انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان روز دوشنبه اعلام کرد که چهارمین جایزه بین المللی صلح ابن سینا را به سازمانهای غیردولتی یهودی اعطا میکند که به انتقال و اسکان پناهجویان افغان کمک کردند. مراسم اهدای جایزه ماه آینده برگزار خواهد شد و تا هنوز نام نهادهای برنده اعلام نشده است.
این بنیاد پژوهشی افغان در اعلامیهاش در مورد این نهادهای بشردوستانه اطلاعاتی نشر نکرده است.
به دنبال سقوط دولت پیشین، شماری از افراد و نهادهای نیکوکار یهودی و اسرائیلی برای انتقال پناهجویان افغان به کشورهای امن و مهاجرپذیر کمک کردند.
روزنامه اسرائیلی جروزالم پست در ماه اسد ۱۴۰۱ گزارش داد که با کمک سیلوان آدامز، یک یهودی اسرائیلی-کانادایی، ۷۰ پناهجوی افغان که عمدتاً ورزشکاران و بایسکل سواران زن بودند، به ایتالیا رسیدند.
او به همراه گروهی از دیپلوماتها، اتحادیه بایسکل سواری بینالمللی و یک سازمان بینالمللی غیردولتی بشردوستانه مستقر در اسرائیل برای خارج کردن این پناهجویان کار کرده بود.
جایزه بینالمللی صلح ابن سینا که به گفته انستیتوت برای ترغیب همکاری فرهنگها برای آوردن صلح است، قبلا به مایکل بری، پژوهشگر امریکایی علاقهمند به فرهنگ افغانستان، راشد الغنوشی، اسلامگرای معروف و اصلاحطلب تونسی و انارکلی هنریار، سناتور سابق افغان اعطا شده بود.
انستیتوت مطالعات استراتژیک که پس از سقوط دولت پیشین در بریتانیا مستقر است، در اعلامیهاش گفته که مراسم اعطای جایزه در ۵ سرطان برگزار خواهد شد.
سخنران ویژه این مراسم داکتر شیرین عبادی، برنده جایزه صلح نوبل و فعال حقوق بشر ایرانی است.
جبهه آزادی افغانستان مدعی شد که شام امروز (اول جوزا) بر یک پوسته طالبان در حوزه اول شهر تالقان در ولایت تخار، حمله کرد. بنا به ادعای این گروه، در این حمله یک طالب کشته و سه تن دیگر زخمی شدند. تا هنوز هیچ منبعی به صورت مستقل این خبر را تایید نکرده است.
طالبان همانند گذشته، در مورد این ادعا واکنشی نشان نداده است.
جبهه آزادی، یکی از گروههای مسلح مخالف طالبان، در ۱۴ اپریل «عملیات بهاری» خود را علیه طالبان اعلام کرد. در این مدت، این گروه از چند حمله پراگنده در کابل و ولایات خبر داده است.
این جبهه در ۲۴ حمل تایید کرد که چند عضو مهم آن، از جمله اکمل امیر، فرمانده نامدار آن، در نبرد با طالبان در سالنگ جنوبی کشته شده است.
گراسا مشل، همسر پیشین قهرمان مبارزه با آپارتاید نژادی، سرکوب زنان افغان توسط طالبان را نوعی از آپارتاید خواند. این فعال برجسته حقوق زنان به روزنامه تلگراف گفت که رفتار جهان در برابر طالبان نرم است و جامعه جهانی راههای جدیدی برای افزایش فشار بر این گروه پیدا کند.
او از جهان خواست با همان عزمی که با حکومت سفیدپوستان در آفریقای جنوبی مبارزه کرد، با طالبان نیز مبارزه کند.
آفریقای جنوبی برای ۴۰ سال تحت حاکمیت نژادپرستانه اقلیت سفیدپوست قرار داشت. سیاهپوستان که اکثریت این کشور را تشکیل میدادند، از بسیاری حقوق سیاسی و اجتماعی خود محروم بودند. آنها باید در محلات و منازل جداگانه زندگی میکردند و حق ازدواج با سفیدپوستان و زندگی در محلات آنان را نداشتند.
