د قومونو او قبایلو چارو وزارت پخوانی سرپرست وزیر او په ایران کې د افغانستان پخوانی سفیر
هغوی، چې تل د « مرګ منظره» لولي، د ژوند منظره ورته توره ښکاري. هغه وګړي، چې د مړیو په نړۍ کې ورک دي ژوند فاسدوي. د مرګپالنې په ناروغۍ اخته ذهنونه او فکرونه د ژوندي بشریت لپاره د فکري او ذهني زامبیانو په شان ګواښونکي دي.
دا چې تر مرګ وروسته څه پېښیږي؟ د بشریت لرغونې، فیلوسوفیکه مهمه پوښتنه ده، مګر که د دې پوښتنې لپاره ژوند په زهرو ولړل شي، دا په ریښتیا د رواني انحراف او روحي معیوبیت نښه ده.
زامبیان د معاصرې فیلمي نړۍ نوې مصنوعي اسطورې دي او د مړیو له نړۍ څخه راغلي بنیادمان یا د ګرځنده مړیو تنې تصویروي، چې په وېروونکې بڼه په ژوندیو انسانانو پسې ګرځي او غواړي د ځان په شان یې کړي. دا د ویروونکیو فیلمونو یو ځېل (ژانر) دی، چې ښايي ځینې لیدونکي یې د ځانګړي رواني انحراف، تمایل یا تلوسې له مخې مینهوال وي. په فیلمونو کې وینو، چې زامبیان ویروونکې څېرې، زاولن، خوړین شوي او له وینو- زوو ډک ټپونه لري، کاواکه کاواکه په لاره ځي، ډله ډله په روغو انسانانو پسې وي او همدا چې یو روغ انسان په ګوتو ورشي، نو یا یې چیچي، یا یې د بدن کومه برخه خوري او یا هم یوازې پرې لګیږي چې له دې سره سمدستي روغ بنیادم هم داسې شي لکه دوی، بس نو بیا یې په ډله ورګډ شي او په نورو روغو انسانانو پسې منډې وهي.
د "زامبي" نوم په هایتي هېواد کې له کریول ژبې څخه اخیستل شوی دی. دا نوم له اره "zombi"دی. هایتي په کاراییب سمندر کې د لاتینې امریکا یو کوشنی هېواد دی. هلته باور داسې و، چې مړه انسانان د کوډو یا روحاني تعامل له مخې د ژوندیو بنیادمانو سیمو ته راځي او هغوی داړي. په ۱۹۶۰ – ۷۰ کلونو کې دا نوم او اساطیري تخییل د هالیود فیلمي نړۍ ته راغی او تر هغه روسته ګڼ فیلمونه پرې جوړ شول. په فیلمونو کې داسې ښوول کیږي، چې زامبیان خپله ناروغي روغو انسانانو ته لېږدوي، چې د دوی په شان شي، خو دا لا څرګنده نه ده، چې ولې؟
موږ په دې لیکنه کې د زامبيانو اساطیري، هنري یا تاریخي اړخ نه څېړو، بلکې ورڅخه شوي هغه تعبیرونه او اخیستنې په ګوته کوو، چې همدا اوس موږ ورسره مخامخ یو.
زامبیان د هغو معیوبو او ناروغو ذهنونو سېمبولونه دي، چې خلک – په افراطي بڼه ـله مرګ او تر مړینې روسته حالاتو څخه ویروي. زامبیان دهغو افراطیونو تمثیل دی، چې ټول انسانان مجبوروي، د دوی په شان فکر وکړي او خامخا داسې باور او عقیده ولري، چې دوی یې غواړي. هغوی چې په زور او ترهګرۍ خپل باور او عقیده په نورو تپي، فکري زامبیان دي. هغه افراطي و خرافي فکرخپروونکي چې د دې دونیا ژوند بیخي نفی کوي او هرڅه په یوې بلې دونیا پورې تړي په حقیقت کې له هغې بلې دونیا څخه راغلي زامبیان دي، چې د روغ او ژوندي بشریت ذهنونه او افکار په خپلو زهرجنو داړو وداړي او د ځان په شان یې معیوبوي. ذهني او فکري زامبیان غواړي په دې توګه پر نړۍ واکمن شي.
