عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی پس از سفر به کابل گفت که منافع ملی ایران با بسیاری از مسائل افغانستان گره خورده است. آقای عراقچی افزود با توجه به چالشهایی که در افغانستان وجود دارد، گفتوگو و تعامل با طالبان ضروری است.
عباس عراقچی صبح یکشنبه هفتم دلو در راس یک هیئت سیاسی و اقتصادی به کابل سفر کرد و با رئیسالوزرا و وزیران خارجه و دفاع طالبان دیدار کرد.
این اولین سفر وزیر خارجه جمهوری اسلامی به کابل پس از بازگشت طالبان به قدرت در اسد ۱۴۰۰ بود.
عراقچی در دیدار با مقامهای طالبان تاکید کرد که فصل جدیدی از روابط میان جمهوری اسلامی و افغانستان آغاز خواهد شد.
عباس عراقچی پس از سفر به کابل، چالشها در برابر زبان فارسی، حقابه، امنیت مرزها، امنیت داخل افغانستان، امنیت شیعیان، امنیت بازرگانان، مواد مخدر، گروههای تروریستی و داعش را «چالشهای بسیار مهم» خواند.
رسانههای داخلی جمهوری اسلامی روز چهارشنبه ۱۰ دلو گزارش دادند که عباس عراقچی در حاشیه جلسه هیئت دولت، به خبرنگاران گفت: «منافع ملی ما با این مسائل گره خورده و طبیعی است که باید گفتوگو و تعامل» داشته باشیم.
وزیر خارجه جمهوری اسلامی افزوده که صرف نظر از اینکه به لحاظ سیاسی روابط ایران با افغانستان در چه سطحی است و اینکه آیا شناساییهای لازم صورتگرفته یا نه، حلوفصل این مسائل از طریق گفتوگو و دیپلوماسی یک ضرورت است.
روزنامه جمهوری اسلامی اما پیشتر با نقد سفر عراقچی به افغانستان، طالبان را گروهی «عقبافتاده» خواند. این روزنامه، از طالبان بهعنوان گروهی «شورشی، خشن و عقبافتاده» یاد کرد که مشروعیت و مقبولیت داخلی ندارد.
همزمان با انتقادها، سفیر جمهوری اسلامی در افغانستان اعلام کرد که سفر عباس عراقچی به کابل به معنای به رسمیتشناسی حکومت طالبان نیست.
افغانستان اینترنشنال از صحبت با منابع آگاه محلی دریافته است که ورود مردم عادی به این روستاها ممنوع اعلام شده، اما موترهای بزرگ برای ساخت و ساز در این مناطق تردد دارند. باشندههای محل تایید کردهاند که افراد غیرمحلی همراه با خانوادههای شان در این نواحی زندگی میکنند.
مردم محلی میگویند رفتار، پوشش و حتی زبان این افراد با مردم بومی متفاوت است. یکی از بزرگان محلی در شاوالی کوت به افغانستان اینترنشنال گفت: «مدت زیادی است که این افراد به اینجا آمدهاند. با مردم عادی کاری ندارند و با کسی صحبت نمیکنند. چهرههای شان متفاوت است، همه موهای بلند دارند و به لهجههای مختلف بین خود صحبت میکنند.»
رانندگان شاهراه قندهار-ارزگان نیز گفتند که گاهی این افراد ناشناس مسلح در کنار شاهراه ظاهر میشوند. عزیزالله، یکی از رانندگان این مسیر گفت: «این افراد ناشناس هر هفته یا هر دو هفته مسیر را با زنجیر مسدود میکنند و از مردم پول میگیرند.»
وی افزود که این جنگجویان موترها و مردم را زیر نظر دارند.
با بازگشت طالبان به قدرت در اگست ۲۰۲۱، جنگجویان پاکستانی در مناطقی ظاهر شدند که در بیست سال گذشته میدان درگیری بودند. رهبران و جنگجویان طالبان افغان که در جریان جنگ با حکومت افغانستان و نیروهای ناتو به مناطق قبایلی پناه برده بودند، اکنون به مناطق خود بازگشته و «مهمانان پیشین و کنونی» پاکستانی خود را نیز با خود آورده اند.
