د ملګرو ملتونو د کډوالو چارو عالي کمېشنرۍ چارواکي وايي، چې له ایران او پاکستانه ډېری راستنېدونکي د اېستلو په بهیر کې له ناوړه چلند، توقیف او د کورنۍ له غړو جلاوالي سره مخامخ دي. د دغه بنسټ په وینا؛ ځینو یې د راستنېدو په بهیر کې خپل ملکیتونه او شتمنۍ هم له لاسه ورکړې دي.
نوموړي سازمان پنجشنبه (د وږي ۶مه) په یوه بیان کې زیاته کړې، چې په وروستیو میاشتو کې له ګاونډیو هېوادونو په تېره بیا له ایران او پاکستانه تر یو مېلیون ډېر افغانان په خپله خوښه یا په جبري ډول افغانستان ته ستانه شوي دي. د یاد بنسټ په وینا؛ دغه راستنېدونکي له سختو بشري ناروینونو، د سرچینو نشتوالي او ناڅرګند راتلونکي سره مخامخ دي.
د ملګرو ملتونو د کډوالو چارو عالي کمېشنرۍ د معلوماتو له مخې؛ د روان زېږدیز کال له پیل راهیسې تر اوسه پورې له ۱.۴ مېلیون ډېر کسان افغانستان ته ستانه شوي دي. یوازې له ایرانه یو مېلیون او له پاکستانه شاوخوا ۱۵۰زره کسان د اپرېل په میاشت کې بېرته راغلي دي. د مارچ له ۲۰مې راهیسې تر ۶۰۰زره ډېر کسان ستانه شوي، چې نږدې ۳۵۰زره یې په جبري توګه اېستل شوي دي.
ورته مهال، د افغان ښځو او نجونو د وضعیت په اړه اندېښنې ډېرې شوې دي. راستنېدونکو د زیاتو محدودیتونو، ځورونې او تبعیض راپور ورکړی دی. قومي او مذهبي لږکۍ، خبریالان او د بشري حقونو فعالان هم له پراخ ګواښ سره مخامخ دي.
افغانستان اوسمهال د بېکارۍ، بېوزلۍ، وچکالۍ، د زلزلو او سېلابونو له امله د زیانونو په څېر له لویو ننګونو سره مخامخ دی. د کډوالو په لویه کچه اېستل د دغه هېواد پر محدودو سرچینو لوی فشار راوړی دی.
د ملګرو ملتونو د کډوالو چارو عالي کمېشنرۍ خبرداری ورکړی، که بېړنۍ مرستې و نهشي؛ نو د بېرته راستانهشویو کسانو ملاتړ کول به یوازې د څو نورو اوونیو لپاره شونې وي. نوموړي بنسټ له نړۍوالې ټولنې او خلکو غوښتي، چې د خوړو، روغتیايي مرستو، سرپناه، اوبو او کار په ګډون کډوالو ته اسانتیاوې برابرې کړي.
سرچینو پنجشنبه (د وږي ۶مه) زیاته کړې، چې دغه پېښه تېره ورځ غرمه مهال د خوست تڼیو ولسوالۍ په «روښاني» کلي کې شوې ده. سرچینې وايي، د دغې ځانوژنې لامل روښانه نهدی او نه هم ځايي طالبانو په دې تړاو څه ویلي دي.
د یادونې ده، چې په دې وروستیو کې د طالبانو حاکمیت تر سیوري لاندې افغانستان کې د ماشومانو د ځانوژنې پېښې ډېرې شوې دي. تر دې مخکې هم د خوست ځایي اوسېدونکو افغانستان انټرنشنل-پښتو ته د یوه ۱۳ کلن ماشوم د ځانوژنې خبر ورکړی و.
افغانستان انټرنشنل-پښتو د روان کال په چنګاښ میاشت کې موندلې وه، چې د هغې میاشتې د یوې اوونۍ په ترڅ کې د پلازمېنې کابل په ګډون د هېواد په بېلابېلو سیمو کې د ځوانانو د ځانوژنې لږترلږه ۱۰ پېښې شوې وې. اقتصادي ستونزې، بېکاري او رواني فشارونه د دې پېښو لوی لاملونه بلل کېږي.
د عیني شاهدانو په وینا، په دغو بریدونو کې د ماشومانو په ګډون ملکي وګړو ته هم مرګژوبله اوښتې ده.
د لومړي برید موخه د خوست ولایت د سپېرې ولسوالۍ د سورکاخ کلی و. دا سیمه له اوږدې مودې راهیسې د تحریک طالبان پاکستان «ټيټيپي» او د حافظ ګل بهادر ډلې د جنګیالیو د استوګنځای په توګه ګڼل کېږي.
