ملګري ملتونه: په افغانستان کې د مېندو د مړینې کچه لوړه ده

د ملګرو ملتونو د بشري مرستو د همغږۍ دفتر (اوچا) په یوه راپور کې ویلي، چې افغانستان د نړۍ په کچه د مېندو او ماشومانو د مړینې تر ټولو لوړه کچه لري، چې په هرو سلو زرو زیږونونو کې ۶۹۹ مړینې لري.

د ملګرو ملتونو د بشري مرستو د همغږۍ دفتر (اوچا) په یوه راپور کې ویلي، چې افغانستان د نړۍ په کچه د مېندو او ماشومانو د مړینې تر ټولو لوړه کچه لري، چې په هرو سلو زرو زیږونونو کې ۶۹۹ مړینې لري.
اوچا وايي، چې افغانستان د روغتيايي خدمتونو په برخه کې زياتو ښځينه کارکوونکو ته اړتيا لري.
دغه سازمان د سې شنبې په ورځ (د وږي ۲۸مه) د افغانستان په روغتیايي سیستم کې د ننګونو په اړه اندېښنه څرګنده کړه.
دغه سازمان د افغانستان په لرو پرتو ښارونو او کلیو کې د ښځینه ډاکټرانو کمښت، د طبي وسایلو کمښت، څلور لسیزې جګړې، په روغتیايي سیستم کې د پانګونې نشتوالی او د مالي سرچینو نشتوالی په ګوته کړي دي.
د ملګرو ملتونو اړوند دغه اداره وايي، چې د مېندو او ماشومانو روغتیايي خدمتونو ته لاسرسی او کیفیت ټیټ شوی دی.
په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د سیمه ییزې روغتیا د څارنې مشره ډاکتره سحر وايي: "د ۲۰۲۱ کال په اګسټ کې د پخواني حکومت له نسکورېدو وروسته د دغه هېواد د عامې روغتیا سیستم تقریباً له منځه تللی و."
هغې اوچا وویل:”که افغانستان غواړي چې د عامې روغتیا ته د ښځو او ماشومانو لاسرسی زیات کړي، نو لا زیاتو ښځینه روغتیايي متخصصینو ته اړتیا لري”.
اغلې سحر د افغانستان د جمهوري نظام له سقوط وروسته د سلګونو ښځینه طبي او روغتیايي متخصصینو د هېواد پرېښودل د افغانستان پر روغتیايي سیستم د هغوی د اغېزو په اړه اندېښنه څرګنده کړه.
طالبانو د سږني کال د کانکور په ازموینه کې د ښځینه محصلینو د ګډون مخه نیولې او له همدې امله به په راتلونکو څو کلونو کې ښځینه ډاکټرانې او نرسانې د افغانستان له پوهنتونونو څخه فارغې نه شي.

