ترکیه ۱۳۰۰ تُن کمک بشردوستانه به افغانستان فرستاد و به مقامهای طالبان در هرات تحویل داد. این محموله که در قالب برنامه امدادرسانی «قطارهای نیکی» به افغانستان فرستاده شده، شامل مواد غذایی و دیگر اقلام است.
سفارت ترکیه در افغانستان با انتشار تصاویری از تحویل کمکها به طالبان در هرات، نوشت که این کشور همچنان نیازمندیهای افغانستان را فراهم خواهد کرد.
این بیست و چهارمین محموله «قطار نیکی» بود که از انقره و مسیر خواف-هرات منتقل شد.
در مراسم تحویل کمکهای بشردوستانه ترکیه، شهابالدین دلاور، رئیس اداره هلال احمر طالبان حضور داشت.
ترکیه چندی پیش نیز ۹۲۲ تُن مواد امدادی شامل بستههای غذایی، خیمه، کمپل، لوازم بهداشتی و سرپناه به افغانستان فرستاد.
با این حال، پس از گذشت یک سال، جنبههای مبهم این رویداد همچنان روشن نشده است.
ماه اگست ۲۰۰۷ برای خلیل حقانی سرنوشتساز بود. او در آن زمان در نتیجه یک گروگانگیری بزرگ و تبادل اسیران به مدد تحریک طالبان پاکستان (تیتیپی) آزاد شد و دوباره به میدان جنگ علیه جمهوری اسلامی افغانستان بازگشت.
پس از آنکه تلاشهای جرگه ۲۱ نفره قبیله محسود به رهبری معراجالدین محسود، عضو پیشین شورای ملی پاکستان، برای مذاکره درباره تبادل سربازان اسیر و زندانیان به نتیجه نرسید، بیتالله محسود، رهبر تحریک طالبان پاکستان، در واکنش به آزاد نشدن طالبان افغان و پاکستانی، سه سرباز اسیر را کشت و اجسادشان را در کنار جاده وانه–جندوله رها کرد. رهبر تیتیپی هشدار داد که: «اگر زندانیان را آزاد نکنید، هر روز چنین هدیهای برایتان خواهیم آورد.»
یکی از خواستههای مهم تحریک طالبان پاکستان (تیتیپی)، آزادی خلیل حقانی و دیگر اعضای شبکه حقانی بود.
پس از کشتهشدن سربازان، دولت آمادگی خود را برای مذاکره اعلام کرد. گفتوگوهایی میان ارتش و طالبان به رهبری مولوی معاویه وزیرگی، مسئول امور اقتصادی طالبان، در منطقه «دیله» در وزیرستان جنوبی انجام شد. در نتیجه این توافق، ارتش تعدادی از بزرگان قومی وزیرستان، شامل خلیلالرحمان حقانی، ۴۳ عضو طالبان، نصیرالدین حقانی، امیرخان حقانی، دو برادر اخترمحمد عثمانی و مالیخان زدران را آزاد کرد.
دستگیری ۳۵۰ سرباز پاکستانی توسط ۲۰ جنگجوی طالبان در وزیرستان جنوبی و آزادی یک گروه بزرگ از اعضای شبکه حقانی در برابر رهایی این سربازان، تردیدهای مردم را تقویت کرد که این رویداد یک اقدام دوطرفه و از پیش برنامهریزیشده برای آزادسازی رهبران ارشد بازداشتشده شبکه حقانی بوده است.
در آن سالها خطر آن وجود داشت که خلیل حقانی و سایر اعضای شبکه حقانی توسط نیروهای امریکایی بازداشت و به بگرام یا گوانتانامو منتقل شوند.
خلیلالرحمان حقانی در سال ۲۰۰۳ میلادی توسط نیروهای پاکستانی بازداشت و زندانی شده بود.
او از مهمانخانههای شبکه حقانی در پاکستان، جبهههای جنگ علیه نیروهای افغان و امریکایی را در افغانستان رهبری میکرد. او رهبری «گروه پشاور» را با لقب «حاجی لالا» بر عهده داشت.
خلیل حقانی از سالهای جهاد افغانستان علیه اتحاد جماهیر شوروی با نهادهای استخباراتی پاکستان و نیز با گروههای سیاسی-مذهبی و جنگجویان مسلح آن کشور روابط نزدیک و دیرینه داشت.
خلیلالرحمان حقانی، برادر جلالالدین حقانی ـ بنیانگذار شبکه حقانی ـ و کاکای سراجالدین حقانی، وزیر داخله طالبان، بود و در شمار چهرههای مهم این شبکه قرار داشت. این عضو سالخورده شبکه حقانی بیشتر وقت خود را در جرگهها، میانجیگریها و امور هماهنگی میان اقوام و قبایل میگذراند.
او همچنین نقشی تعیینکننده در گسترش نفوذ شبکه حقانی داشت.
در فبروری سال ۲۰۱۱، وزارت خزانهداری امریکا نام او را در فهرست تحریمهای خود قرار داد و برای دستگیریاش پنج میلیون دالر جایزه تعیین کرد.
