پخوانی سناتور او د سیمه ییزو چارو شنونکی
د اوکراین اوږدې جګړې، د غزې دردوونکي ناورین او له اسراییل سره د ایران ۱۲ ورځني جنګ او د هغې نه پس پاتې تاوتريخوالي د افغانستان له وضعیت نه د نړیوالو پام تر ډېره حده اړولی، خو بیا هم د زبرځواکونو تر منځ د نفوذ د زیاتولو سیالي په پوره شدت سره روانه ده.
د مثال په توګه، روسیې د جولای په درېیمه نېټه افغانستان کې د طالبانو امارت په رسمیت وپېژنده. که څه هم امریکا او چین هم له طالبانو سره په مختلفو اشکالو کې اړیکې لري، خو روس دا اړینه وګڼله چې د طالبانو د امارت په رسمیت پېژندلو کې هغه باید وړومبیتوب ولري او د مسکو پروسه که څه جوړیږي او که نه جوړیږي، خو هغه بیا هم باید پایښت ولري.
مهمه خبره دا ده چې امریکایي مقامات په دوحې کې د طالبانو چارواکو سره وخت په وخت لیدنې، کتنې او خبرې اترې کوي، خو په دې سیالۍ کې چین هم د روس او امریکا نه ډېر شا ته پاتې نه دی. له طالبانو سره د چین اړیکې اوږد شالید لري. د طالبانو وړومبۍ واکمنۍ کې د طالبانو سره د چینایانو د اړیکو غټه برخه د پاکستان د استخباراتو او د بهرنیو چارو د وزارت په وسیله تامین وه، خو وروسته اوضاع تغیر وکړ.
په افغانستان کې د جمهوري نظام له جوړېدو نه پس، چین په کابل کې خپل سفیر وټاکه او د افغانستان جمهوري نظام سره یې رسمي سفارتي اړیکې ټینګې کړې. ورسره یې په پاکستان کې میشتو طالبانو سره هم اړیکو ته دوام ورکړ، ځکه چې د امریکا د عسکرو وتل د چین د حیاتي ګټې برخه وه. کله چې چین د ۲۰۱۳ میلادي کال د سپتمبر په میاشت کې خپله د کمربند او د لارې مهمه اساسي نړیواله پروژه اعلان کړه، نو په ۲۰۱۴ میلادي کال کې یې د افغانستان لپاره خپل خاص استازی وټاکه، څو په سیمه او نړۍ کې د چین تجارتي دهلیزونه چې غواړي اعمار کړي، د افغانستان ستراتیژیکه جغرافیه په پام کې ونیسي. د چین خاص استازي به کابل ته سفرونه کول او په پاکستان کې موجودو طالبانو سره به یې هم لیدنې کولې. د واکمنۍ نه وړاندې هم د طالبانو هیئتونو له پاکستان نه چین ته علني او غیرعلني سفرونه کول.
په کال ۲۰۲۱ کې چې کله په افغانستان کې جمهوري نظام سقوط وکړ او د هېواد واکمني طالبانو ته په لاس ورغله، د اګست په پنځلسمه نېټه چین له طالبانو سره په خپلو اړیکو دومره ډاډه و چې په کابل کې د چین سفارت د ګوتو په شمېر هغو یو څو سفارتونو کې و چې د امنیتي خطرونو څخه نه و ویریدلی او سفارتونه یې ونه تړل. خو د دې سره بیا هم حداقل دوو عواملو ته پاملرنه اړینه ده:
وړومبۍ خبره دا ده چې د باخبره سفارتي منابعو په وینا، پاکستان به د اګست ۲۰۲۱ نه وړاندې چین ته ډاډ ورکولو چې له افغانستان نه د امریکايي عسکرو له وتلو سره سم به کابل کې د ولسمشر ډاکټر اشرف غني حکومت پاتې نه شي، بلکې په هغه ځای به یو ایتلافي حکومت جوړ شي چې پکې به له طالبانو سره د ډاکټر اشرف غني د اپوزیسیون ځینې غړي هم ګډون ولري. خو د طالبانو د امارت له خوا په دولتي واک انحصار او د هغوۍ تر چتر لاندې تر مرکزي اسیا پورې اړه لرونکو او د ایغورو افراطیانو موجودیت چین ته د امنیتي تشویشونو سبب شوی دی.
دویمه خبره دا ده چې په پښتونخوا کې د ټي ټي پي له خوا د جنوبي اضلاعو ځینې برخې اشغال او په شمال کې د مالاکنډ ډویژن پر ځینو سیمو د هغوۍ غلبې د چین ګټې په مستقیم ډول له امنیتي تهدیدونو سره مخ کړې دي او د داعش خراسان موجودیت دغه خطر لا پسې زیات کړی دی. د یادونې وړ ده چې د چین او پاکستان د تجارتي کوریډور غربي لاره د ډېره اسماعیل خان او ژوب نه تېریږي، کوم ځای چې د ټي ټي پي او د حافظ ګل بهادر د ډلې د خطرناکو بریدونو هدف دیاو مالاکنډ ډویژن بیا د افغانستان د کونړ او بدخشان ولایتونو او د چین او افغانستان تر منځ د واخان کوریډور سره نزدېکت لري.
چین د امریکا او پاکستان تر منځ د ستراتیژیکو اړیکو د بیا تازه کېدو پروسه په دقت څاري او د هغې په عواقبو ځان پوهوي. ورسره چین د پاکستان او د طالبانو د امارت تر منځ ظاهري ناندریو ته هم په ډیره اندېښنه ګوري. د ۲۰۲۵ میلادي کال د می په میاشت کې د چین د بهرنیو چارو وزیر د پاکستان او افغانستان د بهرنیو چارو وزیران بیجنګ ته بللي وو او د دواړو هیوادونو تر منځ موجود تاوتريخوالي کمولو کې مرسته یې کړې وه. د بیجنګ د درې اړخیزه غونډې له تصمیم سره سم د اګست د میاشتې په شلمه نېټه د چین، افغانستان او پاکستان د درې اړخیزه همکارۍ د ودې رسمي پروسه په کابل کې دایره شوه، چې په دغه غونډه کې د دریو واړو هیوادونو د بهرنیو چارو وزیرانو د اقتصادي اړیکو د ټینګولو او د ترهګرۍ د مخنیوي ژمنې یو ځل بیا تازه کړې.
چین د غونډې پام په افغانستان کې د ETIM د غړو فعالیتونو ته راګرځولی او پاکستان د ټي ټي پي او د بلوڅو وسله والو ډلو له خوا د افغانستان له خاورې د پاکستان پر ضد د بریدونو تورونه ولګول. د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر ملا متقي غونډې ته ډاډ ورکړ چې د هغوۍ امارت به هېچا ته په خپله خاوره د ګاونډیو هیوادونو خلاف د فعالیتونو اجازه ور نه کړي. چینایان داسې فکر کوي چې که پاکستان او افغانستان دواړه د چین د کمربند او لارې اقتصادي همکارۍ کې برخه واخلي، نو په دواړو هیوادونو کې به عامو خلکو ته کار پیدا شي، اقتصادي شرایط به ښه شي او خلک به د وسله والو فعالیتونو کې له برخې اخیستو نه لاس واخلي.
داسې معلوميږي چې چین ددغې درې اړخیزې همکارۍ د پروسې په وسیله د پاکستان او افغانستان تر منځ د همکارۍ د مناسباتو نظارت په خپله غاړه اخیستې، څو د BRI پروژه پر مخ بوځي او د ابر قدرتونو تر منځ په سیمه کې په روانو سیالیو کې برلاسی واوسي.
