با اخراج دستکم ۳۰ هزار مهاجر در یک روز، مقام‌های محلی طالبان در ولایت هرات درباره احتمال شکل‌گیری یک بحران انسانی در مرز اسلام‌قلعه هشدار داده اند. آنان می‌گویند تیم‌های دولتی و موسسات غیردولتی برای مدیریت این وضعیت و مقابله با هرگونه بحران، در این منطقه افزایش یافته اند.
در روزهای اخیر، حکومت ایران هم‌زمان با درگیری نظامی با اسرائیل، اخراج مهاجران افغان را نیز تشدید کرده است. همچنین، شماری از مهاجران افغان و شهروندان ایرانی، برای در امان ماندن از پیامدهای درگیری، به ولایت هرات آمده اند.
روز چهارشنبه، چهارم سرطان، بیش از ۳۰ هزار مهاجر افغان از ایران برگشتند. احمدالله متقی، رئيس اطلاعات و فرهنگ طالبان در هرات گفت که ۶۰۰ بس مسافربری این مهاجران را به اسلام‌قلعه منتقل کرده است.
منابع محلی روز پنجشنبه به افغانستان اینترنشنال گفتند که نوراحمد اسلام‌جار، والی طالبان، از مرز اسلام‌قلعه بازدید کرده و دستور داده است که برای جلوگیری از وقوع بحران، تدابیر فوری اتخاذ شود. دفتر والی هرات نیز با تایید این خبر اعلام کرده که او خواستار تسریع در ارائه خدمات اضطراری و بهبود روند پذیرش مهاجران شده است.
در همین حال، احمدالله متقی گفته است که خدمات اولیه از جمله آب، غذا و وسایل حمل‌ونقل برای بازگشت‌کنندگان فراهم شده و روند رسیدگی در روزهای آینده ادامه خواهد یافت. اما، شماری از مهاجران، از کمبود خدمات لازم پس از ورود به افغانستان شکایت کرده اند.
بنا به آمار سازمان ملل، در ۶ ماه گذشته بیش از ۸۰۰ هزار مهاجر از ایران و پاکستان اخراج یا داوطلبانه به کشور شان بازگشته اند. این سازمان با اشاره به وضعیت شکننده افغانستان به علت خشکسالی و کمبود خدمات اولیه، هشدار داد که کمک‌های بشردوستانه فعلی این سازمان تنها به بخش کوچکی از نیازمندان می‌رسد.
ایندریکا راتواته، معاون یوناما روز پنجشنبه در بیانیه‌ای گفت: «هر بازگشت‌کننده سزاوار امنیت و کرامت است. بدون حمایت فوری، فقر و ناامیدی دامان خانواده‌های مهاجر را می‌گیرد.»
او هشدار داد که روزنه برای جلوگیری از یک فاجعه انسانی تمام‌عیار به سرعت در حال بسته شدن است.
شماری از مهاجران بازگشته به افغانستان با اشاره شرایط امنیتی در ۱۲ روز جنگ در ایران گفتند که در جریان حملات اخیر احساس بی‌پناهی می‌کردند. برخی نیز گفتند که اگرچه تاریخ بازگشت‌شان از پیش مشخص شده بود، اما وقوع درگیری‌ها باعث شد با تاخیر ایران را ترک کنند.
عبدالعزیز، یکی از مهاجرانی که از تهران به هرات برگشته، به افغانستان اینترنشنال گفت: «۱۵۰ میلیون تومان پول پیش خانهدارم. فقط یک چک دستم دادند. اکنون که به افغانستان بازگشتم، این چک دیگر به دردم نخواهد خورد. وکیل گرفتم و ۴۰ درصد از پول پیش خانهام را وکیل دریافت خواهد کرد.» او افزوده است که ممکن است برای پیگیری حقوقی این موضوع، دوباره به ایران بازگردد.
محمد رفیع، یکی دیگر از بازگشت‌کنندگان، گفت که در مرز اسلام‌قلعه ساعتها در انتظار پاسخگویی و رسیدگی مانده است. او که با خانوادهاش از تهران بازمیگشت، از «بینظمی شدید» در اسلام قلعه انتقاد کرد.
در ایران، مقامها از تشدید روند اخراج مهاجران بدون مدرک خبر میدهند. محمدصادق معتمدیان، استاندار تهران، گفته است که حدود ۸۰۰ هزار مهاجر غیرقانونی در پایتخت حضور دارند و روند شناسایی، بازداشت و انتقال آنها با همکاری نیروی انتظامی و شرکت اتوبوسرانی ایران ادامه دارد.
سازمان ملل گفته است که مهاجران با دست خالی به افغانستان باز میگردند و فرصتهای شغلی برای آنها کم است. این سازمان از کشورهای جهان خواست که برای رسیدگی به این مهاجران، نیازمند کمک فوری کشورهای جهان است.
این وضعیت باعث شده که طالبان خواستار کندی اخراج مهاجران از ایران شود. امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه طالبان، در دیدار با علیرضا بیکدلی، سفیر ایران در کابل، خواستار بازگرداندن تدریجی مهاجران افغان شد.
مقام‌های طالبان در هرات هشدار دادهاند که در صورت ادامه این روند و نبود حمایت کافی دولتی و امدادی، احتمال بروز یک بحران انسانی جدی در اسلام‌قلعه افزایش خواهد یافت.