در همان سال، در نهم فبروری، سازمان ملل متحد بر اساس بند دوم قطعنامه ۱۹۰۴ (۲۰۰۹)، خلیل حقانی را به داشتن ارتباط نزدیک با القاعده و اسامه بن لادن متهم کرد و او را در فهرست تحریمهای خود قرار داد. او متهم شد که در انتقال خانوادهها و اعضای القاعده و دیگر جنگجویان خارجی از ولایتهای شاهیکوت، پکتیا، پکتیکا و خوست به وزیرستان نقش تعیینکنندهای داشته است.
شبکه حقانی یکی از شاخههای اصلی طالبان در منطقه جنوب و شرق افغانستان و شمال غرب پاکستان است که از دهه ۱۹۸۰ تاکنون فعال بوده است. این شبکه به دلیل عملیاتهای نظامی پیچیده و همچنین استفاده گسترده از حملات انتحاری و بمبهای کنار جادهای در افغانستان شهرت دارد. در فبروری ۲۰۲۲ سراج حقانی، وزیر داخله طالبان در یک گردهمایی در شهر قندهار، گفت که تنها ۱۰۵۰ نفر از اعضای گروه او، یعنی شبکه حقانی طالبان در یک و نیم دهه گذشته حملات انتحاری انجام دادهاند. نهادهای حقوق بشری میگویند قربانی اصلی این حملات غیرنظامیان بودند.
جایگاه خلیل حقانی در ساختار طالبان
خلیلالرحمان حقانی در دومین دوره حکومت طالبان بهعنوان وزیر امور مهاجران و بازگشتکنندگان، یکی از وزرای بسیار فعال این گروه شناخته میشد. بزرگترین وظیفه این وزارت، کمک به عودت مهاجران افغان از کشورهای همسایه و جهان است. به گفته منابع طالبان، در زمان تصدی او، نزدیک به ۱.۵ میلیون مهاجر افغان از کشورهای همسایه اخراج شدند.
خلیل حقانی، علاوه بر عهدهداشتن سمت وزارت در کابینه طالبان، نقش کلیدی در گسترش نفوذ شبکه حقانی داشت. او بهعنوان «دست راست» سراجالدین حقانی شناخته میشد، زیرا روابط بسیار نزدیکی با سران قومی، ساختارهای قبیلهای و گروههای افراطی طالبان داشت. او با برگزاری جرگهها و میانجیگری در ولایتهای خوست، پکتیا و پکتیکا، فضایی برای حمایت از طالبان ایجاد کرد که برای تثبیت حکومت این گروه حیاتی بود. در دوره وزارت خود، او هیئتهای سران قومی را از ولایتهای جنوبی افغانستان به ولایتهای شمالی اعزام کرد تا روابط خود را گسترش دهد و خلای نفوذ مذهبی شبکه حقانی از طریق نفوذ قومی پر شود.
آشنایان خلیل حقانی میگویند او در سقوط ولایت خوست در زمان حکومت نجیبالله در دهه نود میلادی نقش داشت. او در آن زمان بهعنوان دست راست جلالالدین حقانی عمل میکرد. زمانی که شبکه حقانی در جنگها تانکهای زیادی بهدست آورد، تحت رهبری خلیل حقانی یک قطعه زرهی تشکیل داد.
گسترش نفوذ شبکه حقانی، حفظ ارتباط با رهبری مرکزی طالبان و ایجاد مشروعیت برای طالبان از طریق ساختارهای قومی، کارهایی بودند که خلیل حقانی در آنها بسیار فعال بود.
یک عضو مرکز مطالعات منطقهای تحت کنترول طالبان، که خواست نامش فاش نشود، به افغانستان اینترنشنال گفت که پس از سقوط رژیم نخست طالبان به رهبری ملا عمر، خلیل حقانی در وزیرستان شمالی برای حفظ و گسترش مراکز شبکه حقانی فعالیت میکرد. او فرایند انتقال و استقرار جنگجویان خارجی را مدیریت میکرد که برای القاعده و دیگر شبکههای دهشتافگن جهانی اهمیت حیاتی داشت.
او گفت: «در نخستین دوره حکومت طالبان، خلیل حقانی روابط بسیار نزدیکی با اسامه بن لادن، الحسامی و تعدادی دیگر از اعضای القاعده داشت و او یکی از افراد مورد اعتماد آنها بود.»
تأمین مسیرهای لجستیکی شبکه حقانی، فراهم کردن سلاح و تجهیزات و مدیریت منابع مالی، کارهایی بودند که خلیل حقانی در آنها نقش تعیینکننده داشت، زیرا تمرکز او عمدتاً بر مناطق شهری پاکستان بود و شبکه ارتباطات و فعالیتهای او گسترده بود.
