چرا روسیه در شناسایی حکومت طالبان پیشگام شد؟
جمشید یما امیری
روزنامه‌نگار
روسیه به‌طور رسمی امارت طالبان را به عنوان دولت مشروع افغانستان به رسمیت شناخت و نخستین کشوری شد که چنین اقدامی انجام می‌دهد.
روزنامه‌نگار
روسیه به‌طور رسمی امارت طالبان را به عنوان دولت مشروع افغانستان به رسمیت شناخت و نخستین کشوری شد که چنین اقدامی انجام می‌دهد.
وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که این تصمیم، بستر توسعه همکاری‌های امنیتی و اقتصادی با طالبان را فراهم می‌کند. در همین راستا، پرچم تاریخی افغانستان از سفارت این کشور در مسکو به زیر کشیده شد و پرچم طالبان برافراشته شد.
روسیه همچنین سفیر طالبان را پذیرفت. گل حسن، سفیر طالبان، زودتر از موعد مقرر روز سه‌شنبه وارد مسکو شد و روز چهارشنبه به‌طور رسمی توسط معاون وزیر خارجه روسیه مورد استقبال قرار گرفت. سرعت پذیرش سفیر طالبان نیز نشان‌دهنده عجله مسکو در به رسمیت شناسی طالبان بوده است.
این تصمیم روسیه چندان غیرمنتظره نبود، زیرا این کشور پیش‌تر طالبان را از فهرست سیاه خود خارج کرده و روابط دیپلوماتیک، اقتصادی و سیاسی رو به گسترشی با این گروه برقرار کرده بود.
دلایل تصمیم روسیه
این تصمیم نشان می‌دهد روسیه از عملکرد رژیم طالبان در افغانستان رضایت دارد. افغانستان به دلایل متعدد، به‌ویژه مسائل امنیتی، فعالیت گروه‌های تروریستی، قاچاق مواد مخدر، مقابله با افراط‌گرایی و مهار نفوذ کشورهای غربی، برای روسیه اهمیت استراتژیک دارد.
روسیه بیش از هر کشور دیگری از ناحیه داعش خراسان احساس تهدید می‌کند. حمله مرگبار به سالون کنسرتی در مسکو که به کشته‌شدن ۱۴۰ نفر انجامید، نقطه عطفی در امنیت ملی روسیه محسوب می‌شود.
پس از این حمله، طالبان بلافاصله واکنش نشان داده و ضمن ابراز همبستگی، آمادگی خود را برای همکاری با روسیه اعلام کرد. طالبان این رویداد را «تروریستی» خواند و در رصد کردن عاملان آن با روسیه همکاری داشت. منابع امنیتی می‌گویند طالبان به‌طور مستمر اطلاعات مربوط به فعالیت‌های داعش در افغانستان را در اختیار مسکو قرار می‌دهد. به نظر می‌رسد روسیه از عملکرد طالبان در مبارزه با داعش خراسان رضایت دارد.
با توجه به اینکه اکثر اعضای داعش اتباع کشورهای آسیای مرکزی هستند، همکاری اطلاعاتی طالبان با مسکو در مقابله با این گروه، اهمیتی مضاعف برای روسیه دارد.
روسیه بارها درباره تهدید گروه‌های تروریستی از خاک افغانستان ابراز نگرانی کرده بود، اما برخلاف کشورهای غربی، این نگرانی باعث شد که به طالبان نزدیک شود. روسیه در همکاری با طالبان بهتر می‌تواند تهدید گروه‌های تروریستی را رصد و مهار کند تا با فاصله گرفتن از این گروه.
سفیر روسیه در سازمان ملل بارها به کشورهای غربی گوشزد کرده است که با اعمال فشار بر طالبان به اهداف خود دست یافته نمی‌توانند بلکه گزینه بهتر همکاری عملگرایانه با این گروه است. برای همین، نماینده ویژه روسیه برای افغانستان، طالبان را «متحدی با اهداف مشترک» توصیف کرده است.
افغانستان در دروازه آسیای میانه، قلمرو نفوذ روسیه خوابیده است و مسیر ورود شبه نظامیان اوزبیکستانی و تاجیکستانی را در اختیار دارد. امنیت افغانستان با امنیت آسیای میانه رابطه نزدیکی دارد. بی‌ثباتی در افغانستان فضا را برای فعالیت گروه‌های اسلامگرای تاجیکستانی و اوزبیکستانی باز می‌کند. ثبات در افغانستان به طالبان کمک می‌کند که با مهار این گروه‌ها، از امنیت آسیای میانه نیز حفاظت کند. این واقعیت، رابطه نزدیک کشورهای آسیای میانه، به خصوص اوزبیکستان با طالبان را نیز توضیح می‌دهد.
مواد مخدر
قاچاق مواد مخدر از افغانستان همواره یکی از نگرانی‌های اصلی روسیه بوده است. بخش عمده مواد مخدر افغانستان از طریق آسیای مرکزی وارد روسیه شده و سپس به دیگر کشورها قاچاق می‌شود.
طالبان با ممنوعیت کشت خشخاش پاسخی به نگرانی روسیه و کشورهای غربی از حجم عظیم تولید تریاک داده است. این در حالیست که دولت پیشین افغانستان موفق به این کار نشده بود. از این رو، طالبان سعی کرده با برجسته کردن ممنوعیت نسبتا موفق خشخاش، روابط خود را با روسیه و غرب بهبود ببخشد.
بنا به گزارش سازمان ملل، با این که تولید و قاچاق تریاک، ماده اصلی هیروئین، در افغانستان کاهش یافته است اما، در عوض تولید و قاچاق مواد مخدر صنعتی مانند شیشه افزایش یافته است.