بسیاری از فعالان حقوق زن افغان با توجه به حذف زنان از عرصههای اجتماعی میگویند که طالبان آپارتاید جنسیتی را در افغانستان حاکم کرده است.
خانم مشل راجع به محدودیتهای وضعشده بر زنان افغان گفت: «این آپارتاید جنسیتی است. من با این تعریف موافقم. اما فراتر از تعریف، میخواهم بگویم همان قدرت و اصراری را که [جهان] در مبارزه با آپارتاید[آفریقای جنوبی] داشت، باید در مورد افغانستان نیز داشته باشد.»
هدر بار، از دیدهبان حقوق بشر، توصیف رژیم طالبان به عنوان یک نظام آپارتاید جنسیتی توسط گراسا مشل را یک «حرف بزرگ» خواند. او گفت که فعالان افغان از دیرباز بر آپارتاید خواندن رژیم طالبان تاکید دارند و حالا «بزرگترین کنشگر حقوق زنان و همسر سابق نلسون ماندلا به مبارزه آنان پیوسته است.
مشل گفت:«جامعه جهانی نمیتواند تصمیمگیری در مورد ۵۰ درصد جمعیت [افغانستان] را فقط به طالبان واگذار کند. ما باید راه خلاقانهای برای درگیرشدن با آنها پیدا کنیم و طالبان را با این نظر به چالش بکشیم که از نظر انسانی، قایل شدن تبعیض با کسانی صرفاً به دلیل زن بود قابل قبول نیست.»
او واکنش جامعه جهانی به عملکرد طالبان را خیلی نرم خواند و گفت که بر طالبان باید فشار بیشتر آورده شود تا آنها «بفهمند که خانواده انسانی به آنها اجازه نمیدهد به رفتارشان ادامه دهند.»
دفتر ملل متحد برای زنان روز دوشنبه با انتشار نامهای خطاب به زنان و دختران افغان، تاکید کرد که از اصولش عقب نمینشیند و فقط با کارمندان مرد کار نمیکند. این دفتر گفته است با وجود چالشهایی که طالبان خلق کرده، در افغانستان به کارش ادامه میدهد.
در نامه دفتر ملل متحد برای زنان آمده است: «در جریان این دو سال هدف از صدور فرمانها، احکام و رفتار[طالبان] حذف سیستماتیک زنان و دختران افغان از زندگی اجتماعی بوده است.»
بیش از نیمی از کارمندان افغان این نهاد وابسته به ملل متحد زنان اند که در پی ممنوعیت کار زنان توسط طالبان خانه نشین شده اند. در حال حاضر، تمام کارمندان آن از خانه کار میکنند.
دفتر ملل متحد برای زنان گفته که در پی راهی برای ادامه کار زنان در این سازمان است. اما، به نظر میآید که به جز از کار از راه دور، نهادهای ملل متحد تا هنوز راهی جدید برای استفاده از کارمندان زنش پیدا نکرده اند.
این نهاد ملل متحد نوشت که مبارزه برای حقوق زنان در افغانستان فقط برای زنان و دختران افغان نیست، بلکه «این مبارزه برای حقوق تک تک زنانی در سراسر جهان است که صرفاً به علت زن بودن هدف ظلم قرار گرفته و وادار به سکوت شدهاند.»
سازمان حقوق بشر ایران با اظهار نگرانی از اعدام قریبالوقوع دو شهروند افغان در این کشور، خواستار اقدامات تنبیهی جامعه جهانی علیه جمهوری اسلامی شده است. این سازمان از جامعه جهانی خواسته که «ماشین اعدام» جمهوری اسلامی را متوقف کند و تاکید کرده که «محکوم کردن لفظی کافی نیست.»
رئیس دادگستری استان فارس ایران اعلام کرده که حکم اعدام دو شهروند افغانستان به نامهای رامز رشیدی و نعیم هاشم قتالی تایید شده و بهزودی در ملاعام در شیراز به اجرا درخواهد آمد.
