هفتم اکتبر بیستوچهارمین سالگرد حمله امریکا به افغانستان بود. در پی این حمله رژیم طالبان در ۲۰۰۱ سقوط کرد و با خروج امریکا از افغانستان، طالبان بار دیگر در ۲۰۲۱ به قدرت بازگشتند. طبق گزارشها، در این دو دهه بیش از ۲۲۲ هزار نفر کشته شدند.
در جنگ ۲۰ ساله میان نیروهای بینالمللی، حکومت افغانستان و طالبان ۴۶ هزار و ۳۱۹ غیرنظامی، بیش از ۸۶ هزار نیروی امنیتی و بیش از ۹۰ هزار تن از جنگجویان طالبان و دیگر گروههای مسلح کشته شدهاند.
با فروپاشی رژیم اول طالبان افغانستان جدید ظهور کرد و امیدواریها برای ثبات و توسعه اقتصادی و اجتماعی افغانستان بیشتر شد.
این جنگ دهها هزار کشته و زخمی برجای گذاشت و پایان آن نیز برای شهروندان افغانستان غمانگیز بوده است. اما ایالات متحده که برای این جنگ، دو تریلیون دالر هزینه کرد و دهها هزار سرباز به افغانستان اعزام کرد، آیا به آنچه که میخواست، دست یافته است؟
بسیاری از جنرالان امریکایی و مخالفان سیاسی این کشور، خروج امریکا از افغانستان در اگست ۲۰۲۱ را اشتباه غیرقابل جبران برای ماموریت بیست ساله خود در افغانستان، میدانند.
جنرال کنت مکنزی که مدیریت خروج نیروهای امریکایی از افغانستان را بر عهده داشت، معتقد است که این خروج اشتباهی بود که نه تنها به گروههای القاعده و داعش فرصت توانمندی را داد بلکه افرادی مانند ولادیمیر پوتین را جسور کرد تا به اوکراین حمله کنند.
دو دهه جنگ ایالات متحده در افغانستان به پایان رسید اما افغانستان همچنان با مشکلات زیادی مواجه است. گزارش شورای امنیت ملل متحد و گزارشهایی افغانستان اینترنشنال نشان میدهد که گروههای مسلح مانند القاعده به سنگرهای خود بازگشته و تهدیدی بالقوه برای امنیت منطقه و جهان، شدهاند.
همه این مسائل سوالاتی را در مورد اهداف و منافع حضور بیست ساله امریکا در افغانستان که به قیمت تلفات دهها هزار نظامی و غیرنظامی و هزینههای میلیاردی تمام شد، مطرح کرده است.
سیاست داخلی ایالات متحده و مشارکت واشنگتن در معادلات و درگیریهای جهانی، توجه غرب به افغانستان را کاهش داده که به سود طالبان نیز تمام شده است و فشار و توجه جهانی را کمتر احساس میکند.
غیرنظامیان؛ اهداف سهلالوصول در نبرد
غیرنظامیان افغان که مدت زیادی هدف اصلی تروریسم و جنگهای ضدتروریستی بودهاند، در طول جنگ امریکا در افغانستان، خاطراتی تلخی دارند. براساس پروژه «هزینههای جنگ»، ۴۶ هزار و ۳۱۹ غیرنظامی در جنگ بیست ساله افغانستان در حملات مستقیم کشته شدهاند.
پروژه اطلاعات منازعات دانشگاه اوپسالا، تعداد کل تلفات این جنگ را ۲۱۲ هزازر و ۱۹۱ نفر اعلام کرده است.
طبق ارقام این پروژه، در جنگ امریکا و ناتو در برابر تروریسم، ۲۴۳ هزار نفر در مرز افغانستان و پاکستان کشته شدند و ۷۰ هزار نفر آنها بهطور مستقیم مورد هدف قرار گرفتهاند.
رحیمالله که از حمله انتحاری طالبان در چهارراه زنبق کابل جان سال به در برده به یاد میآورد که در آن روز در جایی بود که یک تانکر منفجر شد همه جا پر از دود شد.
او میگوید: «من در سرک ۱۵ وزیر اکبرخان بودم که تانکر منفجر شد و تمام منطقه پر از دود شد. در منطقه، هر طرف پر از جنازههای مردم بیگناه، افتاده بود.»