معاون وزیر خارجه روسیه روز پنجشنبه، پس از پذیرش اعتبارنامه سفیر جدید طالبان گفت که روسیه در مبارزه با تولید موادمخدر و تروریسم با طالبان همکاری خواهد کرد.
طالبان تلاش کرده که مسایلی مانند ممنوعیت خشخاش، سرکوب داعش و ثبات در افغانستان را محور مشترک همکاری با کشورهای منطقه و جهان بسازد. این رویکرد در تعامل با روسیه، چین و کشورهای آسیای میانه نتیجه خوبی داده اما برای کشورهای غربی متقاعدکننده نبوده است. این کشورها همچنان بر رعایت حقوق بشر برای بهبود روابط با طالبان تاکید دارند.
منافع اقتصادی
پس از آغاز جنگ اوکراین، روسیه با تحریم‌های گسترده بین‌المللی روبرو شد و بسیاری از کشورهای غربی روابط اقتصادی خود با این کشور را تعلیق یا به حداقل رساندند. در نتیجه، روسیه برای کاهش آثار تحریم‌ها و خروج از انزوای اقتصادی، به سمت کشورهای منطقه و جنوب آسیا متمایل شده است.
دهلیز بین‌المللی شمال-جنوب برای روسیه اهمیت استراتژیک دارد. با توجه به سردی روابط مسکو با آذربایجان و بحران در ایران، افغانستان به عنوان مسیر جایگزین برای دسترسی روسیه به بازارهای جنوب آسیا اهمیت یافته است.
علاوه بر این، سطح روابط اقتصادی و تجاری طالبان با روسیه چندین برابر بیشتر از دوران حکومت پیشین افغانستان شده است. سایر کشورهای آسیای مرکزی نیز روابط گسترده اقتصادی با طالبان برقرار کرده‌اند.
ناکامی مخالفان طالبان
در چهار سال گذشته، بسیاری از کشورها از جمله روسیه منتظر بودند ببینند چه تحولاتی در افغانستان رخ می‌دهد. انتظار می‌رفت گروه‌های مخالف طالبان بتوانند ظرف دو یا سه سال مناطقی از کشور را از کنترول طالبان خارج کنند. اما این انتظارات محقق نشد و مخالفان طالبان، جز حملات پراکنده و غیرموثر، دستاورد چشمگیری نداشته‌اند.
اکنون بسیاری از کشورهای منطقه بر این باورند که طالبان در سال‌های پیش‌رو همچنان در قدرت باقی خواهند ماند، زیرا هنوز هیچ گروهی نتوانسته قدرت بلامنازع طالبان را به چالش بکشد. ظاهرا ناامیدی از مخالفان طالبان نیز در تصمیم اخیر روسیه بی‌تاثیر نبوده است.
روسیه در جریان جنگ داخلی دهه هفتاد در افغانستان، از جبهه ضدطالبان حمایت می‌کرد اما اکنون این جبهه در موقعیت بسیار ضعیفی قرار دارد. طالبان با این که یک گروه تروریستی با روابط نزدیک با سازمان‌های تروریستی است اما بیشتر از جبهه مقاومت و آزادی می‌تواند منافع امنیتی و استراتژیک روسیه را تامین کند.
طالبان در ۴ سال گذشته به روسیه نشان داده که یک سازمان شبه نظامی اسلامگرا اما عملگرا است و متوجه حساسیت‌ها و منافع امنیتی روسیه می‌باشد. در عین حال، طعم ضدامریکایی و اروپایی طالبان، این گروه را برای روسیه جذاب‌تر ساخته است.
پیامدهای تصمیم روسیه
به رسمیت شناختن طالبان مسیر را برای سایر کشورهای آسیایی، به‌ویژه جمهوری‌های سابق شوروی مانند اوزبیکستان، ترکمنستان و قزاقستان که روابط دیپلوماتیک و تجاری نزدیکی با طالبان دارند، هموار می‌کند. قزاقستان بلافاصله پس از آنکه روسیه نام طالبان را از فهرست گروه‌های ممنوعه خود خارج کرد، دست به اقدام مشابهی زد و طالبان را از فهرست سیاه خود خارج ساخت.
طالبان که با بحران مشروعیت داخلی روبروست، تلاش دارد که به واسطه کشورهای منطقه و جهان به رسمیت شناخته شود. این گروه در چهار سال در تمام جلسات با دیپلومات‌ها و مقامات خارجی بحث به رسمیت شناسی خود را مطرح کرده است.
با این حال، تا زمانی‌که سازمان ملل طالبان را به رسمیت نشناسد، به رسمیت شناسی کشورها – آنهم کشورهایی‌که خود در انزوای جهانی قرار دارند- نتیجه مطلوب و قابل ملاحظه‌ای برای آنان نخواهد داشت.
این تصمیم روسیه ممکن است با واکنش منفی کشورهای غربی مواجه شود، هرچند موضع رسمی آن‌ها هنوز اعلام نشده است. کشورهای غربی پیوسته تاکید کرده که بدون رعایت حقوق بشر و قطع رابطه با گروه‌های تروریستی، رژیم طالبان را به رسمیت نخواهند شناخت.
طالبان این تحول دیپلوماتیک را پیروزی بزرگ عنوان کرده‌است، اما باید در نظرداشته باشد که بدون کسب مشروعیت و اعتماد داخلی، به‌رسمیت‌شناسی شمار معدودی از کشورها، تغییری در جایگاه آنان ایجاد نکرده و بقای رژیم این گروه را تضمین نخواهد کرد.