زه به د ښوونځي په ابتدايي یا منځنۍ دوره کې وم، چې له باغ عمومي پله څخه تر دهافغانانو پورې پلې لار مې هره ورځ سهار و ماسپښین ښوونځي و کور تهد تلوراتلو لپاره وهله. هغه مهال د دې پلې لارې په بهیر کې (زیرزمیني) نوې جوړه شوې وه، زرنګار پارک ته مخامخ د اسمايي جادې په غاړه تر پارک هوټل لاندې به یو تاویز لیکونکی ناست و او په لوړ غږ یې د یوې نامعلومې نړۍ د عذابونو نیمه منظومې کیسې کولې، د هغه غږ او څېره ویروونکې وه، یا به ماته ویروونکې ښکارېده. هغه ویل: چې په کومه بله نړۍ کې یو مار دی، چې اویا زره سرونه لري، په هرسر کې یې اویا زره خولې دي او په هرې خولې کې اویا زره نېښونه... دا کیسه به همداسې روانه وه او د مارانو، ښامارانو، لړمانو او دیوانو بیانونه به یې کول، د دغه سړي مخې ته ژېړ کاغذونه هم ایښي وو، چې ورباندې د مارانو او لړمانو د عکسونو ترڅنګ کږې وږې کرښې ایستل شوې وې. په ژېړو کاغذونو کې څه بې مانا توري او شمېرې هم وې، چې هغه مهال ما لوستلای نه شوې، یا به مې له ویرې سترګې ترې پټولې. ښايي پوښتنه به پیدا شي، چې نو دې سړي ولې داسې کول؟
ځواب ساده دی:
د پیسو ګټلو لپاره.
دغه سادو یو کوشنی څټک درلود او په یوه واړه لرګین بکس کې یې د تاویزونو نوي وسپنیز پوښونه پراته وو، له ده راکړۍ شوي خلک به یو یو ورته کېناست، سړي به ژر د مارانو او لړمانو او کږو وږو کرښو کاغذ په مهارت قات راقات کړ او په وسپنیز پوښ کې به یې ننهایست، بیا به یې په ډېر مهارت په کوشني څټک د پوښ کونجونه وټکول او تاویز به چمتو شو. دا تاویز په پینځه روپۍ خرڅېده. ښايي اخیستونکي ګومان کاوه، چې دا تاویز به یې له هغو مارانو او لړمانو وساتي، چې ده ته د مړیو له عجیبې دونیا څخه ګواښ پېښوي. اوس اوس چې زه د هنر او اساطیرو په اړه څه لولم او فکر کوم، نو داسې ګڼم چې هاغه سړی په مسخره بڼه د مبتذل اساطیري هنر خاوند و، ځکه په منظومه وینا او ویروونکي غږ یې د یوې ناڅرګندې نړۍ له مارانو او لړمانو خلک ویرول او خپل تاویزونه یې پرې خرڅول.
په سیاسي ډګر کې هغه کسان چې د خرافاتو او افراطي افکارو په زور ښکلی ژوند بدرنګوي، د خلکو په زړونو کې ویره اچوي او ځانونه تر مرګ روسته د یوې بلې نړۍ استازي بولي او له همدې امتیاز څخه په ګټه اخیستنه غواړي واک، ځواک او پیسو ته ځان ورسوي، له هاغه تاویزپلورونکي سادو سره هېڅ توپیر نهلري. په حقیقت کې دوی تر هغه خطرناک او ګواښونکي زامبیان ځکه دي، چې هغه به د پینځو افغانیو لپاره یو څو وګړي تېرایستل، خو د ویروونکیو افکارو خپرونکي ذهني زامبیان او د بلې نړۍ د مارانو او لړمانو تصویروونکي یوه ټولنه او ولسونه له ژوند څخه زړهتوري کوي.
د خرافاتو په زهرو د سالمو فکرونو لړونکي ذهني زامبیان چې هرڅوک وداړي، نو قرباني شوی وګړی پخپله په یوه بل زامبي بدل شي او په دې توګه له ژوند، تفکر، ښکلا، هنر، تولید، پرمختیا، ساینس او مثبته علومو څخه د انسانانو د ویرولو او زړه توري کولو په جنایت پیل وکړي. دا ټولنیزه ناروغي ساري ده او په چټکۍ خپریږي.
لرغونیو مصریانو د نیل پورې غاړه د مړیو نړۍ ګڼله، دوی به خپل مړي مومیايي کول او تر سیندپورې غاړه د مړیو نړۍ کې به یې ايښودل. د اعمالو لیکونکي داسې روحانیون هم وو، چې د مړي له کورنۍ څخه یې د پیسو اخیستلو په بدل کې په پاپیروس کاغذونو داسې لیکنې کولې، چې ګواکې د هغو په مرسته مړی په هغه نړۍ کې خوشاله اوسي. دوی د مړیو کتاب درلود، چې په پاپیروس کاغذ یې تر مرګ روسته د نړۍ عذابونه پهکې لیکلي وو. د مصر لرغونې ټولنپوهنه دا راڅرګندوي، چې داسې کار هغو کسانو کاوه، چې د مړیو له مومیايي کولو، مراسمو، په پاپیروس کاغذونو د خرافي متونو له کښلو او نورو چارو څخه یې پیسې ګټلې. په حقیقت کې همدغې ټلوالې د خپلې ګټې وټې او د مصریانو په ذهنونو د سوداګرۍ لپاره ترمرګ روسته نړۍ په اړه فکرونه او عقیدې پنځولې او له دې لارې به یې ځانونه پړسول. د وخت په تېرېدو د مړیو د نړۍ دغه کاروباریان خورا بډای او زورور خلک شول.