د ملګرو ملتونو سرمنشي د سې شنبې په ورځ د دغه سازمان په عمومي غونډه کې وویل، چې طالبانو په سیستماتیک ډول په افغانستان کې د ښځو او نجونو حقونه تر پښو لاندې کړې دي.
انټونیو ګوتریش همداراز زیاته کړه، چې د افغانستان ۷۰ سلنه خلک بشري مرستو ته اړتیا لري.
په دې غونډه کې د ملګرو ملتونو سرمنشي په خپله وينا؛ کې له هېوادونو وغوښتل چې د افرادو د بنسټيزو حقونو په اړه د ملګرو ملتونو د بشري حقونو نړۍوال منشور رعايت کړي.
ښاغلي ګوتریش وویل: «له بده مرغه په دې برخه کې لازم پرمختګ نه دی شوی».
د هغه په وينا؛ لا هم په بېلابېلو هېوادونو کې ډېرې ښځې د معاش، حقونو او مساوي سياسي مشارکت له پلوه تر نارينه و وروسته پاتې دي.
انټونیو ګوتریش ویلي، د ښځو حقونه او ازادۍ له ګواښ سره مخ دي.
هغه وويل: "په ځينو هېوادونو کې ښځې د زياتو جامو اغوستلو او په ځينو هېوادونو کې د نیمه جامې اغوستلو له امله مجازات کېږي."
هغه د خپلو خبرو په یوه برخه کې وویل: «موږ باید په یاد ولرو، چې جنسیتي برابري ستونزه نه ده، بلکې د ستونزې د حل لاره ده. جنسي برابري د ښځو لپاره احسان نه دی، بلکې زموږ د بریا او سوکالۍ لپاره یو شرط دی.»
د هغه په وینا؛ د بشري حقونو د نړۍوال منشور له خپرېدو 75 کاله وروسته "موږ لا تر اوسه خپل ټول اهداف نه دي ترلاسه کړي."
د ملګرو ملتونو سرمنشي وویل، په نړۍ کې تر یو نیم ملیارد زیات خلک په فقر کې ژوند کوي.
د هغه په وينا؛ په ځينو هېوادونو کې توکميز او نژادي تبعيض قانوني دى.
ښاغلي ګوتریش دا هم وویل، چې په ځینو مواردو کې په هېوادونو کې د کډوالو مخ "بد او منفي" ښودل شوی دی. سربیره پردې، هغه وویل؛ غیرقانوني بند او د مرګ سزا لاهم په نړۍ کې "پراخه" ده.
د ملګرو ملتونو سرمنشي له هېوادونو وغوښتل چې بشري حقونه او بشري کرامت د خپلو اقتصادي، ټولنیزو او کډوالۍ پالیسيو په مرکز کې وساتي.
د مصنوعي استخباراتو خطرونه
د ملګرو ملتونو سرمنشي د ملګرو ملتونو د عمومي غونډې په لومړۍ ورځ د مصنوعي استخباراتو د ټکنالوژۍ له امله رامنځته شوي خطرونه او ګواښونه په ګوته کړل.
انټونیو ګوتریش نړۍ ته د نوې ټېکنالوژۍ لخوا رامنځته شوي ګواښونو ته د ځواب ویلو غوښتنه وکړه.
هغه خبرداری ورکړ چې دا ټېکنالوژي ممکن په ډېری قضیو کې ګټورې وي؛ مګر په نورو برخو کې ښايي ستونزې پېښې کړي.
هغه مصنوعي ذکاوت ته په اشارې سره وویل: "ډېر تخنیکي خطرونه به په راتلونکي کې پېښ نه شي، مګر موږ اوس ورسره مخ یو."
د ملګرو ملتونو د عمومي منشي په وینا؛ په ټولنیزو شبکو او نورو ډیجیټل شبکو کې د جعلي خبرونو او کرکې ډک بیانونه په بې ساري سرعت سره پراخیږي.
ښاغلي ګوتریش وویل: "هغه ټېکنالوژي چې موږ یې لرو [د دې ستونزې لپاره] د حل موندلو اوږده لاره ده." موږ باید ژر تر ژره عمل پرې وکړو."
نوموړي ټینګار وکړ، چې نوې ټېکنالوژي د کنټرول نويو ډولونو ته اړتیا لري. هغه له هېوادونو وغوښتل، چې د شرايطو د زياتوالي او د دغو تخنيکونو د زيانونو د کمولو په برخه کې همکاري وکړي.
د ملګرو ملتونو عمومي رسمي غونډه د سې شنبې په ورځ (د وږي ۲۸مه) پیل شوه. په دې غونډه کې د نړۍ یو شمېر مشرانو ویناوې وکړې.

د افغانستان د جمهوریت دورې د دفاع وزارت مرستیال تمیم عاصي، پر ایکس ټولنیزې شبکې (ټوېټر) په یوه یاددښت کې لیکلي: «د افغانستان انټرنشنل ټیم د ملګرو ملتونو عمومي غونډې په څنډه کې د افغانانو غږ شو. په دې غونډه کې عارف یعقوبي او مریم رحمتي او د دوی همکاران د افغانستان د خلکو غږ دي».
هغه زیاته کړې، چې دا غږونه باید د افغانستان د جمهوریت دورې ولسمشر غني، پخواني ولسمشر کرزي، امرالله صالح، ډاکټر عبدالله او نورو لخوا پورته شوې وای.
هغه د خپل یاددښت په بلې برخه کې د ۲۰۰۱ میلادي کال د سپټمبر ۱۱مې ته په اشارې سره وویل؛ طالبانو په دې پېښه کې د یوه همکار په توګه لاس درلود، کیدای شي چې دوی به هیڅکله هم نیویارک ته د ډیپلوماټیک استازي د لېږلو اجازه تر لاسه نه کړي او که د امریکا فدرالي حکومت وغواړي، د نیویارک ایالتي حکومت به یې مخالفت وکړي.
هغه لیکلي، رسنې د ملت غږ او استازي دي.
عاصي دا څرګندونې داسې حال کې کوي، چې د افغانستان انټرنیشنل خبریالې د سه شنبې په ورځ د ملګرو ملتونو عمومي غونډې ته د وینا پر مهال د امریکا له ولسمشر څخه د افغان ښځو د حقونو په اړه پوښتنه وکړه.
مریم رحمتي له جو بایډن څخه وپوښتل: «ښاغلی ولسمشر، تاسو به د افغانستان په اړه خبرې وکړئ؟ تاسو به په افغانستان کې د ښځو د حقونو په اړه خبرې وکړئ»؟
د امریکا جمهور رئیس د نورو ډېرو خبریالانو په څېر د افغانستان انټرنشنل خبریالې پوښتنې ته ځواب ونه ویل.

