هند با فرصت طلبی از تنش پاکستان و طالبان بهره می‌برد
روزنامه‌نگار
در اوج تنش‌های جاری میان طالبان و پاکستان، هند با تاخیری دو هفته‌ای حملات هوایی پاکستان به ولایت پکتیکا در شرق افغانستان را محکوم کرد. هند دومین کشوری است که به این حملات واکنش رسمی نشان داده است.
وزارت خارجه هند در بیانیه‌ای از موضع طالبان حمایت کرد و کشته شدن غیرنظامیان در حملات پاکستان را محکوم کرد. دهلی هیچ اشاره‌ای به ادعای پاکستان نکرد که گفت به چهار پناهگاه طالبان پاکستانی حمله کرده است، گروهی که دردسر امنیتی برای ارتش پاکستان تبدیل شده است.
دهلی پاکستان را که طالبان افغان را مسئول حملات شبه نظامیان پاکستان می‌داند، به باد انتقاد گرفت. وزارت خارجه هند با لحن کنایه آمیزی گفت که «اسلام‌آباد همیشه تقصیراتش را به دوش همسایگانش می‌اندازد.»
پاکستان به طور سنتی هند و افغانستان را مسئول شورش‌های داخلی و حملات گروه‌های تروریستی و جدایی‌طلب در خاک خود می‌داند. اخیراً، مقام‌های پاکستانی طالبان افغان را متهم کردند که با هند برای بی ثبات کردن پاکستان همدست شده است.
اعتمادسازی
موضع‌گیری جدید هند را می‌توان یک بازی سیاسی هوشمندانه یا حتا فرصت طلبی سیاسی توصیف کرد. هند که همواره طالبان را نیروی نیابتی پاکستان در منطقه می‌دانست و از حامیان اصلی حکومت پیشین افغانستان بود، اکنون قصد دارد از تنش میان طالبان و پاکستان برای نزدیک شدن به طالبان استفاده کند.
طی سه سال اخیر، دهلی‌نو تلاش کرده است بی‌اعتمادی دیرینه با طالبان را کاهش دهد. اخراج سفیر و دیپلومات‌های حکومت پیشین از دهلی، واگذاری سفارت و قنسولگری‌های افغانستان در هند به طالبان، قطع روابط با متحدان پیشین مانند سران جبهه مقاومت و توقف صدور ویزا برای مقامات سابق، بخشی از این اعتمادسازی و نزدیکی بوده است.
احیای نفوذ از دست رفته
افغانستان به علت نزدیکی جغرافیایی به پاکستان همیشه برای دهلی اهمیت داشته است. پاکستان می‌گوید هدف دهلی از نزدیکی به افغانستان، ناآرام کردن مناطق پر تنش در پاکستان، به ویژه در بلوچستان و خیبرپختونخوا بوده است.
هند به طور سنتی از حکومت‌های افغانستان در برابر پاکستان حمایت کرده است. افغانستان به علت مناقشه با پاکستان بر سر «خط دیورند» انگیزه کافی برای نزدیک شدن به هند داشته است. هند نیز برای مستحکم کردن این رابطه، کمک‌های مختلف اقتصادی، فنی و دیپلوماتیک در اختیار افغانستان گذاشته است.
با بازگشت طالبان، هند مجبور شد که دروازه سفارت و قونسلگری‌هایش را در کابل، بلخ، هرات، ننگرهار و قندهار ببندد. به دنبال آن، هند تمام روابط خود - حتی ارتباطات مردمی - را با افغانستان قطع کرد. هزاران دانشجوی افغان به‌دلیل نداشتن ویزا از ادامه تحصیل در دانشگاه‌های هند بازماندند. پس از فروپاشی سیاسی در افغانستان، بسیاری بدین باور بودند که تاریخ نفوذ هند در افغانستان نیز به پایان رسیده است.
اما طالبان که برخلاف دوره پیشین در تلاش است با تمام کشورهای منطقه روابط برقرار کند و به کشوری خاص وابسته نباشد، قدم‌هایی برای تقویت روابط با هند برداشت. یعقوب مجاهد، وزیر دفاع طالبان، در اظهاراتی بی‌سابقه گفت که طالبان آماده است نیروهای خود را برای آموزش به هند بفرستد. هند نیز با اعزام دیپلومات‌هایش به کابل، به حسن نیت طالبان پاسخ داد.
اخیراً، نرندرا مودی، نخست‌وزیر هند با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، درباره گسترش روابط با افغانستان از طریق بندر چابهار گفت‌وگو کرد. حکومت ایران گفت که «صحبت درباره افغانستان، به دلیل علاقمندی طرف هند صورت گرفته است.»