د مرګ له نړۍ څخه د خلکو وېرول، په افراطي افکارو له ژوند څخه د خلکو لرې کول او په خرافاتو باندې د باور او عقیدې عامول په سېمبولیکه بڼه د زامبي فیلمونو اصلي پیغام دی.
خپل ماشومان، پېغلوټې او زلمکیان ژوند ته خوشبین وروزئ، له ژوند او مرګ څخه یې مه ویروئ. دوی باید په یوه ښکلي، بښونکي او مهربان څښتن باور ولري، چې نړۍ او ژوند یې ښکلي هست کړي دي. دوی ته دا باور بویه، چې که د خپلې عقیدې و باور له روحاني او اخلاقي ارزښتونو سره سم ژوند وکړي او زیان یې بل انسان ته ونه رسیږي، نو تر مرګ روسته نړۍ به یې تر دې لا ښکلې وي.دوی له هغو مارانو او ښامارانو مه ویروئ، چې اویا زره سرونه او په هر سر کې اویازره خولې او په هره خوله کې اویا زره نېښونه او.... لري.
د زامبیانو فیلمونه لیدونکي ویروي او د ذهني و فکري زامبیانو وجود ټولنه له ښکلي ژوند څخه ډاروي، په خرافاتو یې لړي او په دې کې خپلې پینځه روپۍ ګټي، واک مومي، سیاست کوي او د زامبیانو په شان ورځ تر بلې خپله ډله لویوي.
خپل بچیان د خرافي زامبیانو له ګواښ څخه خبر کړئ او مه پرېږدئ چې د دوی د حرص قربانیان شي.
یادونه: په افغانستان انټرنشنل -پښتو کې خپرېدونکې لیکنې او شننې د لیکوالو نظر دی، د افغانستان انټرنشنل د نظر او پالیسۍ ښکارندويي نه کوي.
د امریکا د ولسمشر ډونلډ ټرمپ ځانګړي استازي اډم بوايلر په غیر رسمۍ توګه او په غیر رسمي لباس کې پرون کابل ته راغی.
د افغانستان لپاره د امریکا پخوانی استازی زلمي خلیلزاد چې اوس د ټرمپ په اداره کې هېڅ کومه رسمي دنده نه لري، هم د دغه پلاوي ملتیا کوله، چې طالبان په خپله ژبه کې پوه کړي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر مولوي امیر خان متقي له دغه پلاوي سره لیدلي او د دوی رسمي بیانیه وايي، چې په دې غونډه کې دواړو لوریو د دوه اړخیزو اړیکو، سیاسي تعامل او د باور جوړونې پر لارو چارو خبرې کړې دي.
خو سرچینې وايي، دغه امریکايي پلاوي طالبانو ته اخطار ورکړ:« ټرمپ په غوسه دی بندي مو راکړئ.»
د امریکايي پلاوي له خوا په داسې حال کې طالبان ګواښل کېږي، چې اوس هم افغانستان په قلمرو کې امریکايي استخباراتي او بې بېلوټه الوتکې ګرځي.
سرچینې زیاتوي چې طالبانو په ځواب کې دغه پلاوي ته ویلي، چې دوی نه یوازې د زندانیانو په اړه غواړي له امریکا سره خبرې وکړي، بلکې د دوه اړخېزو او سیاسي اړیکو په اړه مذکراتو ته هم لېوال دي.
طالبانو تر دې لیدنې وروسته د جورج ګلیزمن په نوم امریکايي بندي خوشی کړ، خو ویل کېږي چې مخکې یې په بدل کې د خپل بندي د تبادلې غوښتنه کوله.
زلمي خلیلزاد د بندي تر خوشي کېدو وروسته په ټویټ کې لیکلي: طالبانو د ټرمپ د خوشالولو لپاره امریکایی وګړی جورج ګلزمن، چې دوه کاله د طالبانو په بند تېر کړي و، خوشی کړ.
طالبانو تېره ورځ پرلپسې دوه خبرپاڼې خپرې کړې.
د طالبانو د بهرنیو چار وزارت ویاند مرستیال په لومړی خبرپاڼه کې وویل«د بنديانو په چارو کې د امريکا د ولسمشر ځانگړي استازي اډم بوايلر د افغانستان او امريکا ترمنځ د بنديانو په برخه کې پرمختگ د باورجوړونې پر لور ښه گام وباله.»