د امریکا ولسمشر د ملګرو ملتونو عمومي غونډې ته په خپله وینا کې د اوکراین د جګړې د سمدستي بندېدو په ګډون پر نړۍوالو مسایلو ټینګار وکړ؛ خو د افغانستان یادونه یې ونه کړه.
جو بایډن وویل، چې روسیه د اوکراین د جګړې مسوولیت لري، پرته له دې چې د پایلو په اړه اندېښنه ولري.
هغه همدا راز ټینګار کړی، چې د ملګرو ملتونو هېڅ غړی هېواد باید دا فکر ونه کړي، چې له ځواب ورکولو پرته دې پر بل هېواد برید وکړي.
د امریکا ولسمشر د سې شنبې په ورځ (د وږي ۲۸مه) د د ملګرو ملتونو ۷۸ مه غونډه کې ټینګار وکړ، چې هېواد به یې له اوکراین سره خپلو مرستو ته دوام ورکړي.
د امریکا د ولسمشر په وینا؛ اوکراین غواړي چې جګړه ژر تر ژره پای ته ورسېږي خو روسیه سوله نه غواړي.
جو بایډن زیاته کړه، چې د نړۍ د هر هېواد خپلواکي باید خوندي وي او د امریکا متحده ایالات به د هر ډول تېري پر وړاندې ودرېږي.
د اوکراین ولسمشر ولادیمیر زیلینسکي هم د ملګرو ملتونو په عمومي غونډه کې ګډون کړی و او د ښاغلي بایډن د خبرو ملاتړ یې وکړ.
په ورته وخت کې سپینې ماڼۍ اعلان کړی، چې د ملګرو ملتونو د عمومي غونډې په څنډه کې به د امریکايي او روسي چارواکو تر منځ کومه غونډه نه وي.
د سپینې ماڼۍ د امنیت شورا ویاند جان کربي ویلي؛ امریکا د روسیې له استازو سره د تماس پلان نه لري.
د روسیې د بهرنیو چارو وزیر سرګي لاوروف د ملګرو ملتونو په عمومي غونډه کې د ګډون لپاره نیویارک ته تللی دی.
خو ښاغلي بایډن د ملګرو ملتونو عمومي غونډې ته په خپله وینا کې د افغانستان یادونه ونه کړه.
افغانستان په نړۍ کې یوازینی هېواد دی، چې ښځې پکې د زده کړو او کار کولو حق نه لري او تقریباً له عامه ژوند څخه بې برخې دي.
د ښاغلي بایډن له وینا یو ساعت مخکې د افغانستان انټرنشنل خبریالې مریم رحمتي له هغه وپوښتل، چې ایا هغه به د ملګرو ملتونو عمومي غونډې ته د رسېدو پر مهال د افغانستان او د ښځو د حقونو په اړه څه ووایي؟ خو ښاغلي بایډن ځواب ورنه کړ.
د ملګرو ملتونو عمومي غونډه په داسې حال کې جوړه شوې، چې په دې غونډه کې د افغانستان څوکۍ خالي ده او پکې د افغانستان استازیتوب څوک نه کوي.
د افغانستان د تېر حکومت ډېپلومات نصیر احمد فایق چې لا هم په دغه سازمان کې د افغانستان د استازیتوب دنده پر غاړه لري، د ملګرو ملتونو په دغې عمومي غونډه کې حاضر نه و.

