د کډوالو لپاره د ملګرو ملتونو عالي کمېشنرۍ یونسیار ویلي، افغانستان ته راستنېدونکي زرګونه افغان کډوال په هېواد کې له نامعلوم راتلونکي سره مخ دي. هم مهاله د طالبانو له بیا واکمنۍ راهیسې افغانستان له سخت بشري ناورین او لوږې سره مخ دی.
د روانې (غوایي میاشتې ۱۱مه) د یادې ادارې په خبرپاڼه کې راغلي، دغه راستیندونکي افغانان په افغانستان کې د زده کړو او روزګار له محدودیتونو سره مخ دي.
یونسیار همدا راز خبر ورکړی، چې له بېرته راستنیدونکو سره په بېلابېلو برخو کې خپلو مرستو ته دوام ورکوي.
د بشري حقونو ځینې سازمانونه ویره لري، چې راستني شوي کډوال به هم د لوږې او بې روزګارۍ له سختو څپو سره مخ شي.
د هندي رسنۍ انډیا ټوډې د خپرې شوې مقالې له مخې؛ په داسې حال کې چې پاکستان په ډیپلوماټیک او پوځي توګه د ځان ساتلو هڅه کوي، هند په خاموشۍ سره کابل ته رسېدلی. په مقاله کې راغلي، له دغه «تاکتیکي اقدام سره هند پاکستان نور هم په ګونډو کړی.»
هند په داسې حال کې، چې د پهلګام برید په تړاو د پاکستان پر وړاندې د اقدام په حال کې دی؛ په افغانستان کې د طالبانو حکومت په خپل لوري کړی.
له بل پلوه د هند لومړي وزیر نریندرا مودي د دغه هېواد وسلهوالو ځواکونو ته د پاکستان په وړاندې د غبرګون په برخه کې د «بشپړ عملیات» ازادي ورکړې ده.
هاخوا بیا طالبانو هم د کشمیر برید غندلی او له نوي ډیلي سره د ښو اړیکو ټینګولو هڅه کوي.
دا د نوي ډیلي لپاره یوه ډیپلوماټیکه بریا ده، چې د ۲۰۲۱ کال په اګست کې یې د طالبانو له واکمنېدو وروسته له کابل سره رسمي اړیکې پرې کړې وې.
پاکستان چې تل د اورپکو کوربهتوب او ملاتړ یې کاوه؛ داسې ښکاري چې هر څه یې له لاسه ورکړي دي.
دغه څرګندونې وروسته له هغه کېږي، چې د هند یوه پلاوي د دوشنبې په ورځ کابل ته سفر وکړ او هلته یې د طالبانو له لوړپوړو مشرانو سره ولیدل او د وروستيو سیمهییزو پرمختګونو په اړه یې ورسره خبرې کړې وې، چې دغه کار پاکستان نور هم څنډې ته کړی.
کابل ته د هندي پلاوي سفر څو ورځې وروسته له هغه شوی، چې د پاکستان د بهرنیو چارو وزیر اسحاق ډار د سرحدي شخړو، د ترهګریزو ګواښونو او د اسلام اباد لهخوا د افغان کډوالو د اېستلو له امله افغانستان ته سفر وکړ.
نوي ډیلي ته د کابل وړاندیزونه به د اسلام اباد وېره نوره هم زیاته کړي.
د هند د بهرنیو چارو وزارت ځانګړي استازي او د افغانستان، ایران او پاکستان د څانګې عمومي مشر انند پرکاش په کابل کې د طالبانو د بهرنیو چارو له وزیر امیر خان متقي سره ولیدل.
په دې غونډه کې د دوه اړخیزو اړیکو، سوداګرۍ او ټرانزیټ د پیاوړتیا ترڅنګ دواړو خواوو د وروستي سیمهییز پرمختګونو په اړه هم نظرونه تبادله کړل.
د وروستي سیمهییز پرمختګونو په اړه د نظرونو تبادله په خپله یو پیغام و.
