په ۲۰۱۷ شاوخوا کلونو کې په کورنیو او نړۍوالو بازارونو کې د نباتي نشهيي توکو ځای کېمیاوي نشهيي توکو ونیوو. د طالبانو ملګرو قاچاق کوونکو دغه وضعیت ته په کتو سره زېرمه کړي تاریاک په هیرويينو او ښيښه بدل کړل او بیا یې کورنیو او نړۍوالو بازارونو ته واستول.
کارپوهان وايي، چې طالبانو ځکه له نباتي نشهيي توکو څخه کېمیاوي نشهيي توکو (Synthetic drugs) ته مخه کړه؛ ځکه چې په وروستیو کلونو کې په نړۍ کې تر ډېره حده د نباتي نشهيي توکو ځای کېمیاوي نشهيي توکو نیولی او په نړۍوالو بازارونو کې د دغه ډول نشهيي توکو غوښتنه ډېره شوې ده.
د ملګرو ملتونو د نشهيي توکو او جرمونو سره د مبارزې ادارې او د سیمې څېړنیزو بنسټونو د راپورونو له مخې؛ د اروپا، منځنۍ اسیا او د سوېلي اسيا هېوادونو د هغو هیرويينو او ښیښې له قاچاقو شکایتونه کړي، چې په افغانستان کې تولیدېږي.
له نشهيي توکو سره د مبارزې معینیت د سروې او پالیسۍ پخوانی رییس سيد نجیب الله احمدي وايي، طالبانو د جمهوریت تر پرځېدو څو کاله مخکې لا د افغانستان په بېلابېلو ولایتونو کې د هیرويينو او ښیښې جوړولو کارخونې جوړې کړې وې.
ښاغلی احمدي زیاتوي: «طالبان پوهېدل، چې تاریاک هغه مواد دي چې د هیرويينو او ښیښې (Methamphetamine) په جوړولو کې کار ترې اخیستل کېږي؛ نو له همدې امله یې تاریاک زېرمه کړل او د دغه زېرمو په مرسته یې د کېمیاوي نشهيي توکو تولید ته مخه کړه.»
پخوا د ښیښې او هیرويينو جوړولو لپاره له ایرانه افغانستان ته تېزاب یا پرېکرسر (Precursor chemicals) راوړل کېده؛ خو په ۲۰۱۷کال کې قاچاق کوونکو د ومان (Ephedra) په نوم پر غرنيو بوټو تجربه وکړه، اوس له دغه بوټي څخه د هیرویینو او ښیښې په جوړولو کې کار اخیستل کېږي.
کارپوهان وايي، چې ومان خپله یو نشهيي بوټی دی او کله چې په تېزابو واوړي او له نورو نشهيي توکو سره ګډ شي؛ د هغو نشهيي توکو کیفیت لوړوي او له همدې امله په لنډ وخت کې په افغانستان کې جوړو شویو هیرویینو او ښیښې د منځنۍ اسيا، سوېلي اسیا او اروپايي هېوادونو بازارونو ته لاره وموندله او د دغه هېوادونو اندېښنې ډېرې شوې.
نړۍوال بازارونه
د ۲۰۲۴کال (د اګست په ۲۸مه نېټه) د ملګرو ملتونو او جرمونو سره د مبارزې ادارې یو راپور خپور کړ. دغه راپور (Organized Criminal Networks Links with Drug Trafficking) نومېږي.
په دغه راپور کې ویل شوي، چې د طالبانو د حکومت ځينو چارواکو هم د سوېلي اسيا له لویو قاچاق کوونکو سره اړیکه ټينګه کړې او هم یې په افغانستان کې په لویه کچه د ښیښې تولید او قاچاقو ته زمینه برابره کړې ده.
د ۲۰۲۴کال په جولای کې په افغانستان کې د امریکا پر مرستو د څار ادارې یا سیګار د نشهيي توکو په اړه راپور خپو کړ. په دغه راپور کې راغلي، چې د طالبانو حکومت په افغانستان کې د تاریاکو لويې زېرمې له منځه نه دي وړي؛ نو له همدې امله نړۍوالو بازارونو ته د افغانستان د تاریاکو قاچاق دوام لري.
په سریلانکا کې د افغانستان پخوانی سفير محمد اشرف حیدري د دغه راپور په تاییدولو سره وايي: «طالبان وايي، چې د افغانستان پر هره لوېشت واک لري، امنیت یې ټینګ کړی او هر څه یې په واک کې دي؛ خو هیڅ امکان نه لري چې په افغانستان کې دې نشهيي توکي جوړ شي، د افغانستان له پولو څخه دې بهرنيو هېوادونو ته قاچاق شي او دوی دې خبر نهوي. ښکاره خبره ده، چې طالبان له دغه مافيايي ډلو سره شریک دي.»
