بر اساس اسناد دریافتی افغانستان اینترنشنال، شهابالدین دلاور، رئیس عمومی جمعیت هلالاحمر افغانی تحت حاکمیت طالبان، در سهماه اخیر شکرالله شاکر، داماد خود را دستکم در سه بست متفاوت در این اداره مقرر کرده است.
در یکی از مکتوبها دیده میشود که شکرالله شاکر با امضای خودش، خود را بهعنوان رئیس دفتر دلاور تعیین کرده است.
در نخستین مکتوب با امضای شهابالدین دلاور به تاریخ ۳۰ سنبله سال جاری که به دسترس افغانستان اینترنشنال قرار گرفته است، شکرالله شاکر ابتدا از آمریت اجرایی دفتر ریاست عمومی جمعیت هلالاحمر افغانی تبدیل و بهعنوان رئیس ریاست امور کارکنان هلالاحمر تعیین شده است.
در سند دوم، شکرالله شاکر با امضای خودش، خود را از ریاست امور کارکنان جمعیت هلالاحمر افغانی تبدیل کرده و در بست اول، خود را بهعنوان رئیس دفتر شهابالدین دلاور مقرر کرده است.
در سومین مکتوب که در تاریخ ۱۲ قوس سال جاری امضا شده، شکرالله شاکر از ریاست دفتر رئیس عمومی جمعیت هلالاحمر تبدیل و بهعنوان رئیس عمومی ریاست حوادث این اداره مقرر شده است.
بر اساس اسناد، این تبدیلیها در مدت سه ماه انجام شده است.
منابع به افغانستان اینترنشنال گفتهاند که شهابالدین دلاور، زمانی که وزیر معادن و پترولیم بود نیز دامادش را بهعنوان رئیس دفتر آن وزارت مقرر کرده بود.
پیش از این نیز اسنادی که به افغانستان اینترنشنال رسیده بود نشان میداد که شهابالدین دلاور چند تن از نزدیکان خود را از وزارت معادن به این هلالاحمر منتقل و مقرر کرده است.
این در حالی است که ریاست تعقیب و نظارت از فرامین و احکام ملاهبتالله، رهبر طالبان، پیشتر به همه ادارات ملکی و نظامی طالبان هدایت داده بود که از فرمان رهبر این گروه اطاعت کنند؛ فرمانی که میگوید: «بر اساس خویشاوندی و دوستی، کسی را در ادارات مقرر نکنید.»
در آن مکتوب که به افغانستان اینترنشنال نیز رسیده بود، آمده بود که «گماشتن افراد بر اساس خویشاوندی، سبب نارضایتی خداوند و عذاب میشود.»
در تازهترین مورد، طالبان روز دوشنبه، ۱ جدی اعلام کرد که ۳۵۴۴ قیراط زمرد استخراجشده از پنجشیر را به بهای سه میلیون و۶۴۴ هزار دالر به فروش رسانده است. به گفته طالبان، این مقدار زمرد در جریان یک مزایده رسمی عرضه و به تاجران فروخته شده است.
پنجشیر چقدر زمرد دارد؟
زمرد پنجشیر از رشتهکوههای هندوکش استخراج میشود. بر اساس پژوهشی که از سوی موسسه گوهرشناسی امریکا انجام شده، زمردهای پنجشیر از نظر ویژگیهای ظاهری و ترکیب کیمیایی با زمردهای شناختهشده جهان شباهت دارد و از این نظر، بیشترین نزدیکی را به زمردهای منطقه موزو در کلمبیا نشان میدهد، جایی که زمردش شهرتی جهانی دارد.
این موسسه توضیح میدهد که زمرد پنجشیر از رگهها و تونلهای متعدد در ارتفاعهای بلند پنجشیر استخراج میشود و بر اساس برآوردهای موجود، ساحه شناختهشده ذخایر زمرد در پنجشیر حدود ۱۵۰ مایل مربع، معادل نزدیک به ۴۰۰ کیلومتر مربع است.
همایون افغان، سخنگوی وزارت معادن و پترولیم نیز به تلویزیون ملی تحت کنترول طالبان گفته که یکهزار و ۷۰۰ معدن زمرد در ولایت پنجشیر تثبیت شده که از این میان تا ۷۰۰ معدن زیر استخراج قرار دارند.
