از زمان بازگشت دوباره طالبان به قدرت در اسد ۱۴۰۰، این گروه بارها از فروش زمرد پنجشیر و برگزاری مزایدههای آن خبر داده است. اما زمرد پنجشیر چیست، چرا طالبان بر فروش آن تمرکز کرده و این سنگ قیمتی چه جایگاهی در اقتصاد محلی پنجشیر و منابع درآمد طالبان دارد؟
در تازهترین مورد، طالبان روز دوشنبه، ۱ جدی اعلام کرد که ۳۵۴۴ قیراط زمرد استخراجشده از پنجشیر را به بهای سه میلیون و۶۴۴ هزار دالر به فروش رسانده است. به گفته طالبان، این مقدار زمرد در جریان یک مزایده رسمی عرضه و به تاجران فروخته شده است.
پنجشیر چقدر زمرد دارد؟
زمرد پنجشیر از رشتهکوههای هندوکش استخراج میشود. بر اساس پژوهشی که از سوی موسسه گوهرشناسی امریکا انجام شده، زمردهای پنجشیر از نظر ویژگیهای ظاهری و ترکیب کیمیایی با زمردهای شناختهشده جهان شباهت دارد و از این نظر، بیشترین نزدیکی را به زمردهای منطقه موزو در کلمبیا نشان میدهد، جایی که زمردش شهرتی جهانی دارد.
این موسسه توضیح میدهد که زمرد پنجشیر از رگهها و تونلهای متعدد در ارتفاعهای بلند پنجشیر استخراج میشود و بر اساس برآوردهای موجود، ساحه شناختهشده ذخایر زمرد در پنجشیر حدود ۱۵۰ مایل مربع، معادل نزدیک به ۴۰۰ کیلومتر مربع است.
همایون افغان، سخنگوی وزارت معادن و پترولیم نیز به تلویزیون ملی تحت کنترول طالبان گفته که یکهزار و ۷۰۰ معدن زمرد در ولایت پنجشیر تثبیت شده که از این میان تا ۷۰۰ معدن زیر استخراج قرار دارند.
موسسه گوهرشناسی امریکا توضیح میدهد که این معادن در شرق رودخانه پنجشیر قرار دارند و زمردها در میان لایههای خاص سنگی شکل گرفتهاند.
منابعی از پنجشیر به افغانستان اینترنشنال گفتند که بیشترین زمرد در پنجشیر در ولسوالی خنج استخراج میشود و معمولا روند استخراج یک هنر اختصاصی مردم بومی پنجشیر است.
طالبان در استخراج زمرد در پنجشیر نقش دارند
یک منبع آگاه که نخواست نامش فاش شود، به افغانستان اینترنشنال گفته است که روند استخراج زمرد در پنجشیر زیر نظارت مستقیم نیروهای نظامی طالبان انجام میشود و باشندگان محل بهعنوان کارگر بهکار گرفته میشوند. به گفته این منبع، به این کارگران روزانه ۳۰۰ افغانی پرداخت میشود و بیشتر عملیات استخراج توسط قراردادیهایی انجام میشود که مستقیما با طالبان در ارتباطند.
این منبع افزوده است که کمتر از نیمی از زمرد استخراجشده به داوطلبی و مزایده رسمی راه پیدا میکند و بخش باقیمانده از مسیرهای دیگر به فروش میرسد. به گفته او، در دوره جمهوریت در سالهای نخست وضعیت استخراج زمرد در پنجشیر بیسر و سامان بود، اما در سالهای بعد با دخالت مردم محل و نیز وضع قوانین، استخراج غیرقانونی به حداقل رسیده بود و حتی زورمندان نیز نمیتوانستند بهصورت آشکار در این روند مداخله کنند.
•
•
به گفته او، زمرد پنجشیر اکنون در معرض تاراج قرار دارد و برخلاف ادعاها، تاثیر چشمگیری بر اقتصاد محلی پنجشیر نداشته است.
طالبان چرا زمرد پنجشیر را می فروشد؟
در گزارشهای معتبر درباره اقتصاد استخراج در افغانستان، تاکید شده است که طالبان پس از بازگشت به قدرت، معادن را بهعنوان یکی از منابع اصلی درآمد دنبال میکند؛ زیرا با محدودیتهای مالی و فشارهای بینالمللی روبهرو است.