په لومړۍ خبرپاڼه کې طالبانو غوښتل، چې د امریکايي بندي جورج ګلیزمن د خلاصون خبره پټه وساتي او وروسته یې اعلان کړي او له دې سره د امریکايي پلاوي سفر ته د رسمي سفر رنګ ورکړي.
کله چې خلیلزاد د طیارې مخته د بندي انځور خپور کړ او ویې ویل چې طالبانو د ټرمپ خوشالولو لپاره ازاد کړ، نو طالبانو دوهمه خبرپاڼه کې ولیکل، د بشردوستانه اقدام په توګه مو امریکايي بندي ازاد کړ.
که څه هم طالبانو په لومړی خبرپاڼه کې وویل چې دوه اړخېزو اړیکو پر پیاوړتیا خبرې شوې او بندي ته هیڅ اشاره نه وه، خو تر اوسه نه د امریکا د بهرنیو چارو وزارت او نه هم زلمي خلیلزاد د امریکايي بندي له خلاصون علاوه له طالبانو سره دوه اړخېزو اړیکو په اړه کومه رسمي خبرپاڼه نه ده ورکړې.
خو د امریکا د بهرنیو چارو وزارت ویاندې ټامي بروس پنجشنبې په ورځ (کب ۳۰مه) وویل، چې هېواد یې د طالبانو له زندانه د ټولو امریکایي برمتهشویو بېرته راګرځولو ته ژمن دی.
مېرمن بروس د افغانستان انټرنشنل پوښتنې په ځواب کې ویلي چې په کابل کې د امریکایي چارواکو او طالبانو ترمنځ د غونډې اړوند جزییات به له مذاکراتي ټیم څخه د نورو اطلاعاتو تر اخیستو وروسته وړاندې کړي.
د افغان الاصله امریکايي محمود شاه حبیبي کورنۍ افغانستان انټرنشنل ته تایید کړه، چې د امریکا د بهرنیو چارو وزارت یې د خوشې کېدو ژمنه کړې ده.
طالبانو د امریکايي پلاوي راتګ څخه دوه ورځې مخکې په کابل کې د امریکا د سفارت دېوال څخه کلیمه پاکه کړه او دېوال یې سپین کړ.
دا په نږدې څلورو کلونو کې لومړی لوړ پوړی امریکايي پلاوی دی، چې افغانستان ته سفر کوي.
تر دې مخکې هم په قطر او عربي متحده امارتو کې د امریکا استازو له طالبانو سره ناستې او خبرې کړې دي او په ځانکړي توګه یې د امریکايي بندیانو په تړاو مذکرات کړي دي.
د دغه پلاوي مشري د ډونلډ ټرمپ نږدې همکار او مشهور امریکايي سوداګر اډم بوايلر کوله.
هغه د ټرمپ لخوا د یرغمل شویو لپاره د ځانګړي استازي په توګه ګڼل کېده، خو استعفا یې ورکړه.
هغه د ټرمپ په اداره کې د ځانګړي حکومتي چارواکي په توګه د یرغمل شویو امریکايي اړوند مسلو تمرکز کړی.
بوايلر د ټرمپ په لومړۍ دوره کې هم فعال و او د اسراییلو او ځینو عربي هېوادونو ترمنځ یې د اړیکو په عادي کولو کې مرسته کړې وه.
هغه په روسیه کې د امریکا د تاریخ ښوونکی مارک فووګل د خوشې کولو په هڅه کې کلیدي رول ولوباوه.
دغه راز تېره میاشت له حماس سره د غزې د اوربند د غځولو او د یرغمل شویو بندیانو د تبادلې لپاره د خپلو مستقیمو خبرو لپاره هم ډېر پام ځانته اړولی دی.
له هرډول مذهبي یا سیاسي تړوا پرته زرګونه کاله وړاندې چې مصریانو لومړنۍ کالهینداره وټاکله، نو بنسټ یې د طبیعت او فصلونو بدلون و. دوی د لمریز او سپوږمیز کال توپیر د نیل د اوبو لوړېدل اوکوزېدل او د Sopdet سیریس (سوتیس یا شباهنګ) ستوري راختل ګڼل. دا ستوری د اوړي په سم نیمايي کې راخېژي او د هغه تر راختلو څلورنیمې لمریزې میاشتې مخکې یې د نوي لمریزکال لومړۍ ورځ ګڼله، چې همدا د نوروز ورځ کیږي. مصریانو دا ورځ د کرکېلې و سمسورتیا د پیل جشن ګاڼه.