براساس اعلامیه سازمان حقوق بشر ایران، این دو شهروند افغان «بدون مدارک متقن و تنها بر اساس اعترافهای زیر شکنجه، در دادگاهی نمایشی به اتهامهای 'فساد فی الارض' و 'بغی' محکوم به اعدام شدهاند.»
محمود امیری مقدم، مدیر این سازمان گفت: «در ۲۰ روز گذشته، مقامهای جمهوری اسلامی دستکم ۱۰۶ تن را اعدام کردند.»
این دو شهروند افغانستان در مورد پرونده حمله به حرم شاهچراغ شیراز قرار است اعدام شوند.
در حمله مهاجم مسلح به حرم شاهچراغ در ماه عقرب پارسال، ۱۳ نفر کشته و بیش از ۲۰ نفر زخمی شدند. مسئولیت این حمله را گروه داعش برعهده گرفت.
اخیرا جمهوری اسلامی ایران شمار قابل توجهی از زندانیان را اعدام کرده است. این افراد شهروندان خود ایران و شماری دوتابعیته بودهاند.
سازمانهای حقوق بشری خواستار توقف اعدام زندانیان در ایران شدهاند.
روایت غالب جامعه جهانی و سازمان ملل پس از تسلط مجدد طالبان بر افغانستان، تعامل با طالبان بوده است.
هرچند این تعامل هیچگاهی به صورت مشخص تعریف و حدود و ثغور آن معین نشده، اما آنچه در عمل اتفاق افتاده است نشان میدهد که معنای این تعامل همکاری غیررسمی کشورها و نهادهای بینالمللی با طالبان بوده است.
به عنوان مثال، این تعامل باعث پذیرش دیپلوماتهای طالبان در برخی از نمایندگیهای سیاسی کشورهای همسایه و منطقه، ارسال کمکهای بشردوستانه، تعامل بازرگانی و نشستوبرخاستهای دیپلوماتیک در سطح پایین شده است.
منطق این تعامل غیررسمی جلوگیری از وقوع فاجعه انسانی و جلوگیری از افزایش فقر و گسترش آن بوده است، اما آیا این هدف، یعنی جلوگیری از فاجعه انسانی، برآورده شده است؟ آیا کمکهای بشردوستانه در نزدیک به دو سال گذشته توانسته است از گسترش فقر جلوگیری کند؟
آمار رسمی خود سازمان ملل متحد نشان میدهد که پاسخ این سوال منفی است. آخرین گزارش سازمان ملل متحد از وضعیت بشری در افغانستان نشان میدهد شمار کسانی که به کمکهای فوری و بشردوستانه سازمان ملل متحد وابستهاند، به ۲۸ میلیون رسیده، شدت فقر به سمت قحطی و گرسنگی مطلق گرایش داشته و با وجود نزدیک به سه میلیارد دالر کمک بشردوستانه در کمتر از دو سال، وقوع فاجعه بشری همچنان بیخ گوش مردم افغانستان است. چرا؟
کمکهای بشردوستانه
حالا سوال اصلی این است که چرا کمکهای بشردوستانه در دو سال گذشته نتوانسته است جلو گسترش روزافزون فقر را در افغانستان بگیرد؟ چرا این کمکها نتوانسته امکان وقوع فاجعه بشری را از افغانستان دور کند؟ نه تنها این امکان را دور نکرده، بلکه با گذشت هر روز خطر آن بیشتر هم شده است.
سوال جدیتر اما این است که عامل این وضعیت و فقر گسترده کیست؟ پاسخ این سوال روشن است که عامل وضعیت کنونی به ویژه فقر فراگیر و شدید طالبان هستند؛ زیرا طالبان شمار قابل ملاحظهای از نیروی کار جامعه را، که زنان بودند، خانهنشین کردند. بخش عمده نیروهایی که در دستگاه دولت و یا بخش خصوصی و نیز سازمانهای غیر دولتی فعال بودند و بخشی از چرخه اقتصادی مملکت را میچرخاندند، متواری کردند.