گزارش شبکه فرانس ۲۴ این رویکرد را تلاش طالبان برای ایجاد یک منبع مهم درآمدی توصیف میکند. همچنین در ارزیابیهای نهاد «افغان ویتنس»، معدنکاری بهعنوان یکی از منابع پولساز طالبان معرفی شده و در گزارشهای دبیرکل سازمان ملل به شورای امنیت نیز از معادن بهعنوان یکی از منابع درآمد این گروه یاد شده است، هرچند در آن گزارشها بهطور مشخص به زمرد پنجشیر اشاره نشده است.
زمرد پنجشیر از معدن تا دست مصرفکننده از چه حلقههایی میگذرد؟
بر اساس چارچوبی که در یک بررسی تخصصی از سوی نهاد «کاسم» درباره زنجیره ارزش سنگهای قیمتی افغانستان ارائه شده، مسیر زمرد بهطور کلی از استخراج کوچکمقیاس آغاز میشود و پس از پروسس ابتدایی، وارد مرحله دادوستد داخلی میگردد. در ادامه، سنگها برای تراش و پالش، بازاریابی و در نهایت صادرات آماده میشوند.
موسسه گوهرشناسی امریکا نیز در مقالهای درباره زمرد پنجشیر، به «تولید و بازاریابی» این سنگ اشاره کرده و نشان میدهد که بازار زمرد پنجشیر از دههها پیش دارای شبکههای فروش و واسطهگری بوده است.
برای زمرد پنجشیر، رقم واحد و قابل اتکایی که سهم معدنکار را از قیمت نهایی جهانی نشان دهد، در منابع معتبر منتشر نشده است. زیرا کیفیت سنگ، نوع معامله و میزان واسطهگری در هر مورد تفاوت دارد.
با این حال، گزارش نشریه تخصصی «راسکین جم نیوز» به نقل از وزارت معادن طالبان ادعا میکند که در مزایدهها، ۹۰ درصد زمرد فروختهشده متعلق به معدنکاران محلی است و ۱۰ درصد بهعنوان حقالامتیاز به طالبان میرسد.
بر اساس اعلانهای رسمی مزایدهها، زمرد پنجشیر پس از فروش به بازرگانان محلی، مشخص نیست که چه مقدار آن در داخل کشور باقی میماند و چه سهمی به بازارهای خارجی راه پیدا میکند.
شماری از پژوهشها و گزارشهای تحلیلی این احتمال را مطرح میکنند که بخش قابل توجهی از زمرد پنجشیر، بهویژه بهصورت خام یا نیمهپروسسشده، در نهایت صادر میشود. هرچند آمار دقیق و تفکیکشدهای در منابع باز برای تایید این روند وجود ندارد.
ارزش گذاری زمرد پنجشیر چگونه انجام میشود؟
طالبان در حال برگزاری مزایده برای فروش زمرد در پنجشیر
وزارت معادن طالبان میگوید که فقط ۱۰ درصد از فروش زمرد بهعنوان حقالامتیاز به طالبان تعلق میگیرد.
در بخش سازوکار مزایده، یکی از ابهامهای اصلی به نحوه تعیین قیمت بازمیگردد. اعلانهای رسمی معمولا تنها مقدار زمرد و مجموع قیمت فروش را اعلام میکنند و جزئیاتی درباره قیمت پایه، روند رقابت میان خریداران یا معیارهای چانهزنی در اسناد عمومی بهصورت منظم منتشر نشده است.
همچنین در گزارشهای مربوط به این مزایدهها، نشانه روشنی از بررسی سنگها توسط کارشناس مستقل یا لابراتوار معتبر پیش از فروش دیده نمیشود؛ در حالی که در بازار جهانی زمرد، گزارش لابراتواری یکی از عوامل کلیدی در اعتماد خریداران و تعیین قیمت به شمار میرود. درباره اینکه خریداران چه میزان فرصت دارند سنگها را پیش از خرید ببینند، وزن کنند یا آزمایشهای لازم را انجام دهند نیز، جزئیات مشخصی در منابع عمومی منتشر نشده است.
سالانه چقدر زمرد در پنجشیر استخراج میشود؟
درباره میزان تولید سالانه زمرد پنجشیر، آمار دقیق و بهروز با اعتبار بلند در دسترس عمومی نیست.