این حمله که در نزدیکی ریاستجمهوری و کاخ سپیدار انجام شده بود، بیش از هشتاد نفر را کشت و بیش از ۳۰۰ نفر دیگر را زخمی کرد. بازمانده این حمله با اشاره به وضعیت کنونی افغانستان میگوید او نمیداند که امریکا در افغانستان دنبال چه هدفی بوده است.
در سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹ تلفات غیرنظامیان در افغانستان گسترده بود. در سال ۲۰۱۴ پس از آن که امریکا اعلام کرد نیروهایش را به تدریج از افغانستان خارج خواهد کرد، طالبان خود را در برابر نظارت هواپیماهای بدون سرنشین و بمبارانهای هوایی در امان میدانستند و این موضوع موجب افزایش علاقمندی بیشتر فرماندهان و جنگجویان این گروه برای تصرف و نفوذ در بسیاری از مناطق کشور شد.
از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۱ درگیریها برای نفوذ و کنترول مناطق شدت گرفت و گروههای مسلح بدون توجه به مذاکرات صلح به سرعت تلاشهای خود را برای گسترش قدرت شان ادامه دادند. شدت این جنگها تعداد تلفات غیرنظامیان را نیز افزایش داد و طبق گزارشها، به طور متوسط هر سال سه هزار غیرنظامی کشته میشدند.
تحقیقات موسسه واتسون نشان میدهد که در این جنگ شش غیرنظامی امریکایی، ۷۴ کارمند رسانهها و ۴۴۶ کارمند سازمانهای امدادرسان کشته شدند.
در نمودار زیر نشان داده شده است که از سال ۲۰۰۱ تا سال ۲۰۱۲ تلفات غیرنظامیان به طور مداوم، افزایش یافته است.
جنرالهای امریکایی که فرماندهی جنگ در افغانستان را بر عهده داشتند اعتراف میکنند که جنگ در این کشور برای ملتسازی نه بلکه به هدف نابودی القاعده و دیگر گروههای تروریستی بوده که مسئول حملات ۱۱سپتامبر و سایر وقایع تروریستی مشابه بودهاند.
برای سربازان امریکایی، هدف جنگ و امنیت امریکا از اهمیت بالایی برخوردار بود. حدود دو هزار و ۳۲۴ سرباز امریکایی و سه هزار و ۹۱۷ پرسونل قراردادی آنها که که مسئولیت تدارکات را بر عهده داشتند، در این جنگ کشته شدند.
نیروهای امنیتی جمهوریت
نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی افغانستان داستان غمانگیزی از این جنگ روایت میکنند. نیروهای امنیتی افغان بار سنگین جنگ و ننگ ترک میدان نبرد را به دوش کشیدهاند. این نیروها در سالهای ۲۰۱۴ و ۲۰۲۱ به مسئولیتهای سنگینی سوق داده شدند و در میدانهای جنگ، تنها رها شدند.
در دو دهه گذشته، دهها هزار نیروی امنیتی و پولیس افغان کشته شدند اما به رغم این فداکاریها، پایان جنگ برای آنها بسیار غمانگیز بود.
براساس یک گزارش تحقیقی افغانستان اینترنشنال، در دو دهه گذشته بیش از ۸۶ هزار سرباز، کارمند اطلاعاتی و نیروهای محلی حکومت جمهوری افغانستان، کشته شدهاند. طبق این دادهها، ۱۱۱ هزار و ۴۸۱ نیروی دیگر زخمی و ۱۰ هزار و ۸۵۴ نفر دیگر، معلول شدهاند.
این تلفات در درگیریهای مستقیم، حملات انتحاری و چریکی، انفجار بمبهای کنارجادهای، به نیروهای حکومت سابق، وارد شده است.
شماری از نهادهای خارجی مانند یوناما، مراکز تحقیقاتی، شماری از دانشگاهها و رسانهها، آمار تلفات جنگ افغانستان را ارائه کردهاند که به دلیل کمبود دسترسی به اطلاعات و منابع اصلی این آمار آنها متفاوت بوده است.