نه تنها سرمایه خارجی بیشتر جذب اقتصاد افغانستان نشد، بلکه بخش خصوصی نیمهجانی هم که پا گرفته بود، عملا فلج شد. تجارتهای کوچک متعلق به طبقه متوسط دیگر تقریبا وجود ندارد. شمار محدودی از بازرگانان، که به کار در افغانستان پس از طالبان ادامه دادند، به دلیل کاهش درآمد و فشارهای سنگین مالیاتی طالبان در حال بستن کاروبار خود هستند که هوتلداری و تولیدیهای کوچک از بخشهای مهم آن است.
به بیان ساده، عملکرد جامعه جهانی و نهادهای بینالمللی در قبال افغانستان را میشود این طوری خلاصه کرد: همکاری با عامل فقر برای جلوگیری از فقر، دنیا میداند که عامل وضعیت کنونی طالبان هستند و تا زمانی که چیزی به نام «امارت اسلامی» با قواعد و ساختار کنونیاش وجود داشته باشد، این وضعیت نیز ادامه خواهد داشت. چرا؟ چون آنچه تا کنون دیده شده این است که این تعامل با هر توجیهی که باشد، نتوانسته است تغییری در رویکرد طالبان به عنوان عامل این وضعیت به وجود آورد.
ارسال ممتد بستههای نقدی ۴۰ میلیون دالری هفتگی نه درهای مکاتب دخترانه را گشود و نه حتی توانست شمار محدود زنان شاغل در بخشهای از سازمان ملل متحد را به کار بازگرداند، نه اجرای حدود (از دید طالبان تطبیق شریعت) را متوقف کرد، نه جلو محاکم صحرایی و کشتار هدفمند نیروهای امنیتی پیشین و گرفتاری و شکنجه سیستماتیک شهروندان عادی را کاهش داد.
حالا در یک فرضیه نه چندان دور از واقعیت، سوال دیگری را میپرسیم اگر این وضعیت، یعنی تعامل کنونی که سبب دوام طالبان و اصرار آنها بر اعمال سیاستهای کنونیشان میشود، ده سال دیگر دوام کند، نتیجهاش برای مردم افغانستان چیست؟ بدون شک، شمار قابل ملاحظه کودکان دچار سوء تغذیه، ده نسل دختران بیسواد و افغانستانی بدون پزشک زن. افغانستان منزوی و همواره در معرض قحطی و افزایش هزاران و صدها هزار نوجوان فارغ از مدرسه دینی با قرائت طالبانی که آماده دشمنی با تمام جهان و برافراشتن پرچم اسلامی با قرائت خودشان در دیگر کشورها و نقاط جهان خواهند بود. شما میتوانید چیز دیگری را تصور کنید؟
در نتیجه، با ادامه استراتژی کنونی جامعه جهانی یا ادامه آنچه تعامل با طالبان گفته میشود، نمیتوان دورنمایی روشن و امیدوارکنندهای برای افغانستان تصور کرد؛ چون استراتژی تعامل و همکاری با عامل بدبختی و فقر نمیتواند نتیجهای غیر از ادامه بدبختی و فقر داشته باشد. نمیشود عامل بیماری را نادیده گرفت و برای بقایش کمک کرد، اما تاثیرات بیماری را کاهش داد؛ زیرا طالبان به عنوان طرف جامعه جهانی، از این تعامل تنها برای بقای خود استفاده میکنند و ادامه تعامل دنیا را تسلیم و ناگزیری جامعه جهانی در مقابل خود و چه بسا دلیل حقانیت خود میشمارند و این خطرناکترین نقطه سیاست تعامل با روش و مکانیسم کنونی است.
دورنمای تعامل
علاوه بر وخیمتر شدن وضعیت در داخل افغانستان، سیاست تعامل با طالبان نتوانسته نگرانیهای جامعه جهانی را نیز کاهش دهد. در میان کشورهای همسایه، جمهوری اسلامی ایران علاوه بر چندین درگیری مرزی میان دو کشور، در حال حاضر در آستانه یک منازعه خطرناک بر سر مسئله آب و حقآبه است. پاکستان با آنکه در ظاهر به روی خود نمیآورد، اما عملا پس از تسلط مجدد طالبان حملات طالبان پاکستانی و ارتش جداییطلب بلوچ بر نیروهای امنیتی پاکستان به امر روزمره بدل شده است. تاجیکستان و ازبیکستان تدابیر مرزی را افزایش دادهاند و هر کدام حداقل یکی دو مانور نظامی برگزار کردهاند. حتی چین نیز نتوانسته است عملا طالبان را وادار کند که مخالفان مسلحش را از افغانستان بیرون کند.