موسسه گوهرشناسی امریکا توضیح میدهد که این معادن در شرق رودخانه پنجشیر قرار دارند و زمردها در میان لایههای خاص سنگی شکل گرفتهاند.
منابعی از پنجشیر به افغانستان اینترنشنال گفتند که بیشترین زمرد در پنجشیر در ولسوالی خنج استخراج میشود و معمولا روند استخراج یک هنر اختصاصی مردم بومی پنجشیر است.
طالبان در استخراج زمرد در پنجشیر نقش دارند
یک منبع آگاه که نخواست نامش فاش شود، به افغانستان اینترنشنال گفته است که روند استخراج زمرد در پنجشیر زیر نظارت مستقیم نیروهای نظامی طالبان انجام میشود و باشندگان محل بهعنوان کارگر بهکار گرفته میشوند. به گفته این منبع، به این کارگران روزانه ۳۰۰ افغانی پرداخت میشود و بیشتر عملیات استخراج توسط قراردادیهایی انجام میشود که مستقیما با طالبان در ارتباطند.
این منبع افزوده است که کمتر از نیمی از زمرد استخراجشده به داوطلبی و مزایده رسمی راه پیدا میکند و بخش باقیمانده از مسیرهای دیگر به فروش میرسد. به گفته او، در دوره جمهوریت در سالهای نخست وضعیت استخراج زمرد در پنجشیر بیسر و سامان بود، اما در سالهای بعد با دخالت مردم محل و نیز وضع قوانین، استخراج غیرقانونی به حداقل رسیده بود و حتی زورمندان نیز نمیتوانستند بهصورت آشکار در این روند مداخله کنند.
به گفته او، زمرد پنجشیر اکنون در معرض تاراج قرار دارد و برخلاف ادعاها، تاثیر چشمگیری بر اقتصاد محلی پنجشیر نداشته است.
طالبان چرا زمرد پنجشیر را می فروشد؟
در گزارشهای معتبر درباره اقتصاد استخراج در افغانستان، تاکید شده است که طالبان پس از بازگشت به قدرت، معادن را بهعنوان یکی از منابع اصلی درآمد دنبال میکند؛ زیرا با محدودیتهای مالی و فشارهای بینالمللی روبهرو است.
گزارش شبکه فرانس ۲۴ این رویکرد را تلاش طالبان برای ایجاد یک منبع مهم درآمدی توصیف میکند. همچنین در ارزیابیهای نهاد «افغان ویتنس»، معدنکاری بهعنوان یکی از منابع پولساز طالبان معرفی شده و در گزارشهای دبیرکل سازمان ملل به شورای امنیت نیز از معادن بهعنوان یکی از منابع درآمد این گروه یاد شده است، هرچند در آن گزارشها بهطور مشخص به زمرد پنجشیر اشاره نشده است.
زمرد پنجشیر از معدن تا دست مصرفکننده از چه حلقههایی میگذرد؟
بر اساس چارچوبی که در یک بررسی تخصصی از سوی نهاد «کاسم» درباره زنجیره ارزش سنگهای قیمتی افغانستان ارائه شده، مسیر زمرد بهطور کلی از استخراج کوچکمقیاس آغاز میشود و پس از پروسس ابتدایی، وارد مرحله دادوستد داخلی میگردد. در ادامه، سنگها برای تراش و پالش، بازاریابی و در نهایت صادرات آماده میشوند.
موسسه گوهرشناسی امریکا نیز در مقالهای درباره زمرد پنجشیر، به «تولید و بازاریابی» این سنگ اشاره کرده و نشان میدهد که بازار زمرد پنجشیر از دههها پیش دارای شبکههای فروش و واسطهگری بوده است.
برای زمرد پنجشیر، رقم واحد و قابل اتکایی که سهم معدنکار را از قیمت نهایی جهانی نشان دهد، در منابع معتبر منتشر نشده است. زیرا کیفیت سنگ، نوع معامله و میزان واسطهگری در هر مورد تفاوت دارد.
با این حال، گزارش نشریه تخصصی «راسکین جم نیوز» به نقل از وزارت معادن طالبان ادعا میکند که در مزایدهها، ۹۰ درصد زمرد فروختهشده متعلق به معدنکاران محلی است و ۱۰ درصد بهعنوان حقالامتیاز به طالبان میرسد.