کورني بازارونه
که څه هم د کوکنارو کښت تر ډېره حده بند شوی؛ خو د تاریاکو بازارونه تر ډېره وخته پرانيستي پاتې شول، لکه د فراه ولایت ودود بازار، د کندهار د ژړۍ ولسوالۍ حوض مدد بازار، د هلمند ولایت بهرامچه او شرافت بازار، د ننګرهار شیګل بازار، د بدخشان ولایت د خاش او اشکاشم ولسوالیو بازارونه.
د دغه بازارونو د تاریاکو بیې ښکاره د واټس اپ ګروپ له لارې اعلانېدې او د هرې ورځې د پلورل شویو تاریاکو یوه بېلګه يې ويډیویي خپرېدله.
د طالبانو تر دویمې واکمنۍ درې کاله وروسته یانې د ۲۰۲۴کال په جولای کې د هلمند د سنګین ولسوالۍ یوه ځايي چارواکي اعلان وکړ، چې د دغه ولسوالۍ (شرافت بازار) بند دی او نور هیڅوک په دغه بازار کې د نشهيي توکو کاروبار نهشي کولای.
په دې ډول نور سیمهییز بازارونه هم ورو، ورو له لویو لارو څخه څنډو ته شول او اوس دغه بازارونه د عامو خلکو له سترګو پناه شوي؛ خو تړل شوي نهدي.
طالبان اعلانونه کوي، چې دومره قاچاق کوونکي یې ونیول؛ خو هیڅکله یې اعلان و نه کړ چې یو لوی قاچاق کوونکی یې نیولی دی. دوی هغه څوک نیولي، چې له پټو بلاوو (لویو قاچاق کوونو) سره یې لاس نهوي یو کړی او د لومړي ځل لپاره یې په دې کار لاس پورې کړی وي.
د نشهيي توکو کورنۍ غوښتنه
د ملګرو ملتونو له نشهيي توکو او جرمونو سره د مبارزې اداره (UNODC) د ۲۰۲۴کال څېړنې ښيي، چې په افغانستان کې څلور مېلیونه خلک روږدي دي.
که څه هم څلور مېلیونو کې ځينې یې استعمالوونکي او ځينې یې په وار، وار او منظم روږدي دي چې د افغانستان د ټول نفوس لس سلنه کېږي.
له دغه راپور څخه ښکاري، چې د تولید شویو نباتي او کېمیاوي نشهيي توکو غوښتنه په افغانستان کې هم ډېره ده او دا یو لوی کاروبار دی.
د څېړنو له مخې؛ تاریاک د لومړي ځل لپاره د طبي اړتیا له مخې بدخشان ولایت ته راوړل شوي او وروسته د همدې کورني یا یوناني طب له مخې یې په بدخشان ولایت کې کښت دود شو؛ خو نه یې روږدي لاره او نه یې تاریاک نورو سیمو ته قاچاق کېدل.
کله چې د ۱۹۷۹کال (د ډیسمبر میاشتې په ۲۷مه نېټه) د وخت شوروي اتحاد پر افغانستان پوځي یرغل وکړ؛ نو لوېدیځې نړۍ وغوښتل، چې مجاهدین د کورنيو عوایدو له مخې پر خپلو پښتو ودرېږي. هماغه و چې څو قوماندانانو ته یې د کوکنارو د کښت په اړه سپارښتنه وکړه.
له دې ډلې څخه یو هم په هلمند ولایت کې د مولوي محمد نبي د حرکت تنظیم مشهور قوماندان ملا محمد نسيم اخوندزاده و.
په ۱۹۹۰کال واشنګټن پوسټ ولیکل، چې نسيم اخوندزاده په هلمند کې ښه ډېر کوکنار وکرل؛ خو امریکایانو غوښتنه ترې وکړه، چې د کوکنارو نه کرلو په بدل کې به هغه ته په کال کې دوه مېلیونه ډالر ورکوي.
امریکايان په خپله ژمنه و نه درېدل، په دې ډول نسیم اخوندزاده په قهر شو او خپلو خلکو ته یې وویل، چې ځمکې خو پرېږده، د بامونو پر سرونو هم کوکنار وکرئ. له هماغې ورځې راهیسې په افغانستان کې د کوکنارو کښت عام شو او نړۍوالو بازارونو ته یې لاره وموندله. اوس افغانستان څلور مېلیونه روږدي لري او له هرو درېیو کورنیو څخه یوې کورنۍ ته د نشهيي توکو له امله زیان اوښتی؛ خو ګټه یې یوازې د نړۍوالو مافيايي شبکو جېبونو ته ځي.