اریایان د سهیل لوري ته د ډلهییزې لېږدېدنې پرمهال پوونده کوچیان ول، ترمیلاد شاوخوا څلورزره کاله وړاندې له امو په رااوښتلو او بیا د هیندوکوښ سهیل ته د هیند تر شمال او لویدیز ته مخ په کاسپین د تللو پرمهال ورو ورو مېشت شول او په کرنه یې پیل وکړ، د دوی د ژوند په دواړو پړاوونو ( شپني او بزګرۍ) کې پسرلی د ژوندژواک د ښه موسم زیری و. زموږ اریايي نیکونو دا ورځ د اقتصادي اړتیا له مخې ښه ګڼله، دا چې روسته یې له زردښتي دود دستور سره اړیکه وموندله، لامل یې دا و، چې زردښت پخپله د کرکېلې، رمه ساتنې و طبیعت پالنې پلوي و. د زردښت د نامه یوه مانا (اوښلرونکی) یا ( د ژېړ اوښ خاوند) بلل شوی دی. د ګاتونو/ ګاڅونو او د اوستاپه نورو سرودونو کې د رمو، پسرلي، باران او سمسورتیا ګڼې یادونې وینو.
په تاریخي سرچینو کې هم د نوروز تر اساطیري او افسانوي ځانګړنو وړاندې دغه جشن د طبیعت، پسرلي، ښکلا، کرکېلې او لمریزکال د اوښتو مناسبت ګڼل شوی دی. حکیم عمر خیام چې د غوره شاعرۍ ترڅنګ په نجوم کې هم یو نوموتی پوه دی او د جلالي لمریز تقویم له بنسټوالو ګڼل کيږي په نوروز نامه کې لیکي:
« ازاده ژباړه:د نوروز نوم ځکه پرې ايښوول شوی، چې کله وپوهېدل لمر دوه دورې لري او هر درې سوه او پینځه شپېته ورځې په څلرمه برخه کې د حمل لومړۍ دقیقه رانوې کیږي هماغه وخت نوې ورځ رارسیږي... »
حکیم عمرخیام تر دې وړاندې په نوروزنامه کې د انګورو د ونې د رامنځته کېدا کیسه کوي:
پخوا په هرات کې یو پاچا و، چې (شاه شمیران نومېده ) او د باغونو له روزنې سره یې مینه لرله، یوه ورځ په خپل باغ کې ناست و، چې ګوري یوه مار ځان د هما له یوه مرغه تاو کړی او غواړي ویې خوري، د پاچا زوی مار په غشي ولي او مرغه ژغورل کیږي. کال ته په هماغه ورځ بیا پاچا د پسرلي په سیل ناست دی، چې هماغه مرغه راځي او له خپلې مښوکې څودانې د پاچا په مخ کې غورځوي، پاچا خپل باغوان راغواړي او د مرغه کیسه ورته کوي، چې تېرکال مو ژغورلی و، سږکال یې موږ ته یوه ډالۍ راوړې ده اودانې ورکوي، چې ویې کري. باغوان دغه دانې کري او د انګورو یوه ښکلې ونه ترې زرغونیږي او بیا انګور نیسي. د خیام په نظر ځکه نو په هرات کې د نړۍ تر ټولو رنګارنګ [ سل ډوله] او ښه انګور کیږي . خیام وايي: دغه ورځ د نوروز ورځ وه.
نوموتی پوه ابوریحان بیروني په خپل کتاب «التفهیم» کې د نوروز په اړه لیکي:
« ازاده ژباړه:نوروز د فروردین (وري) د میاشتې لومړۍ ورځ ده او ځکه یې نوې ورځ بولي، چې د نوي کال تندی ده او تر دې روسته پینځه ورځې جشنونه وي او په شپږمه ورځ یې لوی نوروز وي...)
په پښتو ادبیاتو کې چې هرکله نوروز یاد شوی، د پسرلي، سمسورتیا، ښکلا، هیلو مینې او طبیعت د غوړېدو د جشن په توګه یاد شوی دی. لږ ترلږه په پشتو ادبیاتو کې موږ هیڅ ځای د نوروز کوم مذهبي یا سیاسي تړاو موندلای نهشو:
د خوشال خان خټک لاندې بیتونه وګورئ:
بړبړ رایشه نوروزه دلفروزه
ستا په وخت مې اسوده شي سترګې پوزه
د نوروز له فیضه بوټي خالي نه وي
فیض یې رسي هم تر سپاندې هم تر ځوزه
په راتلو درسره ډېرې خوښۍ راوړه
پر خوشحال خټک دې قدر دی نوروزه
یا:
د نوروز منت په باغ دی په صحرا هم
نوراني یې شي له فیضه هغه دا هم
بلځای:
نور باغونه د نوروز په ورځ غوړیږي
په اهاړ کا غوړېده د کابل باغ
موشګاف حمید ماشوخېل هم نوروز ته خوښۍ او بزم تغزل د موسم په سترګه ګوري:
هغه دم شاه جهان شم په دماغ کې
چې له ښکلو سره کېنم په نوروز
د دواړو لویو شاعرانو په شعرونو کې له نوروز سره د پسرلي ښکلا، د مینې احساس، د طبیعت د پنځون او غځوونو هنري غبرګون وینو. داسې ښکاري، چې دغه جشن افغانانو په دودیز او تاریخي توګه لمانځلی او دا مهال یې د طبیعت له ښکلا خوند اخیستی، د کال د ښېرازۍ هیلو خوښ کړي او د کار، تولید و کرکېلې لپاره یې لا پسې ډېر توان وربښلی دی.