بر اساس اعلانهای رسمی مزایدهها، زمرد پنجشیر پس از فروش به بازرگانان محلی، مشخص نیست که چه مقدار آن در داخل کشور باقی میماند و چه سهمی به بازارهای خارجی راه پیدا میکند.
شماری از پژوهشها و گزارشهای تحلیلی این احتمال را مطرح میکنند که بخش قابل توجهی از زمرد پنجشیر، بهویژه بهصورت خام یا نیمهپروسسشده، در نهایت صادر میشود. هرچند آمار دقیق و تفکیکشدهای در منابع باز برای تایید این روند وجود ندارد.
ارزش گذاری زمرد پنجشیر چگونه انجام میشود؟
وزارت معادن طالبان میگوید که فقط ۱۰ درصد از فروش زمرد بهعنوان حقالامتیاز به طالبان تعلق میگیرد.
در بخش سازوکار مزایده، یکی از ابهامهای اصلی به نحوه تعیین قیمت بازمیگردد. اعلانهای رسمی معمولا تنها مقدار زمرد و مجموع قیمت فروش را اعلام میکنند و جزئیاتی درباره قیمت پایه، روند رقابت میان خریداران یا معیارهای چانهزنی در اسناد عمومی بهصورت منظم منتشر نشده است.
همچنین در گزارشهای مربوط به این مزایدهها، نشانه روشنی از بررسی سنگها توسط کارشناس مستقل یا لابراتوار معتبر پیش از فروش دیده نمیشود؛ در حالی که در بازار جهانی زمرد، گزارش لابراتواری یکی از عوامل کلیدی در اعتماد خریداران و تعیین قیمت به شمار میرود. درباره اینکه خریداران چه میزان فرصت دارند سنگها را پیش از خرید ببینند، وزن کنند یا آزمایشهای لازم را انجام دهند نیز، جزئیات مشخصی در منابع عمومی منتشر نشده است.
سالانه چقدر زمرد در پنجشیر استخراج میشود؟
درباره میزان تولید سالانه زمرد پنجشیر، آمار دقیق و بهروز با اعتبار بلند در دسترس عمومی نیست.
پایگاه داده «دلڤ» در یک برداشت میدانی در سال ۲۰۰۹ گزارش داده که معدنکاری کوچکمقیاس در پنجشیر گسترده بوده و در آن زمان حدود ۱۴۰۰ معدنکار در ۱۷۲ معدن فعال کار میکردهاند. پس از بازگشت طالبان در ۱۴۰۰، افزایش اعلانهای مزایده میتواند نشانه فعالتر شدن فروش رسمی باشد.
از نگاه اثر اقتصادی محلی، آخرین داده قابل استناد همان آمار سال ۲۰۰۹ است که از اشتغال مستقیم حدود ۱۴۰۰ نفر حکایت دارد. پس از ۱۴۰۰، منابع عمومی کمتر به تعداد شاغلان پرداخته و تمرکز خبرها بیشتر بر میزان فروش بوده است.
ویژگیهای شناختهشده زمرد پنجشیر
بر اساس گزارش موسسه گوهرشناسی امریکا، زمردهای استخراجشده از پنجشیر معمولا رنگ سبز تیره و زنده دارند و در میان آنها بلورهای بزرگ و گاهی بسیار درشت نیز دیده شده است. این موسسه تاکید میکند که اندازه برخی از این زمردها در مقایسه با بسیاری از معادن دیگر قابل توجه است.
در یک مقاله پژوهشی منتشرشده در نشریه جورنال آف جمولوژی آمده است که رنگ، میزان شفافیت و الگوهای طبیعی درون زمردهای پنجشیر بهگونهای است که در برخی موارد از نظر کیفیت و ظاهر، با بهترین زمردهای استخراجشده در کلمبیا قابل مقایسه دانسته میشود.
در بازار سنگهای قیمتی، زمرد به شکلهای مختلفی معامله میشود؛ از زمرد خام که تازه از معدن استخراج شده، تا زمرد تراشخورده، گریدبندیشده و زمردی که همراه با تاییدیه لابراتوارهای معتبر عرضه میشود.
