وقتی شرع در سوریه به قدرت رسید، طالبان و هوادارانش بیش از هر گروهی جشن گرفتند. طالبان پیروزی شرع در سوریه را، در راستای قدرت‌گیری خود در کابل می‌دیدند؛ اما شرع در همان روزهای نخست به طور معناداری از این گروه و رویکردش فاصله گرفت. این فاصله حالا در عرصه جهانی مفهومی واقعی دارد.
احمد شرع و هبت‌الله آخندزاده که هر دو رهبری گروه‌های تندرو را در پیشینه خود دارند، حالا راه‌های متفاوتی را در پیش گرفته‌اند؛ مسیرهایی که در کوتاه‌مدت مشخص شد بسیار از یکدیگر فاصله دارند.
احمد شرع که پیشتر گرایش‌های افراطی داشت، اکنون با حضور فعال در عرصه بین‌الملل و تلاش برای قطع ارتباط با گروه‌های تروریستی، تصویری از قدرت تعدیل‌شده ارائه داده است. در مقابل، هبت‌الله آخندزاده با تداوم سیاست‌های سختگیرانه و حفظ روابط با گروه‌های شبه‌نظامی، همزمان نمودگار تمرکز قدرت و انزوای سیاسی شده است.
اما تاکنون این دو چه مسیرهایی را طی کرده‌اند و تفاوت‌های اصلی در رویکرد سیاسی آن‌ها چیست؟
احمد شرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه پس از سرنگونی حکومت بشار اسد در قوس سال گذشته به قدرت رسید و وعده برگزاری انتخابات و تدوین قانون اساسی را به مردم سوریه سپرد. در مقابل، هبت‌الله آخندزاده که صریحا اعلام کرده است در حکومت او هیچ انتخاباتی برگزار نخواهد شد، در اسد ۱۴۰۰ حاکمیت افغانستان را به دست گرفت و با اعمال محدودیت‌های گسترده، فقر و انزوای کشور را گسترش داد.
روابط بین‌المللی و دیپلوماسی
احمد شرع پس از به‌دست گرفتن قدرت در سوریه، به‌سرعت روابط دیپلوماتیک خود را گسترش داد. او تنها دو ماه بعد از حاکمیت در سوریه، به عربستان سعودی رفت و در کمتر از یک سال به کشورهای ترکیه، قطر، امارات، کویت، مصر، فرانسه، آذربایجان، اردن و امریکا سفر کرد. حضور او با ظاهری آراسته و غربی در این سفرها و سخنرانی‌هایش، چهره‌ای تازه از رهبری سوریه را به نمایش گذاشته است.
احمد شرع در این مدت با مقام‌های بلندرتبه جهان از جمله دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور امریکا، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، شیخ مشعل الاحمد الجابر الصباح، امیر کویت و دیگر مقام‌ها دیدارهای رسمی داشته است.
او اخیرا در نیویارک با مقام‌های مختلف از جمله مارکو روبیو، وزیر خارجه امریکا دیدار کرده و در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل با پیام صلح ظاهر شده است. احمد شرع گفت حکومتش بر بازسازی، توسعه اقتصادی و اتحاد ملی تمرکز دارد.
احمد شرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، اخیرا با رئیس‌جمهور امریکا در عربستان سعودی دیدار کرد و مورد تحسین دونالد ترامپ قرار گرفت. او همچنین با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه نیز دیدار کرده و پرچم جدید سوریه نیز در سازمان‌ملل برافراشته شده است.
در مقابل، هبت‌الله آخندزاده فردی است گمنام که از حضور در جمع مردم دوری می‌کند. او قندهار را پایگاه قدرت سیاسی خود قرار داده و به ندرت از این شهر خارج می‌شود. دستورات سختگیرانه رهبر طالبان و بی اعتنایی او به خواست‌های جهانی، سبب شده است که اداره طالبان نتواند در چهار سال گذشته مشروعیت بین‌المللی کسب کند.
در توضیح این موضوع آدام واینشتین، معاون بخش خاورمیانه در موسسه کوئینسی مستقر در امریکا، در مقالهای به مجله فارن پالیسی نوشته است که آغوش باز غرب به حکومت احمد شرع در سوریه و انزجار از حکومت طالبان در افغانستان، حقیقتی تلخ را آشکار می‌کند و آن این است که «به رسمیت شناختن حکومتها کمتر بر پایه اصول حقوقی یا کنترول سرزمینی استوار است و بیشتر به تاریخ، ظواهر، انتخابهای راهبردی و اهمیتی که حکومتهای موردنظر برای غرب دارند، بستگی دارد.»
طالبان گمان میکرد که تصرف یک جغرافیا به تنهایی برای کسب مشروعیت بین‌المللی و تعامل با جامعه جهانی ممکن است؛ اما چهار سال گذشته نشان داد که مشروعیت بین‌المللی بدون مشروعیت داخلی، و توجه و تعهد به جامعه جهانی امکانپذیر نیست.
زنان و جامعه
نخستین گام بلند احمد شرع که فاصله قابل توجهی بین رویکرد او و طالبان در نگاه جهانیان ایجاد کرد، حضور همسرش در اجتماعات بود. شرع در مراسم مختلف همسرش را در کنار خود دارد؛ زنی تحصیلکرده، مسلمان و محجبه.
علاوه بر این، شرع که حاکم جامعه سکولار سوریه شده است، حتا کمترین قیودات را بر حضور زنان در جامعه وضع نکرده است. او سه روز پیش زنگ مکاتب را به صدا درآورد تا ۴ میلیون شاگرد دختر و پسر به مکتب بروند.