پایگاه داده «دلڤ» در یک برداشت میدانی در سال ۲۰۰۹ گزارش داده که معدنکاری کوچکمقیاس در پنجشیر گسترده بوده و در آن زمان حدود ۱۴۰۰ معدنکار در ۱۷۲ معدن فعال کار میکردهاند. پس از بازگشت طالبان در ۱۴۰۰، افزایش اعلانهای مزایده میتواند نشانه فعالتر شدن فروش رسمی باشد.
از نگاه اثر اقتصادی محلی، آخرین داده قابل استناد همان آمار سال ۲۰۰۹ است که از اشتغال مستقیم حدود ۱۴۰۰ نفر حکایت دارد. پس از ۱۴۰۰، منابع عمومی کمتر به تعداد شاغلان پرداخته و تمرکز خبرها بیشتر بر میزان فروش بوده است.
ویژگیهای شناختهشده زمرد پنجشیر
بر اساس گزارش موسسه گوهرشناسی امریکا، زمردهای استخراجشده از پنجشیر معمولا رنگ سبز تیره و زنده دارند و در میان آنها بلورهای بزرگ و گاهی بسیار درشت نیز دیده شده است. این موسسه تاکید میکند که اندازه برخی از این زمردها در مقایسه با بسیاری از معادن دیگر قابل توجه است.
در یک مقاله پژوهشی منتشرشده در نشریه جورنال آف جمولوژی آمده است که رنگ، میزان شفافیت و الگوهای طبیعی درون زمردهای پنجشیر بهگونهای است که در برخی موارد از نظر کیفیت و ظاهر، با بهترین زمردهای استخراجشده در کلمبیا قابل مقایسه دانسته میشود.
در بازار سنگهای قیمتی، زمرد به شکلهای مختلفی معامله میشود؛ از زمرد خام که تازه از معدن استخراج شده، تا زمرد تراشخورده، گریدبندیشده و زمردی که همراه با تاییدیه لابراتوارهای معتبر عرضه میشود.
طالبان در هرات رئیس و کارمند یک هوتل بینالمللی را به اتهام ترویج نکتایی و تراشیدن ریش بازداشت و به مکان نامعلومی منتقل کرده است. بر اساس اطلاعات منابع، رئیس این هوتل متهم است که چندین کارمند را موظف کرده که «دریشی» بپوشند، ریش خود را بتراشند و نیکتایی استفاده کنند.
منابع به افغانستان اینترنشنال گفتهاند که طالبان، امینالله عزیزی، مسئول این هوتل، و فواد بارکزی، مسئول بخش پذیرش را صبح روز سهشنبه، ۲ جدی با خود بردهاند. به گفته منابع، طالبان یک روز پیش از این نیز به این هوتل مراجعه کرده و در پی یافتن مسئول آن بودند.
منابع افزودهاند که طالبان پیش از این نیز به مسئولان این هوتل هشدار داده بودند که کارمندان نباید نکتایی بپوشند و نباید ریش خود را بتراشند.
طالبان پس از بازگشت به قدرت، علاوه بر وضع محدودیت بر زنان، محدودیتهای گستردهای بر ظاهر مردان نیز وضع کرده و اجازه نمیدهد مردان ریش خود را بتراشند. استفاده از نکتایی نیز در افغانستان زیر تسلط طالبان رایج نیست.
هوتلهای بینالمللی در جهان بر اساس استنداردهای مشخص فعالیت میکنند و پوشش و ظاهر کارمندان بخشی از این چارچوب کاری به شمار میرود.
صندوق کودکان سازمان ملل با اشاره به برگشت بیش از ۲.۶ میلیون افغان از کشورهای همسایه، گفت که بسیاری از کودکان بازگشته به امکانات ضرروی اولیه دسترسی ندارند. یونسیف هشدار داد که آنان با خشکسالی طولانیمدت مواجهاند.
یونیسف روز سهشنبه، ۲ جدی در صفحه اکس خود از توزیع بستههای بهداشتی میان خانوادههای بازگشته خبر داد.