هند با جدیت سعی دارد از طریق چابهار، وابستگی طالبان به پاکستان را کاهش داده و روابط خود را تقویت کند.
نزدیک شدن به مرز دشمن
اهمیت تلاش هند برای بهبود روابط با طالبان و بازکردن جای پا در افغانستان را باید از چشم پاکستان دید. اسلام آباد به طور پیوسته از حضور دیپلوماتیک هند در افغانستان، به ویژه در نواحی مرزی خود شکایت داشته است.
پاکستان، هند را یک تهدید حیاتی حساب می‌کند و نزدیکی این کشور به مرزهای خود را نمی‌پذیرد. در دولت پیشین افغانستان، روابط کابل و اسلام آباد سرد بود. مقامات پاکستانی بارها در دیدار با رهبران افغان از فعالیت قنسولگری‌های هند در جلال‌آباد و قندهار ابراز نگرانی کرده بودند. حتی برخی از رهبران پاکستانی، همکاری در تامین صلح و ثبات در افغانستان را به کاهش روابط با هند و بستن قنسولگری‌های این کشور در شهرهای یادشده مشروط کرده بودند.
تحلیلگران بر این نکته متفق القول اند که پاکستان، افغانستان را دیوار حایل یا حوزه‌ای خالی از نفوذ هند می‌داند. این کشور برای روی کارآمدن یک حکومت متمایل به پاکستان، پیوسته از گروه های شبه‌نظامی و برانداز دولت مرکزی حمایت کرده است.
هند در بدتر شدن روابط اسلام آباد و طالبان فرصتی برای گسترش نفوذ خود در افغانستان می‌بیند. اما، مشخص نیست که این تنش تا کجا طالبان افغان را به دهلی متکی می‌کند. قدر مسلم این است که پاکستان نزدیکی طالبان و هند را غیرقابل‌تحمل می‌داند، همان‌طور که پیش‌تر از نزدیکی روابط حکومت پیشین افغانستان با دهلی‌نو خشمگین بود.
البته، این نکته را نیز نباید دور داشت که طالبان افغان همان قدر که برای پاکستان تیغ دو سر است برای دهلی نیز است. زیرا، طالبان افغان روابط خود را با گروه‌های شبه نظامی و تروریستی قطع نکرده است. تقویت طالبان افغان به معنای تقویت گروه‌های اسلامگرای شبه‌نظامی پاکستانی نیز است که دهلی آنها را ابزاری در دست پاکستان و تهدیدی برای امنیت ملی خود می‌داند.
در دهه‌های اخیر، بخشی از استراتژی هند در افغانستان، تضعیف پاکستان بوده است. حمایت از گروه‌های جدایی‌طلب و ایجاد ناآرامی در پاکستان، بخش مهمی از این سیاست را تشکیل داده است.
افزایش ناآرامی‌ها در پاکستان توسط تحریک طالبان پاکستان، متحد نزدیک طالبان افغانستان، به سود هند تمام شده است. از سال ۲۰۲۰ تاکنون، سطح ناامنی در پاکستان به‌طور پیوسته افزایش یافته و سال ۲۰۲۴ ناآرام‌ترین سال پاکستان در یک دهه اخیر بود.
پاکستان باور دارد که ناامنی و خشونت‌ها در خیبرپختونخوا از خاک افغانستان سازمان‌دهی می‌شود و طالبان افغان با هند همدست شده اند.
هند با درک عمق این تنش‌ها، با حمایت از طالبان برای تشدید اختلاف‌ها میان طالبان افغان و پاکستان گام برداشته است. هند به دنبال افزایش وابستگی طالبان افغان به دهلی‌نو است تا در بلندمدت از این روابط برای تضعیف پاکستان بهره‌برداری کند.
بیانیه وزارت خارجه هند احتمالا می‌تواند بدبینی اسلام آباد به طالبان را بیشتر کند. پاکستان برای حل معضل شبه نظامیان، فشارهای نظامی و سیاسی را بر طالبان افزایش داده است. اما، این فشار طالبان افغان را بیشتر به دهلی متمایل خواهد کرد.
هند با وجود غیبت سه‌ساله در عرصه دیپلوماتیک افغانستان، توانسته است اهداف خود را پیش ببرد. پاکستان بیشترین آسیب را از تحولات اخیر افغانستان متحمل شده است. افزایش ناامنی در پاکستان تا حد زیادی با حوادث پس از سقوط نظام جمهوری در افغانستان مرتبط است.