امیرعبدالرحمن خان له شخصیتي پلوه متدین او په دین ټینګ پاچا تېر شوی دی. د اسلامي شریعت پر پلي کېدا د ده ټینګ دریځ ټولو ته څرګند دی، خو همدغه امیر هم نوروز د افغانستان په مهمو اخترونو کې شماري او د رسمي لمانځنې حکم یې ورکوي، دی په دې اړه په خپل منسوب کتاب تاج التواریخ کې لیکي:
« ژباړه ولنډيز: په افغانستان کې د اخترونو او رخصتیو په هکله، په کال کې پینځه اخترونه لمانځل کیږي، چې په لاندې توګه دي، کوشنی اختر، لوی اختر چې په قمري میاشتو ټاکل کیږي، درېیم اختر د برات دی... څلورم اختر د نوروز دی، چې هرکال د فرانسې د میاشتو په حساب د مارس په یویشتمه راځي...»
بل ځای لیکي: خپلو همکارانو ته مې وویل، چې هیندکي (اوسني چهلستون) ته ولاړ شئ او د نوروز ورځ ښه شانداره ولمانځئ او خوښ اوسئ
کاندید اکاډمیسین محمد اعظم سیستاني لیکي:
« د اعلیحضرت شاه امان الله د سلطنت پرمهال به د نوروز په ورځ پاچا د یوې وینا تر اورولو روسته دغه ورځ د قولبه کولو په جشن پیلوله، قولبه کول به پخپله پاچا امان الله پیل کړل، اعلیحضرت په دغه ورځ بزګري جامې اغوستلې او ملا به یې په یو څادر تړله، په خپل لاس به یې زغ پر غوايي تاړه او په سپارې پسې به روان، زمکه به یې څیرله، هغه په خپل دې کار بزګري او کرکېلې ته ارزښت ورکاوه. په دې ورځو کې به له ټول هېواده ښه روزل شوي څاروي او مرغان د ده له مخې تېرېدل او ده به بریالیو بزګرانو او څارویو روزونکیو ته ډالۍ و سوغاتونه ورکول، نیالګي به یې کېنول او په دې توګه د نوروز په جشن کې د دهقان میله له همدې ورځې پیل شوه» چې روسته بیا د هېواد په رسمي کالهېنداره کې ځای ورکړل شو.
د نوروز په شاوخوا ورځو کې په افغانستان کې ګڼې میلې ترسره کیږي، چې یوڅو یې دا دي:
دهقان مېله، د مزار ګل سرخ مېله، جنډه پورته کول، د شاطرانو میله، د قولبه کشۍ مېله، د سمنکو مېله، د باغ لطیف مېله، د سخي مېله، د دارلوبې مېله، د جبې مېله، د منډهيي مېله، د نیالګیو د کېنولو مېله، د تخت صفر مېله، د کال د لومړۍ چارشنبې مېله او نورې.
لنډه یې دا چې نوروز د طبیعت جشن دی، د طبیعت د فطرت او ښکلا جشن، چې د انسانانو په ښکلاییز ذوق کې غځوونې کوي. دا جشن له کرکېلې او سمسورتیا سره پیوند لري او هرځای چې انسانان د طبیعي کال نوي کېدو ته خوښي څرګندوي هلته نوروز لمانځل کیږي. نوروز په کومه ځانګړې عقیده، دین یا سیاسي پېښه پورې تړل سم کار نه دی. د جمشید یا بل پاچا د واک ته رسېدو کیسې د زړې اریانا د اساطیري زمانې نکلونه دي، چې کوم عقیدوي ماهیت نه لري. نوروز نه کفارو سره مشابهت دی او نه له بل چا سره، بلکې په دې او هغه نوم د دغه طبیعي جشن د لمانځلو مخنیوی د خلکو د دود دستور په وړاندې درېدل، تنګنظري او بېځایه تعصب او استبداد دی، چې ښايي د افغانستان زړور ولس یې مخه ونیسي او په بشپړه زړورتیا د خپلو نیکونو او اسلافو دغه ملي -دودیز جشن په پوره خوښۍ سره ونمانځي.