پیش از این در ۲۱ عقرب سال جاری صندوق کودکان ملل متحد اعلام کرد که بیش از نصف منابع آبی ولایتهای کلیدی خشک شده و ۸۰ درصد افغانها از آب آلوده و ناپاک برای نوشیدن استفاده میکنند.
این سازمان همچنین هشدار داده است که تاثیرات تغییرات اقلیمی مانند خشکسالی، سیلهای ناگهانی و زلزله، سلامت، تغذیه و تواناییهای کودکان افغان را از بین میبرد.
همسو با آن، در اواسط ماه سرطان سال جاری سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد نیز اعلام کرد که خشکسالی شدید از مناطق شمالی، شمالغربی و شمالشرقی افغانستان اکنون به سراسر کشور گسترش یافته است.
وزارت عدلیه طالبان مجتمع علمی ـ فرهنگی امام حسین را در منطقه افشار دارالامان کابل مسدود کرد. منابع به افغانستان اینترنشنال گفتهاند که این مرکز دارای اسناد رسمی و قواله شرعی است. منابع گفتند که این مرکز به دستور عبدالحکیم شرعی وزیر عدلیه طالبان بسته شده است.
منابع به افغانستان اینترنشنال گفتهاند که مجتمع علمی ـ فرهنگی امام حسین به عنوان یکی از مراکز آموزشی و فرهنگی فعال در غرب کابل شناخته میشود.
این مرکز آموزشی ـ فرهنگی متعلق به شیعیان، که روز ۳۰ قوس بسته شد، توسط یک روحانی شیعه اداره میشد.
مسدود ساختن این مجتمع در حالی صورت گرفته که هفته گذشته ۳۸ نفر از باشندگان همین منطقه پس از اعتراض به دخالت طالبان در مراسم خاکسپاری یک همسایه، توسط نیروهای وزارت عدلیه طالبان بازداشت شدند.
این بازداشتها پس از آن رخ داد که طالبان گفته بودند مراسم دفن در قبرستان نزدیک وزارت عدلیه در منطقه افشار دارالامان «در منطقه سبز» قرار دارد و نباید آنجا میبود. باشندگان محلی که اکثراً شیعهاند، در اعتراض حرکت کردند و سپس نیروهای طالبان امام مسجد و بزرگان جامعه را نیز بازداشت کردند.
عبدالحکیم شرعی وزیر عدلیه طالبان در روزهای اخیر پس از گزارش افغانستان اینترنشنال درباره اتهامهای زمینخواری، غصب داراییها و بستن نهادهای خیریه، در گفتوگویی با رسانه وابسته به وزارت عدلیه از سیاستهای خود دفاع کرد. او در این گفتوگو تاکید کرد نهادهایی که از اصول تعیینشده طالبان تخطی کنند، ابتدا تذکر و سپس اخطار دریافت میکنند و در صورت تکرار، جواز فعالیتشان لغو میشود.
او گفته است که با اهل تشیع «دشمنی ندارد» و تأکید کرده که اقدامهای وزارت عدلیه، از جمله بستن نهادها یا استرداد زمینها، به گفته او بر پایه «استرداد زمینهای غصبی» و تطبیق احکام شرعی انجام میشود، نه بر اساس مذهب افراد یا نهادها.
پیشتر نیز وزارت عدلیه طالبان چند نهاد خیریه از جمله بنیاد حضرت ولیعصر وابسته به آیتالله واعظزاده بهسودی را بسته و مسئولان آن را بازداشت کرده بود.
به گزارش نیویارکپست، چندین دختر نوجوان افغان در ابوظبی ادعا کردند که در جریان تخلیه از افغانستان از سوی مردان مسنتری که برخلاف میلشان مجبور به ازدواج با آنها شده بودند، مورد آزار جنسی قرار گرفتند. برخی گفتهاند برای یافتن جا در پروازهای تخلیه، به ازدواج اجباری واداشته شدند.
گزارشهای مشابهی از پناهجویانی که به پایگاه «فورت مککوی» در ایالت ویسکانسین منتقل شده بودند نیز منتشر شده است.
به گزارش نیویارکپست، پیش از این نیز گزارشهایی وجود داشته که نشان میداد برخی از افغانهایی که در کنار نیروهای امریکایی میجنگیدند، دست به جنایتهای سنگین از جمله نگهداشتن پسران بهعنوان برده جنسی زدهاند.