د طالبانو د لوړو زده کړو وزیر ندا محمد ندیم ویلي، دا ډله به د غربي هېوادونو په غوښتنه د شریعت یوه برخه هم پرې نه ږدي. دغه طالب چارواکي فاریاب ولایت ته په سفر کې د دغه ولایت له اوسېدونکو وغوښتل، چې پر طالبانو باور وکړي او د «دښمن تبلیغاتي جګړې» ته پام ونه کړي.
د طالبانو د لوړو زده کړو وزارت په خبرپاڼې کې لیکلي، چې ندا محمد ندیم د سې شنبې په ورځ (د وږي ۲۸مه) په عامه غوڼډه کې وینا وکړه.
تر دې مخکې د سپینې ماڼۍ د ملي امنیت شورا ویاند افغانستان انټرنشنل ته ویلي و، چې طالبان د نړۍ د غوښتنو پر خلاف په حرکت کې دي او له نړۍوال مشروعیت څخه واټن لري.
د طالبانو د اسلامي شریعت د پلي کولو تر نامه لاندې پر افغانستان بیا واکمنۍ، د ښځو، قومي او مذهبي ډلو پر وړاندې پراخ محدودیتونه وضع کړي دي.
په تېرو دوو کلونو کې نړۍوالې ټولنې په پرله پسې توګه له طالبانو غوښتي، چې بشري حقونو ته درناوی وکړي او د یوه جامع حکومت په جوړولو سره د افغانستان د نړۍوالې انزوا او په دغه هېواد کې د بشري ناورین مخه ونیسي.
طالبانو په پرله پسې ډول د نړۍ غوښتنې له پامه غورځولي دي؛ خو د دغې ډلې چارواکو په وار - وار له نړۍوالې ټولنې غوښتي، چې د دغې ډلې حکومت دې په رسمیت وپېژني.
خو تر اوسه هېڅ هېواد د طالبانو اداره په رسمیت نه ده پېژندلې.
حتا هغه هېوادونه چې د دې ډلې استازو ته یې د افغانستان ډېپلوماټیک ماموریتونه سپارلي، د دې ډلې حکومت یې په رسمیت نه دی پېژندلې.

د اذربایجان د دفاع وزارت د سې شنبې په ورځ (د وږي ۲۸مه) په قره باغ باندې د خپلو ځواکونو د برید اعلان وکړ. اذربایجان دغه برید د «ترهګرۍ ضد عملیات» بللي دي.
د اذربایجان د دفاع وزارت ویلي، چې په دې عملیاتو کې د ارمنستان د توغندیو ضد رادار سیستم په نښه او له منځه وړل شوی دی.
اذربایجان جمهوریت وایي، د دې عملیاتو لامل د ارمنستان له خوا ځینې حرکتونه وو.
اذربایجان د سې شنبې په سهار (د وږۍ ۲۸مه) اعلان وکړ، چې د دغه هېواد په «خوجاوند» سیمه کې د ارمنستان له لوري د اېښودل شوي ماین له امله پر یوه لارۍ چاودنه شوې ده.
باکو وايي، په دې چاودنه کې د اذربایجان د کورنیو چارو وزارت څلور کارکوونکي وژل شوي دي.
د ارمنستان د دفاع وزارت د اذربایجان دا ادعا رد کړې او ویلي یې دي، چې په قره باغ کې هېڅ وسله وال ځواکونه نه لري.
اذربایجان او ارمنستان تر دې وړاندې هم د قره باغ سیمې پر سر دوه ځلې جګړه کړې، چې لومړۍ جګړه یې د ۱۹۸۸ او ۱۹۹۴ کلونو ترمنځ او دویمه جګړه په ۲۰۲۰میلادي کال کې ترسره شوې ده.
خو د روسیې په منځګړیتوب د اذربایجان او ارمنستان ترمنځ د څو ځلي اوربندونو سره د دواړو هېوادونو ترمنځ کړکېچ دوام لري.
په همدې حال کې د سې شنبې په ورځ د کرملین د ماڼۍ ویاند دیمیتري پسکوف اعلان وکړ، چې د روسیې، اذربایجان او ارمنستان د مشرانو ترمنځ تماسونه نیول شوي دي.
د روسي رسنیو د خبر له مخې؛ ښاغلي پیسکوف ویلي، هرکله چې وروستۍ موافقې ته ورسیږي، جزییات به سمدستي اعلان کړي.
