د ګلوبل وېټینس په نوم د وکالت یوه بریتانیايي ډله وايي، پر ۲۰۲۲ کال په کولمبیا کې د چاپېریال او ځمکې د حقونو ۶۰ مدافعان وژل شوي. دا اداره په خپل راپور کې وايي، تېر کال په نړۍ کې د ۱۷۷ چاپېریال ساتو د وژنې ۸۰ سلنه پېښې په لاتینه امریکا کې شوې.
دې ادارې چاپېریال ساتو ته د خطر له پلوه دا سیمه ته تر ټولو مرګونې بللې ده.
د ګلوبل ویټنیس یوه مخکښه سلاکاره لورا فورونس د سې شنبې په ورځ -د سپټمبر ۱۲- په یوه انلاین خبري غونډه کې وویل: «په کولمبیا او نورو سیمو کې ځايي خلک، تورتوکمه، په وړه کچه کرونګر او چاپېریالي فعالان ډېر بد په نښه شوي دي.»
کولمبیا چې پر ۲۰۲۱ پکې تر ۲۰۲۰ او ۲۰۱۹ وژنې کمې شوې، تېر کال بیا د ډېرو چاپېریالساتو د وژل کېدو له امله په دې برخه کې د نوملړ سرته ختلې ده.
د تېر کال په اګسټ کې واک ته په رسېدو پسې د ولسمشر ګوستاو پیټرو په مشرۍ چپي حکومت د دې تاوتریخوالي د کمېدو لپاره د چټکو هڅه ژمنه کړې ده.
دا موندنې د ښاغلي پیټرو د حکومت لپاره خواشینوونکې دي چې د تېر کال په اکتوبر کې یې د چاپېریال ساتنې اړوند ایسکازو تړون تصویب کړی خو لا هم د کولمبیا د اساسي قانون ادارې تایید کړی نه دی.
برازیل او مکسیکو په ترتیب سره د ۳۴ او ۳۱ چاپېریالساتو د وژنې له امله په دې نوملړ کې دویم او دریم ځای لري.
د ګلوبل ویټنیس د موندنو له مخې د چاپېریال ساتو لپاره په لسو تر ټولو مرګونو هېوادونو کې له فلیپین او انډونیزیا پرته نور ټول د لاتینې امریکا هېوادونه دي.
د طالبانو بیا واکمنېدو پسې په ځینې ولایتونو په ځانګړي ډول نورستان، کونړ او خوست کې د ځنګلونو د پرې کولو شکایتونه زیات شوي دي.
د طالبانو کرنې، اوبولګولو او مالدارۍ وزارت تېره ورځ د سنبلې ۱۵ مه ـ په ایکس پاڼې يو ټویټ کې لیکلي چې دا کسان د طالبانو لخوا د څلورو برقي ارو او د څنګولونو د پرې کولو وسایلو سره نیول شوي دي.
په خوست کې ځايي سرچینې وايي په دغه ولایت کې د ځنګل وهونکو د نیونې لپاره هڅې روانې دي ترڅو په دغه ولایت کې د څنګل پرې کولو مخه ونیول شي.
طالبان وايي، دا کسان یې د ځنګل پرې کولو پرمهال نیولي دي.
د خوست یو شمیر اوسیدونکو افغانستان انټرنشنل ته وویل، دا ځنګلونه د قاچاق لپاره پرې کیږي او بیا پاکستان ته اړول کیږي.
که څه هم په خوست، پکتیا او پکتیکا کې قومي تړونونه شوي چې ځنګلونه به نه پرې کیږي خو بیا هم ځیني د لرګیو د قاچاق مافیايي ډلې له دغو تړونونو څخه سرغړونه کوي او ځنګلونه پرې کوي.
د هیواد په ختیځو ولایتونو نورستان او کونړ کې هم د ځنګلونو د وهلو او بیا قاچاق په اړه شکایتونه زیات دي.
نیوکې دا دي چې له کلونو راهسې ځیني ځايي چارواکي او زورواکي د ونو په وهلو او د لرګیو په قاچاق کې لاس لري.
دا په داسې حال کې ده چې د طالبانو د چاپریال ساتنې ملي ادارې په یوه خبرپاڼه کې ویلي وو، چې که څوک ځنګل ووهي او یا د عامه ځایونو ونې پرې کړي پر نقدي جریمه سربېره به عدلي او قضايي ارګونونو ته ورپيژندل کیږي.
په افغانستان کې د ځنګلونو وهل په داسې مهال دي چې د اقلیمي بدلون او د توخي زیاتېدو له امله د زرغون چاپېریال لپاره د ونو په لګولو او ځنګلونو زیاتولو ټینګار کېږي.
