چرخش ژئوپلیتیکی مسکو در افغانستان؛ روسیه در مسیر به‌رسمیت‌شناسی طالبان گام بر می‌دارد؟
مجله دیپلومات در مطلبی نوشت که خروج احتمالی نام طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی روسیه، می‌تواند زمینه‌ساز تقویت هرچه بیشتر روابط میان دو طرف باشد. به‌نوشته این رسانه، از آن‌جا که روسیه گزینه جایگزینی در افغانستان ندارد، ناگزیر است در نشست‌های چندجانبه از طالبان حمایت کند.
بر پایه این گزارش، ماه گذشته دادستان کل روسیه با استناد به قانونی که در سال گذشته به تصویب رسید، از دیوان عالی این کشور خواست طالبان را از فهرست گروه‌های ممنوعه بردارد.
روسیه در سال ۲۰۰۳ طالبان افغان را در فهرست گروه‌های تروریستی خود قرار داده بود، و از آن زمان، هرگونه تماس با این گروه طبق قانون مجازات‌پذیر بوده است. اما از زمان بازگشت طالبان به قدرت در اگست ۲۰۲۱، مسکو به‌تدریج به این گروه نزدیک‌تر شده است. رویکرد تازه مسکو نشان‌دهنده تغییری آشکار نسبت به موضع‌گیری گذشته‌اش در دوره نخست حاکمیت طالبان در افغانستان می‌باشد.
محمد مراد، نویسنده مطلب دیپلومات نوشت که در فاصله سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، روسیه در کنار هند از جبهه متحد سابق به رهبری احمدشاه مسعود در برابر طالبان پشتیبانی می‌کرد. با سقوط طالبان در پی حمله امریکا پس از حملات ۱۱ سپتمبر، روسیه تلاش کرد با دولت حامد کرزی روابط مثبتی برقرار کرده و افغانستان را در چارچوب‌هایی چون سازمان همکاری شانگهای ادغام کند. افغانستان در سال ۲۰۱۲ به عنوان ناظر به این سازمان پیوست.
در ادامه این مطلب آمده است که پیروزی‌های طالبان و ضعف دولت اشرف غنی در مهار پیشروی آن‌ها، موجب شد روسیه دیدگاه خود را نسبت به طالبان تغییر دهد. به گفته مقام‌های طالبان، تماس‌هایی از سال ۲۰۰۷ میان دو طرف برقرار بوده، هرچند در حد «حمایت سیاسی و اخلاقی».
یکی از مقام‌های ارشد طالبان در آن زمان گفته بود: «ما دشمن مشترک داشتیم؛ برای رهایی از ایالات متحده به حمایت نیاز داشتیم و روسیه هم خواهان خروج نیروهای خارجی بود.»
مسکو نیز در سال ۲۰۱۵ به‌طور رسمی آغاز تماس با طالبان را تایید کرد. ضمیر کابولوف، نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان، گفت که از آن زمان، دو طرف در حال تبادل اطلاعات بوده‌اند.
بنا به گزارش رویترز، روسیه ابتدا از نیروهای امریکایی و ناتو در افغانستان حمایت می‌کرد، اما با وخامت روابطش با غرب – به‌ویژه پس از الحاق کریمه در ۲۰۱۴ و بحران سوریه – موضع انتقادی در پیش گرفت. همچنین گزارش‌هایی درباره ارسال سلاح به طالبان در دوران جنگ با حکومت پیشین افغانستان مطرح شده است.
نویسنده مقاله نوشت که از زمان بازگشت طالبان به قدرت، روسیه بدون به‌رسمیت‌شناختن رسمی این گروه، روابط خود را به‌ویژه در حوزه اقتصادی با طالبان گسترش داده است. در سال ۲۰۲۲، هیئتی از طالبان در «همایش اقتصادی بین‌المللی سن‌پترزبورگ» شرکت کرد و در سال ۲۰۲۴، عبدالمنان عمری، وزیر کار و امور اجتماعی طالبان، در راس هیئتی در این رویداد حضور یافت.
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، خروج طالبان از فهرست سیاه مسکو را «بازتاب واقعیت عینی» دانست. ضمیر کابولوف نیز گفت: «حذف طالبان از فهرست ممنوعه، روسیه را قادر می‌سازد تا درباره شناسایی رسمی این گروه به‌عنوان دولت افغانستان تصمیم‌گیری کند. بدون این گام، صحبت از شناسایی رسمی زودهنگام است.»
با وجود روابط نزدیک، حادثه مرگبار ماه مارچ ۲۰۲۴ در نزدیکی مسکو – که داعش شاخه خراسان مسئولیت آن را بر عهده گرفت – روابط دو طرف را تا حدی پیچیده کرد. با این حال، مراد می‌نویسد که این حادثه تغییری در مسیر کلی روابط ایجاد نکرده، چراکه طالبان در حال مبارزه فعالانه با داعش است.
افزایش ۵ برابری روابط تجاری
در چهار سال گذشته، روابط تجاری کابل و مسکو به‌طرز چشمگیری افزایش یافته است. مرکز تجارت روسیه در افغانستان حجم مبادلات دو کشور را حدود یک میلیارد دالر برآورد کرده – رقمی که پنج برابر سطح مبادلات در ۲۰۲۱ است. با این حال، الکسی اورچوک، معاون نخست‌وزیر روسیه، این رقم را پایین‌تر و در حدود ۵۶۰ میلیون دالر دانسته است.
روسیه همچنین یکی از تأمین‌کنندگان اصلی گاز مایع افغانستان است. بر پایه آمار وزارت صنعت و تجارت طالبان، در سال گذشته بیش از ۲۷۵ هزار تُن گاز مایع به ارزش ۱۳۲ میلیون دالر از روسیه وارد شده است. صادرات گاز در جنوری و فبروری ۲۰۲۵ نیز با ۵۲ درصد افزایش به ۷۱ هزار تُن رسید. با توجه به نیاز سالانه ۷۰۰ هزار تُن گاز مایع، پیش‌بینی می‌شود این همکاری گسترش یابد.
در پایان، نویسنده دیپلومات تاکید می‌کند که افغانستان، صرف‌نظر از حاکمیت طالبان، از اهمیت ژئوپلیتیکی و امنیتی زیادی برای روسیه برخوردار است. مسکو نه‌تنها نگران گروه‌هایی چون داعش خراسان است، بلکه افغانستان را به‌عنوان مسیر ترانزیتی برای پیوند با هند و پاکستان از طریق آسیای مرکزی می‌بیند. بر همین اساس، تغییر سیاست روسیه نسبت به طالبان برآمده از ملاحظات ژئوپلیتیکی و ژئواقتصادی این کشور است.
به باور نویسنده، اگر طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی خارج و به‌طور رسمی به‌رسمیت شناخته شود، روابط دو طرف بیش از پیش تقویت خواهد شد.