له پاکستان سره د افغانستان خړې اړیکې او له هندي لوړپوړي چارواکي سره د طالبانو کتنه د نوي ډیلي او کابل ترمنځ د مخ په زیاتېدونکې همغږۍ نښې ښیي.
په داسې حال کې چې هند د پهلګام بریدګرو او د هغوی ملاتړو ته د سزا ورکولو لپاره چمتووالی نیسي؛ د افغانستان په برخه کې د هند هوښیار تاکتیکي اقدام ښایي هند ته ستراتیژیکه ګټه ورسوي او دا کولای شي د افغانستان سره د خپلو جنجالي اړیکو په منځ کې د اسلام اباد دریځ پېچلی کړي.
هغه افغان کډوال چې له پاکستاني وګړو سره یې ودونه کړي او کلونه یې هلته ژوند کړی اوس د اېستل کیدو له جدي ګواښ سره مخ دي. د نیویارک ټاېمز د راپور له مخې دغې چارې د کورنیو ترمنځ د بېلتون اندېښنې ډېرې کړي دي.
د یادې ورځپاڼې راپور کې راغلي، په کراچۍ، پېښور، کویټه او نورو ښارونو کې افغان کډوال له سختې ویرې سره مخ دي چې ګوندې پولیس به یې د کورونو درواې ور وټکوي.
په دې ډله کې هغه افغانان هم شامل دي، چې د یاد هېواد له وګړو سره یې ودونه کړي دي. ځینو افغانانو مېرمنو له پاکستاني سړیو او پاکستاني مېرمنو بیا له افغان نارینه وو سره ودونه کړي، چې هغوی هم د اېستل کیدو له ځورونکي حالت سره مخ دي.
د شېرزاد په نوم یوه افغان له ۱۹۹۲ کال راهیسې په پاکستان کې ژوند کوي. هغه د فاطمې په نوم له یوې پاکستانۍ مېرمنې سره واده کړی او ترې اولادونه هم لري. فاطمه وایي: «موږ یوازې په دوعا ژوندي یو. که مې مېړه بوځي، زه او ماشومان به مې څه کوو؟»
په دغو اېستل کیدونکو کسانو کې هغه افغانان هم شامل دي، چې اولادونه یې په پاکستان کې زېږیدلي دي.
د بشري حقونو فعالانو په وینا، له افغان کډوالو سره کیدونکی چلند یو ناورین دی او باید له دوی سره د قانون په رڼا کې نرم چلند وشي.
د نیو یارک ټاېمز په راپور کې راغلي، چې په پښتونخوا او بلوچستان ایالتونو کې د افغان او پاکستاني وګړو ترمنځ ودونه خورا عام دي، خو دغه ودونه د قبایلي دودونو پر بنسټ پرته له رسمي اسنادو ترسره شوي دي.
له همدې کبله افغانانو ته د تابعیت یا دایمي استوګنې اخیستل هم خورا ستونزمن کړي ډي.
د پاکستان د نفوسو ثبت اداره (نادرا) وایي، بهرني مېړه یا ښځه کولای شي د (Pakistan Origin Card) یا POC په نوم کارت واخلي، چې پر بنسټ به یې په پاکستان کې د اوږدمهاله استوګنې او شتمنۍ اخیستو اجازه ولري، خو ډېری افغانان نه دي توانېدلي چې دا کارت تر لاسه کړي.
د مکرم شاه نومي افغان کډوال چې له یوې پاکستانۍ ښځې سره یې واده کړی و، د کویټې ښار یوې سیمه کې نیول شوی او پرته له محکمې پولیسو چمن ته استولی دی.
د هغه مېرمن پلوشې ویلي: «موږ ته د خدای پامانۍ فرصت هم نه دی راکړل شوی. اوس مې ماشومان هره شپه راباندې غږ کوي چې پلار یې چیرته دی؟»
د نیویارک ټاېمز د راپور پر بنسټ د پاکستان له لوري د افغان کډوالو د ایستل کیدو بهیر پر طالبانو د سیاسي فشار یوه هڅه ده.