در نتیجه، سیاست کنونی، یعنی تعامل با طالبان، هیچ طرف را به هدف نرسانده است؛ نه سبب بهبود وضعیت حقوق بشری و مانع نقض حقوق زنان شده است، نه مانع رشد گروههای تندرو مسئلهدار با منطقه شده و نه توانسته است فقر را کاهش دهد و سبب رونق کار زندگی در افغانستان و کاهش مهاجرت از این کشور به کشورهای همسایه و سایر کشورها شود.
تنها طرفی که از این تعامل سود برده، گروه طالبان است؛ زیرا آنها از یک طرف عقبنشینی مرحله به مرحله کشورهای جهان و منطقه را در واگذاری سفارتخانهها و قنسولگریها و ادامه ماموریت یوناما را برای جنگجویان خود پیروزی دیپلوماتیک و حقانیت موضع خود معنی میکنند و از سوی دیگر، به مردم افغانستان نیز میگویند بخواهید نخواهید ما بیخ گوشتان هستیم و بدیلی در کار نیست.
پیامدهای تعامل
افزون بر این، طالبان دهها شرکت حمل و نقل جدید ثبت کردهاند که ظاهرا به نام افراد حقیقیاند، اما بیشتر آنها شرکتهایی هستند که سرمایه و مدیریت اصلی آنها به دست شبکه حقانی است. کار اصلی این شبکه حمل و نقل انتقال کمکهای جامعه جهانی از طریق نهادهای بینالمللی به شهرها و روستاها است که حداقل از محل جابهجایی و انتقال این کمکها میلیونها دالر سود میبرند. بگذریم از اینکه در تقسیم کمکها نیز سلیقه و منافع خود را اعمال میکنند.
در نتیجه، این راه پایانی ندارد. تا هر وقتی که استراتژی تعامل با طالبان به شکل و شیوهای که اکنون دارد، ادامه یابد، نتیجهاش فقط دوام طالبان و ادامه باجگیری آنها از جهان است. این استراتژی باید تغییر کند و طالبان باید حس کنند که در قبال رفتار و کردارشان در جهان کنونی مسئولاند، ولی اگر آنها در فهرست تحریم سازمان ملل متحد باشند، ولی هرگاه که بخواهند سفر کنند، برای چند روزی از تحریم بیرون کشیده شوند، در این صورت، طالبان به ریش جهان میخندند و به راه و روش کنونی خود ادامه میدهند.
ادامه کار یوناما در افغانستان به رغم ممنوعیت کارمندان زن این سازمان، طالبان را به درست بودن استراتژیشان باورمندتر کرد و بر تصمیمشان مبنی بر اینکه لجاجت آنها سبب کوتاه آمدن مرحله به مرحله جهان خواهد شد، مصممتر کرد.
ایجاد یک سیستم نظارتی کارآمد و ملموس بر مصرف کمکهای بشردوستانه که مانع سودجویی مالی طالبان شود، میتواند حداقل زیان استراتژی کنونی تعامل یکطرفه را در درازمدت کم کند و لجاجت طالبان را، سرانجام، از یک جایی بشکند.
تا زمانی که کمکهای بشردوستانه بدون قید و شرط باشد و مکانیسمی برای نظارت بر آن وجود نداشته باشد، تنها نتیجهاش ادامه رژیم طالبان و ادامه گروگانگیری مردم افغانستان توسط یک گروه تروریستی و محرومیت مردم افغانستان از حقوق اساسی و ابتداییشان خواهد بود؛ چون با کمک کردن به عامل فقر، نمیتوان فقر را از بین برد، طالبان عامل فقر اند.
