شبکه تحلیلگران افغانستان در پژوهش تازه‌ای درباره چگونگی تغییر نگاه ملاها به زندگی و وابستگی آن‌ها به قدرت حکومتی، نوشت که با استقرار نظام طالبان سرنوشت ملاها به سرنوشت حکومت این گروه گره خورده است.
پژوهش این شبکه که براساس گفت‌وگو با بسیاری از ملاها در ولایت‌های مختلف انجام شده، نشان می‌دهد که طالبان استقلال مالی ملاها را از میان می‌برد و از آن‌ها به‌عنوان کادر حکومتی استفاده می‌کند.
در این پژوهش آمده که در گذشته به‌غیر از مراکز شهرها، ملاها به شدت تحت تأثیر جوامع محلی بودند و برای تأمین معیشت و حفظ جایگاه دینی‌شان به حمایت مردمی وابسته بودند.
با این حال، با به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، معادله تغییر کرده است. بنابر پژوهش شبکه تحلیلگران افغانستان، اکنون ملاها به حقوق‌بگیران حکومت طالبان تبدیل شده‌اند و نه تنها از ساختار حکومت بیرون نیستند، بلکه در مرکز آن قرار دارند.
طبق پژوهش، در حکومت طالبان که متشکل از ملاهاست، ملاهایی که پیشتر مستقل از دولت و با جوامع محلی همسو بودند، اکنون در دل ساختار حکومتی و اقتصادی جای گرفته‌اند. این ملاها، اکنون در سمت‌های مختلف از وزیر گرفته تا کارمند و سرباز استخدام شده‌اند.
این پژوهش که با تحقیق شریف اکرم و ویرایش کیت کلارک و فبریزو فوشینی منتشر شده، می‌گوید حکومت طالبان همچنین با ثبت مساجد، امامان و برنامه‌هایی برای پرداخت حقوق از بودجه دولتی به آن‌ها، سعی کرده کنترول‌ها خود بر ملاها را نهادینه کند.
بنابر این پژوهش، حکومت طالبان همچنین مقرراتی وضع کرده که مشخص می‌کند چه کسی باید به‌عنوان امام یک مسجد تعیین شود و مردم محل چه مقدار حقوق برای او پرداخت کنند.
پرژوهش می‌افزاید که اگر حکومت طالبان موفق شود که پرداخت حقوق امامان را به عهده گیرد، استقلال اقتصادی آن‌ها نیز کاملا از دست‌شان خواهد رفت.
شبکه تحلیلگران افغانستان نوشته است که حتی آن دسته از ملاهای روستایی که همچنان در مساجد مشغول امامت‌اند، تحت فشار حکومت طالبان قرار دارند که چه کسی به آن‌ها اجازه فعالیت داده است.
این شبکه می‌گوید که حکومت طالبان به خوبی می‌داند که ادغام ملاهای روستایی در ساختار حکومت، اقدامی راهبردی برای تضمین وفاداری آنان و بهره‌برداری از نفوذشان در میان جوامع محلی است. در پژوهش آمده: «قرن‌ها بود که وابستگی ملاها به جامعه و جایگاه نیمه‌مستقل آن‌ها در برابر دولت، این امکان را به آنان می‌داد تا در برابر اقتدار حکومت مقاومت کنند.»
طبق این گزارش، اکنون اما طالبان با فراهم کردن معیشت، آموزش و صدور مدرک، در پی وابسته کردن بیشتر ملاها به حکومت است تا بتواند قدرت «نیمه‌مستقل» آن‌ها را مهار کند.
از نمونه‌های تلاش طالبان برای افزایش کنترول بر ملاها، خطبه‌های تهیه‌شده از سوی حکومت این گروه است که ملاها موظف‌اند در نمازهای جمعه برای مردم بخوانند.
در پژوهش آمده که ارزش و اعتبار اخلاقی ملاها در میان مردم، تاریخی طولانی دارد و بخشی از آن ناشی از استقلال آن‌ها از حکومت بوده است. با این حال، اکنون نقش و جایگاه ملاها بهطور جداییناپذیری با حکومت طالبان گره خورده است.