نیویارکپست میگوید حکومت امریکا تمایل چندانی به پیگیری و مجازات عاملان این جرایم نشان نداده است. بهجای جلوگیری از ورود قاچاقچیان کودک به خاک امریکا، وزارت خارجه مسئولیت را به نهادهای دیگر موکول کرده است.
در یکی از گزارشهای داخلی وزارت خارجه آمده است که کارکنان پذیرش در فورت مککوی با چند مورد از دختران زیرسن قانونی روبهرو شدهاند که بهعنوان «همسر» مردان بزرگسال افغان معرفی میشدند و حتی خانوادههای چندهمسری نیز وجود داشته است.
اما بهجای بررسی جدی، وزارت خارجه این گزارشها را «موردی و غیررسمی» خواند و عملا آنها را کنار گذاشت.
نیویارکپست میگوید دفتر اسکان مجدد افغانها در وزارت خارجه امریکا نقش مهمی در این بیتوجهی داشته است.
افشاگران گفتهاند نهتنها قاچاق کودکان جدی گرفته نشد، بلکه بسیاری از بررسیهای امنیتی معمول نیز انجام نشده است؛ از جمله بررسی نامها برای شناسایی سابقههای مشکوک یا اطلاعات منفی موجود در پروندههای دولتی.
حتی در برخی موارد، طبق تحقیقات رسمی، به کارکنان گفته شده بود پروندههایی را پیگیری کنند که نام افرادشان با نام مظنونان در فهرستهای تروریستی یا جنایی شباهت داشت.
بعد از حمله یک پناهجوی افغان به دو عضو گارد ملی امریکا در نوامبر گذشته، دوباره توجهها به روند تخلیه افغان جلب شده است.
نیویارکپست میگوید با توجه به وعده حکومت ترامپ برای بررسی دوباره پروندهها، حالا زمان آن رسیده است که موضوع قاچاق و آزار کودکان در جریان خروج از افغانستان بهطور جدی بررسی و پیگیری شود.
محسن عبداللهزاده، عضو هیئت مدیره انجمن توزیع کنندگان دارو در ایران، گفته که بهرغم افزایش ۵۰ درصدی تولید دارو، این کشور با کمبود شدید دارو مواجه است. این مقام ایرانی میگوید قاچاق دارو به عراق و افغانستان آنقدر گسترده است که تجار این کشورها توان واردات قانونی را ندارند.
عبداللهزاده قاچاق دارو از ایران به افغانستان را نگرانکننده خواند و گفت: «اگر به همین شکل ادامه یابد، میتواند بازار دارویی ایران را دچار اختلال کند.»
طالبان به دنبال تنش نظامی با پاکستان و بسته شدن مرزها، واردات دارو از پاکستان را ممنوع اعلام کرده است.
معاون رئیسالوزرای طالبان هشدار داده است که تا حدود یک ماه آینده، داروی ساخت پاکستان در بنادر افغانستان در گمرک محصول نخواهد شد.
مقامهای طالبان در تلاش هستند داروهای وارداتی از هند و ایران را جایگزین داروهای پاکستانی کنند. در همین راستا، وزیر صحت عامه طالبان به هند سفر کرده است.
در همین حال، محمد هاشمی، سخنگوی سازمان غذا و داروی ایران، نیز قاچاق دارو به افغانستان را رد نکرده و گفته که اختلاف قیمت دارو میان ایران و بازارهای منطقه، زمینه بروز چنین تخلفاتی را فراهم کرده است.
هاشمی هشدار داد: «در صورت تداوم این وضعیت، با کمبود مقطعی دارو در ایران مواجه میشویم و این وضعیت فشار مضاعفی بر زنجیره تامین وارد میکند.»
با اینحال، هاشمی گزارشها مبنی بر قاچاق «گسترده» دارو از این کشور به افغانستان را رد کرد و گفت موارد مشاهدهشده حاکی از قاچاق محدود بوده است.
سخنگوی سازمان غذا و داروی ایران از توافق با اداره طالبان درباره توسعه صادرات رسمی دارو به افغانستان خبر داده و گفته است که هدف این توافق، تامین نیاز بازار افغانستان از مسیرهای شفاف و قانونی و جلوگیری از ورود غیرقانونی و قاچاق دارو است.