جنگجویان پاکستانی که در کنار شبکه حقانی در پکتیا جنگیده بودند، خوست، پکتیا و پکتیکا را مناطق امن برای حضور خود میدانند. اما آنهایی که در نبردهای بزرگ قندهار شرکت داشتند، به صورت پراکنده در این ولایت سکنا گزیده اند.
این جنگجویان اکنون با نیروهای امنیتی پاکستان درگیر اند و حملات خونباری در این کشور انجام داده اند.
خالد پشتون، نماینده پیشین قندهار در پارلمان افغانستان، به افغانستان اینترنشنال گفت که جنگجویان تحریک طالبان پاکستان و فرماندهان شان همراه خانوادههای خود علاوه بر شاهولی کوت در ولسوالی نیش نیز ساکن هستند.
او افزود: «این جنگجویان به درخواست و فشار پاکستان به مناطق دورتر از خط دیورند انتقال داده شدهاند. این منطقه برای زندگی و پنهان شدن بهترین مکان است. اعضای تحریک طالبان پاکستان در این منطقه فقط برای حفظ امنیت خانوادههای شان مستقر شدهاند، در حالی که جوانان جنگجوی آنان همچنان با کمک، تجهیز و راهنمایی طالبان افغان به خط دیورند میروند و در نبردها شرکت میکنند.»
در ماه می ۲۰۲۲، پاکستان از طالبان خواست که شبهنظامیان پاکستانی را از مرز دو کشور دور کند. سپس، اسلام آباد با اعزام دیپلوماتهای چینی به قندهار تلاش کرد ملا هبتالله آخندزاده را نسبت به حساس بودن این موضوع آگاه کند. طالبان نیز به این موضوع توجه کرده و دو منطقه در افغانستان را به جنگجویان پاکستانی پیشنهاد دادند: یکی در شمال و دیگری در جنوب.
یافتههای افغانستان اینترنشنال نشان میدهد که گروه حقانی تلاش داشت جنگجویان پاکستانی و خانوادههای شان را به شمال افغانستان، به ویژه اطراف کانال قوشتپه منتقل کند و زمینهای این کانال را به آنان واگذار کند. اما این تلاش به دلیل مخالفت مردم منطقه ناکام ماند و جنگجویان تحریک طالبان نیز از رفتن به آنجا خودداری کردند.
شاهولی کوت؛ نقطهای راهبردی
در نهایت، طالبان به جنگجویان و خانوادههای شان در شاهولی کوت قندهار جا داد که به دلیل موقعیت جغرافیایی خود یک نقطه مهم محسوب میشود. این ولسوالی علاوه بر دسترسی به ولسوالیهای دیگر قندهار، به ولایتهای زابل، ارزگان، هلمند، دایکندی و غزنی نیز راه دارد.
این پناهگاهها تا مدتی پیش مشکلی برای پاکستان ایجاد نمیکردند. اما، این کشور با آغاز فعالیتهای تحریک طالبان پاکستان در خیبرپختونخوا و بلوچستان و دستیابی جنگجویان بلوچ به تسلیحات پیشرفته، اکنون به حساسیت این منطقه نیز پی برده است.
در اواخر دسامبر ۲۰۲۴، نماینده پیشین ویژه پاکستان برای افغانستان در مصاحبهای تلویحاً تایید کرد که مخفیگاههای تحریک طالبان در قندهار قرار دارند.
توافق «میرعلی» و تعهد طالبان افغان
باورهای مذهبی عمیق، پیوندهای خانوادگی و ارتباطات تاریخی که در طول جنگ افغانستان گسترش یافت، پیوندی عمیق میان طالبان افغان و پاکستانی ایجاد کرده است. منابعی در میان طالبان پاکستانی به افغانستان اینترنشنال گفتند که شبه نظامیان پاکستانی با طالبان افغان توافقنامهای با نام «میرعلی» دارند که پیش از سقوط کابل در منطقه میرعلی وزیرستان شمالی به امضا رسید.