آمار وزارت دفاع و داخله، ریاست امنیت ملی و شورای امنیت ملی دولت سابق جمهوری افغانستان نشان میدهد که در جنگ بیست ساله در افغانستان، ۳۱ هزار و ۷۲۲ نفر از نیروهای ملی کشته شدند، بیش از ۴۴ هزار نفر زخمی و بیش از ۴ هزار نفر دیگر، معلول شدند.
از نیروهای پولیس ملی، پولیس سرحدی، نظام عامه، پولیس محلی و نیروهای واکنش سریع نیز ۴۵ هزار و ۲۶۲ نفر کشته شدند و بیش از ۵۶ هزار نفر زخمی و شش هزار و ۲۱۶ نفر، معلول داشتند.
براساس گزارشها، در دو دهه جنگ امریکا در افغانستان، ۹ هزار و ۵۱ کارمند اطلاعاتی، سرباز و نیروهای مردمی در همکاری با امنیت ملی کشته شدند و ۱۱ هزار و ۳۷۱ نفر زخمی و ۳۱۷ نفر معلول شدند.
براساس اطلاعات حکومت پیشین افغانستان، ۴۳۲ نفر از نیروهای واحد صفر امنیت ملی که به طور مستقیم از سوی امریکا تامین مالی و تجهیز شده بودند، کشته و ۳۱۲نفر زخمی شدند.
با اینکه اطلاعات دقیقی در مورد تلفات نیروهای مخالف مسلح مانند طالبان، جنگجویان پاکستانی، داعش، القاعده و نیروهای حزب اسلامی ارائه نشده است اما بر اساس گزارشهای منتشر شده حدود ۹۰ هزار نفر از جنگجویان این گروهها در این جنگ کشته شدند.
گروه طالبان بهطور صریح به شهروندان افغانستان هشدار داده بود که از تماس با افغانستان اینترنشنال و حتی تماشای این شبکه خودداری کنند.
این اقدامات سختگیرانه ناشی از تعهد قاطع ما به ارائه اخبار و اطلاعات بدون سانسور به شهروندان افغانستان است که تحت کنترل شدید طالبان قرار دارند و میکوشند صدایشان از سد سانسور شدید رسانهها عبور کند و به جهان برسد. رسانههای آزاد میراث دوره جمهوریت و مورد حمایت جامعه بینالمللی در افغانستان بود.
چنین فرمانهای استبدادی برای خاموش کردن صدای مردم افغانستان، در گذشته میتوانست ناامیدکننده و به معنای پایان کار این شبکه ۲۴ ساعته مستقر در لندن باشد که به جمعیت ۴۰ میلیون نفری افغانستان خدماترسانی میکند. با این حال، انقلاب دیجیتالی و روزنامهنگاری مدرن تضمین میکند که ما به فعالیت خود ادامه دهیم و بتوانیم رویدادهای افغانستان را در این دوره حساس پوشش دهیم و طالبان را در مورد عملکرد و رفتارش با مردم افغانستان پاسخگو قرار دهیم.
کمیسیون تخلفات رسانهای وزارت اطلاعات و فرهنگ تحت کنترل طالبان، ده اتهام سنگین علیه ما مطرح کرده است. از جمله تخریب شخصیت و جعل اطلاعات که برای هیچکدام سند و مدرک تاییدکننده ای ارائه نشده است. این گروه نتوانسته حتی یک نمونه از جعل یا گزارش نادرست در شبکه افغانستان اینترنشنال را ذکر کند. کاری که ما در رسانه میکنیم، روزنامهنگاری مستقل برای آگاهی مردم در میان جنگ سانسور، اطلاعات نادرست و پروپاگاندای طالبان است. بهعنوان مثال، طالبان انتظار دارد که همه رسانهها تفسیر رادیکال این گروه از اسلام را بپذیرند، از جمله اینکه رهبر نامرئی آنها، ملا هبتالله آخندزاده، در نشرات ما به عنوان «امیرالمومنین» شناسایی و معرفی شود.
طالبان بدون هیچگونه گفتوگو یا هشدار قبلی، اقداماتی افراطی علیه ماانجام داد و نارضایتی خود را از گزارشهای آزاد و بیطرفانه ما نشان داد که روایت این گروه را به چالش میکشد.