د سیمې اوسېدونکو افغانستان انټرنشنل-پښتو ته ویلي، چې بېپیلوټه الوتکې د ماښام پر مهال پر یوې ودانۍ برید وکړ. د لومړنیو راپورونو له مخې، په دغه برید کې دوه ماشومان وژل شوي او شپږ تنه نور ټپیان دي.
دویم برید د ننګرهار ولایت د شینوارو ولسوالۍ په ۲۸ویاله سیمه کې ترسره شوې دي. په نښه شوی کور چې د سیمې اوسېدونکي وایي دوه ځله پرې برید ترسره شوې، د شهسوار په نوم کس پورې تړاو لري، چې د «ټي ټي پي» د ملاتړي په توګه پېژندل کېږي. په دې برید کې دوه ماشومان ورک شوي او دوه نور ټپیان دي، چې د بېړنیو روغتیایي خدمتونو لپاره د شینوارو ولسوالۍ اړوند د غني خېلو دولتي روغتون ته لېږدول شوي دي.
بلخوا، د کونړ ولایت اړوند د ډیورنډ په کرښه پرتو ولسوالیو «دانګام، سرکاڼو او مروره» کې هم د الوتکو او چاودنو غږونه اورېدل شوي دي.
ځایي سرچینو افغانستان انټرنشنل-پښتو ته ویلې، چې له ماښام راهیسې یې د یادو ولسوالیو په لرې پرتو او غرنیزو سیمو کې د بې پیلوټه الوتکو غږونه او له چاودنو وروسته روښنایي لېدلي دي، خو د مرګژوبلې په اړه څه نه وایي.
داسې ویل کېږي، چې د کونړ په یادو سیمو کې د تحریک طالبان پاکستان «ټيټيپي» جنګیالیو پټنځایونه شتون لري.
که څه هم پاکستان تر اوسه د دغو بریدونو مسوولیت په رسمي ډول نه دی منلی، خو سرچینې وايي چې دغه بېپیلوټه الوتکې ښايي د پاکستاني پوځ پورې تړاو ولري.
پاکستان په تېرو کلونو کې هم څو ځلې د افغانستان خاوره په نښه کړې ده، چې د ۱۴۰۳کال د مرغومې په میاشت کې د پکتیکا په برمل ولسوالۍ باندې د پاکستان د هوايي برید له امله لږ تر لږه ۴۶ کسان وژل شوي وو، چې ډېری یې ښځې او ماشومان وو.
له هغه وخت راهیسې چې کله طالبان په افغانستان کې یو ځل بیا واک ته رسېدلي دي، د پاکستان او طالبانو اړیکې پرلهپسې ترینګلې پاتې شوې دي.
اسلاماباد وايي، چې د تحریک طالبان پاکستان «ټيټيپي» او د حافظ ګل بهادر ډلې جنګیالي د افغانستان په خاوره کې خوندي پټنځایونه لري او له همدې ځایه پر پاکستان بریدونه ترسره کوي.
خو طالبانو بیا تل دا ټینګار کړی، چې پاکستان دې خپله ستونزه د خبرو له لارې د «ټيټيپي» سره حل کړي، خو پاکستان د پوځي اقدام پر دوام ټینګار کوي.
یوازې څو ورځې وړاندې «د زمري په ۳۱مه» د پاکستان امنیتي چارواکو اعلان وکړ، چې لږ تر لږه ۴۵ پاکستاني طالبان وژل شوي دي.
ویل شوي، چې له دې ډلې څخه ۳۰تنه د باجوړ په یوه جومات کې د بم جوړولو پر مهال د چاودنې له امله مړه شوي او ۱۵نور د جنوبي وزیرستان په جګړو کې ووژل شول.
سربېره پر دې، په خېبر پښتونخوا کې په وروستیو نښتو کې لږ تر لږه ۵ پاکستاني امنیتي ځواکونه او ۳ملکي وګړي وژل شوي او څو تنه نور ټپیان دي.
کارپوهان باور لري، چې د خوست، کونړ او ننګرهار وروستي بریدونه ښيي چې پاکستان غواړي د افغانستان په خاوره کې د پاکستاني طالبانو پټنځایونه په نښه کړي، ځکه چې په تېرو میاشتو کې د تحریک طالبان پاکستان بریدونه په شمالي او جنوبي وزیرستان، باجوړ او خېبر کې زیات شوي دي.
د دغو بریدونو دوام کولی شي د کابل او اسلاماباد اړیکې له نوي بحران سره مخ کړي. که څه هم دواړه لوریو په وروستیو کې د سیاسي او اقتصادي اړیکو د بیارغونې هڅې پیل کړې وې، خو وروستي بریدونه ښايي یو ځل بیا د بېباورۍ فضا پیاوړې کړي.