در این توافقنامه طالبان افغان متعهد شدهاند که پس از به قدرت رسیدن، برای استقرار نظام اسلامی در پاکستان با طالبان پاکستانی همکاری کنند.
خالد پشتون درباره این پیوند گفت: «کمک طالبان افغان به تحریک طالبان پاکستان بر اساس همکاریها و تعهدات متقابلی است که طی بیست سال جنگ در افغانستان بین آنان صورت گرفته است.»
وی افزود که در ماههای اخیر اجساد طالبان افغان از بلوچستان و خیبرپختونخوا به ولایتهای جنوبی و حتی فراه و بادغیس منتقل و به خانوادههای شان تحویل داده شده است. این جنگجویان در درگیری با نیروهای پاکستانی کشته شدند.
جنرال سمیع سادات، از فرماندهان پیشین ارتش سابق به افغانستان اینترنشنال گفت: «طالبان افغان به تحریک طالبان پاکستان در تامین تجهیزات نظامی و مالی کمک میکنند. حتی برخی از آنان به تحریک طالبان پاکستان میپیوندند و در نبردها کشته میشوند.»
میان دو سنگ
طالبان افغان که در دو دهه جنگ علیه دولت پیشین از حمایت وسیع پاکستان برخوردار بودند، در موقعیت دشواری قرار دارند. از یک طرف، طالبان نمیخواهند حمایت پاکستان را از دست بدهند، زیرا بسیاری از رهبران و خانوادههای طالبان افغان هنوز در پاکستان مستقر هستند و در صورت وقوع هرگونه بحران در افغانستان، دوباره میتوانند به پناهگاههای خود در پاکستان بروند.
اکنون، پاکستان بهطور مکرر خواستار سرکوب و محدود کردن فعالیتهای جنگجویان پاکستانی در افغانستان است. اما، اگر طالبان افغان، طالبان پاکستانی را مهار کند، از یک طرف، مهمترین متحدان خود را از دست میدهد و از سوی دیگر در میان طالبان افغان اختلاف ایجاد میشود.
علاوه بر فشارهای پاکستان، طالبان افغان با انتقادها و فشارهای بینالمللی نیز روبرو هستند. در توافقنامه دوحه که گروه طالبان با امریکا در سال ۲۰۲۰ امضا کرد، این گروه متعهد شد که اجازه ندهد خاک افغانستان بهعنوان پایگاهی برای حملات شبه نظامیان به کشورهای دیگر، از جمله پاکستان، استفاده شود. اما حمایت طالبان افغان از تیتیپی و گروههای مشابه، این تعهد را زیر سوال برده و نگرانیهای جهانی را برانگیخته است.
تحلیلگران معتقدند اگر طالبان نتوانند میان روابط خود با این شبه نظامیان و انتظارات پاکستان و جامعه جهانی توازنی ایجاد کنند، ممکن است پیامدهای ناگواری برای این گروه داشته باشد.
یکی از نگرانیها کمک پاکستان و کشورهای دیگر به سقوط دولت طالبان است که از اختلافات، کمبود منابع و انزوای بینالمللی رنج میبرد.
مقام های پاکستانی اخیراً طالبان افغان را به همدستی با هندوستان متهم کرده اند. در گذشته روابط نزدیک کابل و دهلی باعث شده بود که پاکستان از شورشیان افغان ضددولت مرکزی حمایت کند.
اگر حملات شورشیان از ایالت خیبرپختونخوا به مناطق دیگر پاکستان سرایت کند و باعث ناآرامی های گسترده در این کشور شود، بعید نیست که پاکستان از سناریوی قدیمی برای دفع تهدید طالبان افغان بهره گیرد.
بی اعتمادی میان دو متحد قدیمی افزایش یافته است. اکنون، طالبان افغان احساس میکنند که اسلام آباد از داعش حمایت میکند و به این واسطه احساسات ضد پاکستانی نیز در میان مقامهای طالبان تشدید یافته است.