از زمان تسلط دوباره طالبان در آگست ۲۰۲۱، وضعیت رسانهها در افغانستان به شدت دگرگون شده است. گزارشگران بدون مرز در اواخر سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که در عرض سه ماه از زمان بازگشت این گروه، ۴۳ درصد از رسانههای افغانستان ناپدید شده و بیش از دو سوم از ۱۲ هزار روزنامهنگار فعال در سال ۲۰۲۱ این حرفه را ترک کردهاند. در کشوری که حتی انتقاد خفیف بهعنوان «تخریب شخصیت» تلقی میشود و رسانهها و خبرنگاران محلی از گزارشگری مستقل منع شدهاند، ارائه اخبار بیطرف نه تنها مهم بلکه حیاتی است.
با وجود اینکه طالبان همانند گذشته دیگر تلویزیونها را نمیشکند، اما به تعطیلی رسانههای محلی و وضع محدودیت و ممنوعیت بر سر راه رسانههای بینالمللی ادامه میدهد. بهطور رسمی، این گروه یک استراتژی رسانهای دوگانه در پیش گرفته است. طالبان میکوشد تصویر دستکاریشدهای از واقعیتهای جامعه افغانستان در رسانههای بینالمللی ارایه شود، در حالی که رسانههای افغانستان را در داخل سرکوب میکند. این گروه از طریق سازمان استخباراتی مخوف خود و نهادهای دیگر مانند وزارت اطلاعات و فرهنگ و وزارت امر به معروف و نهی از منکر، فرمانهای مختلفی در راستای محدودیت کار رسانهها و روزنامهنگاران صادر کرده و با سرکوب، بازداشت، حملات فیزیکی، پیگیرد روزنامهنگاران در محاکم نظامی و حتی ضرب و شتم و تهدید به کارمندان زن رسانهها، کار اطلاعرسانی و رسانهای آزادانه را برای روزنامهنگاران داخلی ناممکن کرده است.
این محدودیتها آنقدر شدید است که بسیاری از رسانهها مجبور به حذف برنامههای انتقادی و خودسانسوری شدهاند. این قوانین و فرمانها، هرگونه فعالیت رسانهای که تفسیر طالبان از اسلام را به چالش بکشد، ممنوع کرده و تولیدات رسانهای سانسور نشده را سرکوب میکند.
به باور سازمان دیدهبان حقوق بشر، این قوانین بهقدری گسترده و مبهم است که بهطور مؤثری هرگونه گزارش انتقادی درباره طالبان را ممنوع میکند.
در واکنش به تسلط دوباره طالبان بر افغانستان، شبکه ما که در ۱۵ اگست ۲۰۲۱، روز سقوط کابل به دست طالبان تأسیس شده و در لندن مستقر است، بهطور مداوم و بدون سانسور به پوشش شبانهروزی رویدادهای افغانستان پرداخته است. رسانه ما که از طریق ماهواره و شبکههای اجتماعی قابل دسترسی است، به ارائه اخبار و اطلاعات آزاد و بیطرفانه به مردم در داخل و خارج افغانستان ادامه میدهد.
یک نظرسنجی از سوی بیبیسی (BBC Media Action) در دسامبر ۲۰۲۳ نشان داد که پس از سرکوب گسترده و محدودیتها علیه رسانههای افغانستان از سوی طالبان، شبکه افغانستان اینترنشنال با افزایش محبوبیت مواجه شده و به عنوان رسانه اول بینالمللی در خانههای مردم افغانستان استقبال شده است.
پس از اینکه رژیم طالبان با قوانین سختگیرانه خود، فضای آزاد رسانههای داخل افغانستان را تنگ کرد، نزدیک به سه سال طول کشید تا ما جایگاه خود را به عنوان یک منبع خبری معتبر برای خانوادههای افغان تثبیت کنیم.
ما خوششانسم که از یک کشور آزاد و دموکراتیک فعالیت میکنیم، جایی که آزادی روزنامهنگاری برای گزارش حقایق و بیان عقاید محترم شمرده میشود. بهعنوان روزنامهنگاران افغان در خارج، ما به ارائه اخبار دقیق و واقعی متعهدیم و اطمینان حاصل میکنیم که میلیونها افغان بتوانند از تحولات کشور، منطقه و جهان باخبر شوند. فشار طالبان ما را از حفظ بالاترین استانداردهای روزنامهنگاری و اصول حرفهای بازنخواهد داشت.