عضو مرکز مطالعات منطقهای میافزاید: «روابط او با قبایل و قومها در پاکستان به دوران جهاد گذشته بازمیگردد. او در آژانس خیبر با قبایل سنی روابط نزدیکی داشت، و در عین حال با نهادهای پاکستانی نیز ارتباطات مستحکمی داشت. توافق خیبر، که برای پایان دادن به اختلافات مذهبی صورت گرفت، مکانهای استراتژیک برای شبکه حقانی را امن کرد و همه اینها نتیجه میانجیگری و نفوذ خلیل حقانی بود.»
توافق خیبر و اختلافات مذهبی
خلیل حقانی و ابراهیم حقانی در پیمان سال ۲۰۰۸ در خیبر پختونخوا، در ولسوالی کورمه، نقش تعیینکنندهای در حل اختلافات فرقهای داشتند. بر اساس این پیمان، اختلافات مذهبی در کورمه برای مدت کوتاهی پایان یافت و این فرصت را برای شبکه حقانی فراهم کرد تا در مناطق استراتژیک کورمه مستقر شود.
در توافق خیبر نقش ارتش پاکستان و ابراهیم و خلیل حقانی بسیار مهم بود. آنها در میان مردم نفوذ پیدا کردند. شیعیان و سنیها ۴۰ میلیون روپیه بهعنوان غرامت پرداخت کردند و برخی شروط و محدودیتهای دیگر نیز وضع شد.
حقانیها قبایل سنی را از جنگ بازداشتند و در مقابل، مسیر رفت و آمد و تأمین منابع از منطقه شیعیان به افغانستان را فراهم کردند.
در هفته اول دسامبر ۲۰۱۰، یک نشست سهروزه دیگر میان خلیل حقانی و شماری از فرماندهان تحریک طالبان پاکستان، رؤسای قبایل و مقامهای محلی پاکستان برگزار شد که خلیل حقانی در آن نقش تعیینکنندهای داشت.
بر اساس این نشست، رؤسای قبایل افریدی ساکن جمرود، سره کمر، تختهبک و غوندی به خلیل حقانی تعهد کردند که مسیرهای تدارکاتی را در برابر او بسته نکنند.
این نشست به شبکه حقانی و طالبان امکان داد تا از مدارس محلی به نفع خود شماری از جوانان را سازماندهی کنند و از سوی دیگر با اطمینان از مسیرهای موجود تدارکاتی بهره ببرند.
یکی دیگر از دستاوردهای نشست جمرود جذب اعضای جدید برای تحریک طالبان پاکستان بود؛ برخی از جوانان از مدارس افریدی، اورکزی و تیراه به صفوف تحریک طالبان پیوستند و با حمایت شبکه حقانی در افغانستان عملیات و حملاتی انجام دادند.
روابط با مقامهای جمهوریت
در اگست ۲۰۲۱، زمانی که طالبان وارد کابل شدند و نظام جمهوری در آستانه سقوط قرار داشت، خلیل حقانی یکی از نمایندگان طالبان بود که با مقامهای بلندپایه و رهبران سیاسی جمهوری اسلامی افغانستان بهطور مستقیم گفتوگو کرد. هدف تسهیل انتقال قدرت به طالبان بود.
در آن زمان خلیل حقانی در برخی جلسات ارگ حضور داشت و با شخصیتهای بانفوذ دیدار کرد. او همچنین به رؤسای جمهور پیشین، از جمله اشرف غنی و حامد کرزی و عبدالله عبدالله پیامهایی فرستاده بود.
او در آخرین مصاحبه خود گفته بود که عطا محمد نور، والی پیشین بلخ، به او قول داده بود که در صورت تصرف افغانستان توسط طالبان با او همکاری خواهد کرد. او همچنین از احمدشاه مسعود، رهبر ائتلاف ضد طالبان در دهه نود، با احترام یاد کرد و آمادگی خود را برای دیدار با احمد مسعود، رهبر جبهه مقاومت ملی افغانستان نشان داد.
حقانی تلاش میکرد از شکلگیری و قدرتمند شدن مقاومت علیه طالبان جلوگیری کند.
با این حال، او منتقد برخی از سیاستهای هبتالله آخندزاده، رهبر طالبان، بود و پیش از کشته شدنش در قندهار سیاستهای رهبر طالبان را نقد کرده بود. به همین دلیل، برخی تحلیلگران کشته شدن او را نتیجه اختلافات داخلی طالبان میدانند.
پس از تثبیت دوباره حکومت طالبان، کشتهشدن خلیل حقانی به دست داعش ضربه بزرگی به این گروه وارد کرد. طالبان حضور داعش در افغانستان را انکار میکند و مدعی است که این گروه را از بین برده است؛ کشتهشدن خلیل حقانی این ادعای طالبان را نادرست ثابت کرد.
با این حال، با گذشت یک سال از کشتهشدن حقانی، حکومت طالبان هنوز نتوانسته تحقیقات خود را درباره این حادثه شفاف کند و عوامل پشت پرده حمله را مشخص کند. ابهام اصلی در این رویداد، چگونگی ورود یک مهاجم انتحاری به ساختمان وزارت و از کار افتادن اسکنرها است. طالبان رسماً این حادثه را کار داعش دانسته و خود داعش نیز مسئولیت قتل او را پذیرفته است.