خو د تیرې چارشنبې په ورځ د بلوچستان د ازادۍ پوځ نومي وسله وال سازمان له خوا د بلوچستان په مچ کې په یوه ریل ګاډي برید او پکې ناستو د سوونو مسافرینو ( چې په دوی کې د سلو نه زیات پاکستاني پوځیان هم وو ) برمته کولو نه یوازې د سیمې د خلکو بلکې د نړیوالو پام ځان ته راوګرځاوه.
دې جګړې د څلیریشتو ساعتونو نه زیات دوام وموند، بلوڅ جنګیالیو هغه سړي چې ور سره ښځې او ماشومان وو، په وړومبي سر کې ایلا کړل.
د هغې نه وروسته پاکستاني پوځ د بلوڅو وسله والو په ضد د هیلي کوپترونو، ډرونونو او د ځمکنیو قواوو په وسیله عملیات پیل کړل.
دا لرې پرته غرنۍ سیمه ده او ژورنالستانو ته د دولت له خوا د تللو اجازه هم نه وه.
دواړو خواوو د ګڼ شمیر مخالفینو د وژلو ادعاوې کړې، خو کومو مستقلو منابعو د دغو ادعاګانو تصدیق نه دی کړی.
د پاکستاني پوځ او بلوڅ وسله والو تر جګړې په تیرو دریو کالونو کې زور موندلی دی.
لس ورځې وړاندې د اسلام اباد «د پاکستان د سولې دمطالعاتو مرکز » نومي یوه تنک ټانک په پاکستان کې د فرورۍ په میاشت کې د دولت ضد وسله وال بریدونو او په هغو کې د مرګ ژوبلې په باره کې یو راپور خپور کړی دی.
په راپور کې راغلي چې په پاکستان کې د اوسني کال د جنورۍ د میاشتې په پرتله د دولتي قواوو په ضد وسله وال بریدونه د فرورۍ په میاشت کې ۷۳فیصده زیات شوي وو.
په دې کې ۶۲ فیصده زیاتوالی په بلوچستان کې راغلی و. په دغو ټولو بریدونو کې د مړه شویو کسانو شمیره ۱۲۱ وه او ۱۰۳ تنه ټپیان شوي وو.
په مړو کې ۷۵ تنه په بلوچستان کې مړه شوي وو، په دوی کې ۱۸ تنه د پاکستاني پوځ پرسونل په قلات کې د بلوڅو وسله والو په یو برید کې وژل شوي وو.
په بلوچستان کې په مهمو وسله والو ډلو کې د بلوچستان د ازادۍ پوځ ( بي ایل اې)، د بلوچستان د ازادۍ جبهه( بي ایل ایف ) او جمهوري خوا محافظین ( ري پبلکن ګارډ ) د یادونې وړ دي.
بي ایل اې په ۱۹۷۳ کې د ستر بلوڅ سیاسي رهبر نواب خیر بخش مري او د هغه د ملګرو شیر محمد مري ( چې په مطبوعاتو کې د جنرال شیروف په نوم هم یاد شوی وو) او میر هزار مري له خو تاسیس شوی و.
اوسبي ایل اې دوه ډلې شوې ده. یوه ډله یې د نواب خیر بخش مري د زوی هیار بیار مري ( چې په انګلستان کې اوسیږي ) له خوا رهبري کیږي او دویمه ډله یې هغه ده چې د اسلم اچو نومې کوماندان په مشرۍ بیله شوې وه.
کوماندان اسلم اچو څو کاله وړاندې په کندهار کې د پاکستاني استخباراتو له خوا تنظیم شوي ځانمرګي برید کې وژلی شوی، خو د هغه ډله اوس هم تر ټولو غښتلې او فعاله ډله ده.
د تر ټولو زیات ځانمرګي د مجید بریګیډ په نوم د قواوو تړاو هم د دغې بې ایل اې سره دی.
په دې سازمان کې زیاتره خلک د مکران د ساحلي سیمې او له ایران سره لګیدلې سیمې باسواده ځوانان دي.
بې ایل ایف د یو ځوان بلوڅ سیاسي مخکښ ډاکټر الله نذر بلوڅ له خوا تاسیس شوې ده. دا ډله هم مکران کې په درمیانه اقشارو او خواري کښو طبقو کې زیات پلویان لري.
د جمهوري خوا محافظینو بیس په بګټي قبیله کې دی او دا سازمان د ارواښاد نواب اکبر بګټي لمسي برمداغ بګټي ( چې اوس د اروپا په سویزرلینډ کې میشت دی) له خوا په ۲۰۰۶ کې د پاکستاني پوځ په عملیاتو کې د نواب اکبر بګټي د وژل کیدو نه وروسته تاسیس شوې ده.