ما با نوآوری در رویکرد رسانهای خود و استفاده از همه ظرفیتهای فناوری موجود، به گزارشگری برای مخاطبانی که در یک محیط غیردموکراتیک و بسته گیرافتادهاند، خبر و معلومات میرسانیم. این شامل استفاده از پیشرفتهای سریع تکنولوژیکی است که ارتباطات را متحول کرده است. بر اساس یک نظرسنجی تازه جئوپول (GeoPoll) ۶۷ درصد افغانها اکنون در خانههای خود به اینترنت دسترسی دارند و ۵۸ درصد از شبکههای اجتماعی استفاده میکنند. اتکا بر محتوای تولیدشده توسط کاربران و شبکههای اجتماعی به ما این امکان را میدهد که محدودیتهای رسانههای سنتی را دور بزنیم و صدای مردم افغانستان را که رویدادهای مهم در زندگی و جامعه خود را بهصورت زنده روایت، ثبت و به اشتراک میگذارند، به گوش دیگران برسانیم.
ما در فضایی قرار داریم که کار رسانه بهصورت از بالا به پایین، تولید محتوا و سپس پمپاژ آن به مخاطبان در کابل یا قندهار از لندن یا واشنگتن دیگر امکانپذیر نیست. روزنامهنگاران شهروندی بسیاری از رویدادهای خبری را شناسایی کرده و آنها را برای به اشتراکگذاری با رسانههای جریان اصلی مانند ما ضبط میکنند. این پدیده در حال تحول بخش خبری است چرا که ما در گزارشهای روزانه خود بهطور چشمگیری به محتوای تولیدشده توسط کاربران « UGC» وابستهایم.
تلفنهای هوشمند به شهروندان افغان این امکان را داده است که بیعدالتی، سوءمدیریت و اعتراضات را بهصورت زنده ثبت کنند و به اشتراک بگذارند. اگرچه عدم وجود خبرنگار در افغانستان یک چالش است، اما به دلیل واکنش فوری شهروندان به تحولات خبری در مناطق خود، ما توانستهایم رویدادهای خبری مهمی را پوشش دهیم. محتوای تولیدشده توسط کاربران و شبکههای اجتماعی به منبع جدید خبری تبدیل شده است.
جالب است بدانید که رویداد مهم و جهانی کشتهشدن ایمن الظواهری، رهبر شبکه القاعده، در کابل را ابتدا یک شهروند این شهر به افغانستان اینترنشنال خبر داد. او در یک پیام صوتی خبر داد که انفجاری در منطقه شیرپور کابل رخداده و مردم محل میگویند محل انفجار، خانه رهبر القاعده است. ما پس از تایید منابع امنیتی توانستیم این خبر را پخش کنیم.
هرچند روزنامهنگاری شهروندی میتواند اطلاعات و سرنخهای جدیدی را به همراه داشته باشد و دیدگاههای متنوعتری را ارائه دهد اما همچنین چالشهایی را در زمینه اعتبار و تأیید به همراه دارد. برای مقابله با اطلاعات نادرست، اطلاعات غلط و تحریف از سوی طرفهای مختلف، ما یک تیم قوی برای پیگیری، بررسی و تایید واقعیتها داریم. به طور کلی، ما با استفاده از محتوای تهیهشده توسط کاربران، شاهدان عینی و رسانههای اجتماعی در گزارشهای خود، عملکرد رسانهای خود را با روزنامهنگاری شهروندی سازگار کردهایم.
با وجود ممنوعیتهای اعمالشده از سوی طالبان، مردم در داخل افغانستان هر روز پیش از گذشته صدا و تصویر و روایت خود را به دست ما می رسانند. افغانستان اینترنشنال همچنان رسانهای برای صدای همه مردم افغانستان است و بر خلاف طالبان، ما این صداها را خاموش نخواهیم کرد.
هارون نجفیزاده، سردبیر اجرایی افغانستان اینترنشنال، این یادداشت را به زبان انگلیسی در وبسایت مجله امریکایی دیپلومات نوشته است.