در مقابل، ملا هبت‌الله آخندزاده از نخستین روزهای حاکمیتش، کنترول شدیدی بر جامعه، به ویژه بر زنان و دختران وضع کرده است. او با دستوراتش تحصیل و کار زنان را به شدت محدود کرد و به تدریج زنان را از جامعه افغانستان حذف کرد. نقض آشکار حقوق زنان دور از چشم جامعه جهانی نمانده است؛ به طوری که حالا سنگ بزرگی بر سر راه کسب مشروعیت اداره طالبان شده است.
رهبری طالبان گمان میکرد که تعامل بر سر موضوعات بیاهمیت با جامعه جهانی میتواند، نقض حقوق زنان و حذف آنان را از جامعه بپوشاند؛ اما عدم رسمیتشناسی این اداره از سوی جامعه جهانی، کشورهای مسلمان و حتا کشورهای شریکش (به جز روسیه)، ناکارآمدی این رویکرد را نشان داده است.
ارتباط با گروه‌های افراطی
هبت‌الله آخندزاده در چهار سال گذشته به خواست‌های جهانی و حتا شرکایش بیاعتنایی کرده است. یکی از این موارد، قطع ارتباط طالبان با گروه‌های افراطی بوده است. هرچند مقامات کابینه طالبان بارها گفتهاند که هیچ گروهی از خاک افغانستان علیه کشور دیگری استفاده نمیکند، اما شواهد خلاف این ادعا را نشان میدهد.
پاکستان، متحد و شریک نزدیک طالبان که گمان میکرد با قدرت‌گیری این گروه میتواند عمق استراتژیک خود را گسترش دهد، با چالش جدی امنیتی روبرو شد. مقامات اسلامآباد میگویند که اداره طالبان ارتباط نزدیکی با گروه تحریک طالبان پاکستان (تیتیپی) دارد و این گروه مخالف اسلامآباد را تمویل می‌کند. در چهار سال گذشته، حملات تیتیپی در پاکستان بیشتر شده است.
کارشناسان میگویند که با قدرت‌گیری طالبان در افغانستان، گروه‌های افراطی دیگری همچون القاعده، جنبش اسلامی اوزبیکستان و شورشیان اویغور توانستهاند پناهگاههای امنی برای خود پیدا کنند.
اخیرا دبیر شورای امنیت روسیه اعلام کرد که در افغانستان تحت کنترول طالبان بیش از ۲۳ هزار جنگجوی گروه‌های تروریستی بین‌المللی حضور دارند. سرگئی شویگو گفت که این موضوع تهدیدی جدی برای امنیت منطقه و جهان محسوب می‌شود. آقای شویگو در مقالهای در روزنامه «راسیسکایا گازیتا» همچنین نوشت که برپایه برآوردهای روسیه، حدود بیست گروه تروریستی بین‌المللی در افغانستان مستقرند که در مجموع بیش از ۲۳۰۰۰ شبه‌نظامی دارند.
کارشناسان ملل متحد نوشتند که چندین پایگاه آموزشی مرتبط با القاعده در سراسر افغانستان وجود دارد. آن‌ها از شناسایی سه پایگاه جدید نیز خبر دادند که در آن‌ها به جنگجویان القاعده و تحریک طالبان پاکستانی آموزش داده می‌شود.
انحصار قدرت
احمد شرع در ماه حمل سال روان خورشیدی، کابینه خود را اعلام کرد. ۲۳ وزیر کابینه جدید سوریه شامگاه نهم حمل در مراسمی در کاخ ریاستجمهوری این کشور سوگند یاد کردند.
در کابینه سوریه، هند قبوات، یک زن مسیحی، به عنوان وزیر کار و امور اجتماعی منصوب شده و همچنین دستکم یک وزیر دروزی، یک وزیر کرد و یک وزیر علوی نیز در کابینه حضور دارند. در دوره پنج ساله حکومت شرع قرار است زمینه انتخابات و تدوین قانون اساسی سوریه مهیا شود.
اما در اداره طالبان، زنان و گروه‌های قومی - مذهبی افغانستان به حاشیه رانده شدهاند و احکام فردی هبت‌الله جای قانون اساسی را گرفته است. قدرت نه در دست کابینه طالبان، بلکه مشخصا در دست ملا هبت‌الله آخندزاده است. او موفق شده تا در چهار سال گذشته، صداهای منتقد و مخالف خود در گروه طالبان را خاموش کند و به تدریج اشخاص وفادار به خود را در مقام‌های کلیدی بگمارد. طالبان عملگرا که به تعامل با جهان و بازگشایی مکاتب دخترانه باور داشتند، به تدریج خلع قدرت شدند.
اکنون، پس از چهار سال، به نظر میرسد ملاهبتالله توانسته است قدرت را از طریق حلقه نزدیک خود، به شدت در انحصار خود درآورد. او حتا با محدود ساختن دسترسی مقامات ارشد نظامی طالبان به انبارهای سلاح، هرگونه کودتای احتمالی را نیز خنثا کرده است.
علاوه بر این، او بیش از پیش وزارت امر به معروف را که بازوی عملیاتیاش محسوب می‌شود، تقویت کرده است. محتسبان این وزارت، کنترول را بر زندگی شخصی و عمومی شهروندان افغانستان تشدید کرده‌اند. اخیرا خالد حنفی، وزیر امر به معروف طالبان، در مراسمی در کابل محتسبان این وزارت را «برگزیدگان خداوند» برای اجرای شریعت اسلامی توصیف کرد. حنفی حتا گفت که «تطبیق احکام شرعی دلیل اصلی آفرینش انسان است.»
با این رویکرد ملا هبت‌الله اداره طالبان بیش از پیش با انزوای جامعه جهانی و بحران مشروعیت داخلی و خارجی روبرو خواهد شد.