پاکستان تور لګوي، چې پاکستاني طالبانو ته د افغانستان په خاوره کې پناه ځایونه ورکړل شوي او له هماغه ځایه په دغه هېواد کې جګړې پلانوي.
پر کابل واکمنو طالبانو بیا د اسلام اباد دا تورونه رد کړي دي.
همداراز هغه افغانان چې له ۲۰۲۱ کال راهیسې، یعنې د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته پاکستان ته راغلي او غواړي لوېدیځو هېوادونو ته لاړ شي، له لا ډېرې بې برخلیکۍ سره مخ شوي دي.
راپور وایي، یو شمېر داسې کسان چې تمه یې درلوده امریکا یا اروپا ته ولاړ شي، اوس د اېستل کیدو له ګواښ سره مخ دي.
د پاکستان حکومت د اپرېل له لومړۍ نېټې څخه د افغان کډوالو د اېستل کیدو دویم پړاو پېل کړی او په دې لړۍ کې د «ای سي سي» کارت لرونکو تر څنګ بې اسناده افغان کډوال هم اېستل کېږي.
لا تر اوسه د یوې میاشتې په تیریدو سره پاکستان له ۱۲۰زرو څخه ډېر افغانان له خپل هېواده اېستلي دي.
همدا راز پاکستان خبرداری ورکړی، چې د جون میاشتې تر وروستۍ نېټې وروسته به د ملګرو ملتونو سره ثبت افغان کډوال هم له خپل هېواده وباسي.
د امریکا یوې معتبرې ټلوېزیوني شبکې اېن بي سي راپور ورکړی، چې امریکا ته د ښه ژوند په تکل ځینې ورغلي افغان کډوال اوس د اېستل کیدو له ګواښ او نامعلوم برخلیک سره مخ دي.
یادې رسنۍ ویلي، دغو افغان کډوالو ته د خوندیتوب او ملاتړ ژمنې ورکړل شوې وې، خو اوس د امریکا د کډوالۍ د تګلارو د بدلون له امله ورسره شوې ژمنې له منځه تللې ښکاري.
په راپور کې د محمد په نوم د یوه افغان ځوان ژوند ته کتنه شوې، چې له امریکا څخه د اېستل کیدو له خطر سره مخ دی.
هغه په افغانستان کې د امریکايي ځواکونو سره څنګ په څنګ کار کړی و او اوس وېره لري چې د طالبانو تر واک لاندې افغانستان ته به واستول شي.
هغه د امریکایي ځواکونو له یوه قراردادي شرکت سره دنده لرله.
نوموړي اېن بي سي ته ویلي، چې د پخواني جمهوري نظام له پرځیدو سره سم طالبانو ونیو او درې ورځې یې تر سختو شکنجو لاندې کړی و.
محمد وايي، تر دې پېښې وروسته یې پرېکړه وکړه، چې د کډوالۍ په ناقانونه او سختو لارو ځان امریکا ته ورسوي.
نوموړی د برازیل له لارې د پاناما په ځنګلونو د خطرناکو لارو په وهلو سره له څو هېوادونو تېر شو او بالاخره یې ځان له کږلېچونو پر ډکو لارو متحده ایالتونو ته ورساوه.
د بایډن حکومت له لوري تر دې مخکې د هغه د کډوالۍ ځانګړې ویزه (SIV) هم رد شوې وه.
د ډونالډ ټرمپ د کډوالۍ اړوند فرمانونو له کبله د هغه په ګډون د زرګونه افغان کډوالو ژوند له نامعلوم برخلیک سره مخ دی او د اېستل کیدو ناندرۍ یې روانې دي.
راپور کاږي، له هغه سره د بیا مېشتیدنې یو شمېر بنسټونه او د بشري حقونو فعالان د ملاتړو په توګه ولاړ دي، څو یې د ټرمپ د اوسنۍ تګلارې له اغیزمنیدو وژغوري.