په شلمه پیړۍ کې د بلوڅو مبارزه په وړومبۍ مرحله کې زیاتره سوله ییزه سیاسي او پارلماني وه. دوی د نیشنل (ملي) عوامي ګوند غړي وو چې مشري یې پیژندل شوي يښتون سیاسي رهبر عبدالولي خان کوله.
دغه ګوند د پښتنو او بلوڅو د ملي ګرا سیاسیونو تر ټولو ستر ګوند و، د بلوڅو سترو او پیژندل شويو سیاسي مشرانو کې میرغوث بخش بزنجو، سردار عطاالله مینګل، نواب خیر بخش مري، ګل خان نصیر، عبدالواحد کرد او ډاکټر عبدالحۍ بلوڅ ډیر شهرت لاره.
نواب اکبر بګټي زیات وخت په دولتي چوکیو وظیفه اجرا کړې وه، خو د ژوند په اخري برخه کې یې د دولت په ضد قیام وکړ.
په کال ۲۰۰۶ کې د جنرال مشرف د پوځي حکومت له خوا په عملیاتو کې د وژل کیدو نه وروسته د بلوڅو ملي شهید وبلل شو.
په کال ۲۰۰۶ کې د نواب اکبر بګټي او د خیربخش مري د زوی بالاچ مري د پاکستان د پوځ د لاسه د وژل کیدو نه پس په بلوچستان کې پیل شوط جګړې د لنډو وقفو سره تر اوسه ادامه کړې ده.
په دغه جګړه کې د بلوڅ وسله والو ډلو د قوت موندلو عوامل په لاندې ډول دي.
وړومبی عامل دا دی چې د پاکستان په دولتي نظام کې د پوځ د نفوذ د زیاتیدو له امله دغه نظام زیات پنجابي شوی، ځکه چې د جنرالانو او لوړ پوړو افسرانو مطلق اکثریت پنجابیان دي.
دغه جنرالان د بلوڅو او پښتنو ملتپال د ځان لپاره خطر ګڼي او په خشونت سره د دوی نوغې ایستل غواړي، اوس پوځ د شهباز شریف غوندې پنجابي سیاستوال د وزیراعظم په چوکۍ کینولی، چې د جنرالانو مطلق تابعدار دی.
دویم عامل دا دی چې په تیرو دوو لسیزو کې د پاکستان د ټول ټاکنو نتیجې د پوځ د استخباراتو په درغلۍ او تقلب ټاکل کیږي.
په بلوچستان کې د هغوی لاس پوڅي د برچې په زور حکومت کوي او بیا په غټه کچه مالي فساد کوي.
د دې په نتیجه کې د بلوڅو سوله ییزه سیاسي او پارلمانی ګوندونه ضعیف او منزوي شوي، ځکه چې ځوانان دغه مبارزه بې نتیجې بولي او اوس ځوانانو وسله والو ډلو کې ګډون ته مخه کړې ده.
دریم عامل دا دی چې د پوځ او استخباراتو له اړخه د بلوڅ ځوانانو د تښتولو، شکنجه کولو او وژلو د بلوڅ اولس غضب راپارولی دی.
د تړي تم شویو ځوانانو میندې، خویندې او ښځې میدان ته راوتلې دي. په زرګونه ښځې د بلوڅو د پیوستون کمیټې( BalochYakjehti (Committee په نوم سازمان کې د ماهرنګ بلوڅ په مشرۍ ډیره په زړورتیا مظاهرې او او پروتستونه کوي چې په لکونو بلوڅان پکې برخه اخلي.
دا د بلوڅو د تاریخ تر ټولو ستر اولسي پاڅون دی، د کردانو غوندې بلوڅ ښځې هم په لویه کچه په ملي او اولسي مبارزو کې برخه اخلی.
یو شمیر ښځو په وسله والو ډلو کې ګډونکړی، تر دې چې یو څو ښځو ځانمرګي بریدونه هم کړي دی.
دا خبره د قیاس نه بهر نه ده چې د بلوڅو ملي مبارزه ورو ورو د سیمې او نړۍ د سیاسي او ستراجیک انقطاب تر اغیزې لاندې رادرومي.
بلوڅ ملتپال په څرګند ډول د چین او پاکستان په منځ کې د هغه تجارتي کارادور مخالف دي، چې د بلوڅو بحري بندر ګوادر د غربي چین سره وصل کوي.
دوی دا پروژه د بلوچستان لپاره یو استعماري پلان ګڼي، ځکه بلوڅ وسله والو څو واره په بلوچستان او د سند ایالت په مرکز کراچۍ کې په چینايي کارمنانو وسله وال بریدونه کړي او هغه یې وژلي هم دي.