د فولفورد په نوم یو امریکایي وګړی، چې محمد ورسره په افغانستان کې لس کاله یو ځای دنده کړې وایي: «که محمد بېرته افغانستان ته واستول شي، طالبان به یې ووژني. په دې کې هېڅ ډول شک نشته.»
محمد، چې د امنیتي دلایلو له امله یې خپل اصلي نوم نه دی څرګند کړی وویل: «زما هیله دا ده چې په یوه خوندي ځای کې ژوند وکړم او نورو سره هم مرسته وکړم.»
د دغه راپور د معلوماتو له مخې، هغه د سیاسي علومو په برخه کې د متحده ایالتونو په یوه کالج کې خپلو زده کړو ته دوام ورکړی او هیله لري چې یوه ورځ به مدافع وکیل شي.
هم مهاله د متحده ایالتونو حکومت خبرداری ورکړی، چې د افغانستان امنیتي وضعیت شوی او ځینې افغانان بېرته خپل هېواد ته ستنېدلی شي، خو د کډوالۍ فعالانو د دغه دریځ کلک مخالفت کړی دی.
د حقوقي چارو د یوې سلاکارې جیل ماري باسي په وینا: «دا چې موږ له هغو کسانو سره چې څنګ په څنګ یې موږ سره جګړه کې برخه اخیستې او دغسې چلند ورسره کوو د شرم وړ خبره ده.»
په امریکا کې یو شمېر بنسټونو د ټرمپ د کډوالۍ اړوند تګلارو په تړاو توند غبرګونونه ښودلي دي.
یو شمېر بنسټونه هڅه کوي چې د کډوالۍ اړوند د ولسشمر ټرمپ په اوسنۍ تګلاره کې د افغانانو لپاره معافیت راولي او د امریکایي ځواکونو پخواني افغان متحدین ژر تر ژره دغه هېواد ته ولېږدول شي.
د شمېرو له مخې د کډوالۍ اړوند د سپینې ماڼۍ د تازه بندیزونو له کبله نږدې ۲۰۰ زره هغه افغانان چې له امریکایي ادارو او ځواکونو سره یې په افغانستان کې دندې کړې وې د بیا مېشتیدنې غوښتنلیکونه یې اغېزمن شوي دي.
یوازې په پاکستان کې دا مهال ۲۵ زره افغان کډوال د امریکا د بیا مېشتیدنې پروګرام لپاره په تمه دي او هم مهاله د پاکستاني پولیسو له لوري اېستل کیدو له ګواښ سره هم مخ دي.
د طالبانو د چاپېریال ساتنې ملي ادارې مشر مطیع الحق خالص د قزاقستان له شارژدافیر ګازیز اکباسوف سره په کتنه کې له اقلیمي بدلون سره د سازښت، د اوبو او طبیعي سرچینو د مدیریت او نورو برخو کې له افغانستان سره د همکارۍ غوښتنه کړې.
ښاغلي خالص ویلي:« د اقلیمي بدلون له امله د سیمهییزو هېوادونو په ګډون افغانستان هم ډېر اغېزمن شوی، په داسې حال کې چې افغانستان د شین کوریزه ګازونو په خپرولو کې ونډه نه لري؛ خو له بده مرغه د اقلیمي بدلون د ناوړه اغېزو له امله یې تر ټولو ډېر زیان لیدلی دی.»
د طالبانو د کانونو او پېټرولیم وزارت په یوې خبرپاڼه کې ویلي، چې په هرات ولایت کې د ټاپي پروژې چارې نږدې څوارلس کیلومتره بشپړې شوې او لا هم په چټکۍ سره روانې دي.
په خبرپاڼه کې راغلي، چې د نللیکې تر څنګ په تور غونډۍ ښارګوټي کې د یوه ۳۳متره پول د جوړیدو او د یادې نللیکې د کارکوونکو لپاره د استوګنیز کمپ د جوړیدو چارې هم روانې دي.
د ټاپي د ګازو نللیکه د افغانستان له لارې منځنۍ اسیا له پاکستان او هند سره نښلوي.