د ملګرو ملتونو د کډوالۍ نړۍوال سازمان ویلي، چې په لوېدیځ او سویلي سوډان کې تاوتریخوالي په تېرو درېیو ورځو کې تر ۱۰زره ډېر خلک بېځایه کړي دي. د یادې ادارې په وینا؛ د ۲۰۲۳کال له اپرېل راهیسې په سوډان کې جګړې لسګونه زره خلک وژلي او ۱۴مېلیونه نور یې بېځایه کړي دي.
په سوډان کې روانې درې کلنې جګړې ۲۱ مېلیونه خلک له سختې لوږې سره مخ کړي دي. د راپورونو له مخې؛ د جګړې د دوام له امله مرستو ته د اړمنو خلکو لاسرسی خورا محدود شوی دی.
ملګري ملتونه وايي، تر څلور مېلیونه ډېر کسان د جګړې له امله له سوډان نه تښتېدلي دي. په سوډان کې د پوځ او چټک ملاتړ ځواکونو (RSF) ترمنځ جګړه د ۲۰۲۳ کال د اپرېل په ۱۵مه پیل شوه، چې لاهم دوام لري.
د ههنګاو په نوم د ایران د بشري حقونو یو سازمان وايي، ایران په ۲۰۲۵ کال کې له ایرانیانو سربېره ۸۵ افغانان هم د بېلابېلو تورونو له امله اعدام کړي دي. طالبانو او بلې هېڅ ډلې لا تراوسه د دومره ډېر شمېر افغانانو د اعدامېدو په تړاو اعتراض او یا هم لږ تر لږه د وضاحت غوښتنه نهده کړې.
ههنګاو د یکشنبې په ورځ (د مرغومي ۷مه) د یوې اعلامیې په خپرولو سره ویلي، په روان کال کې وروستی کس نن د بسمالله تاجک په نوم د عمدي قتل په تړاو په بندر عباس مرکزي بندخونه کې اعدام شوی دی.
د ایران د بشري حقونو دغه سازمان زیاته کړې: د ههنګاو بشري حقونو سازمان د ثبت مرکز د معلوماتو لهمخې، د ۲۰۲۵ کال له پيل څخه تر اوسه ۸۵ افغانان د ایران په بېلابېلو بندخونو کې اعدام شوي دي».
د ایران حکومتي سرچینې او همداراز قضایه قوه ډېری وخت د دغه ډول پېښو په تړاو راپور نهورکوي او په دې تړاو یې هم څه نهدي ویلي.
که څه هم د دغو اعدام شویو افغانانو د جرمونو په تړاو په بشپړ ډول وضاحت نهدی ورکړل شوی، خو ایراني چارواکو تر دې مخکې د دغه ډول کسانو جرمونه امنیت ضد کړنې، وژنې او د نشهيي توکو په کاروبار کې لاس لرل په ګوته کړي دي.
د چارو ځینې شنونکي وايي، مستبد حکومتونه د خپلې بقا لپاره دغه ډول چارو ته مخه کوي او په وینا یې په ایران کې په دغه ډول پېښو کې هېڅ ډول روڼتیا نشته او بندیان په ځانګړې توګه پر اعدام محکوم کسان د وکیل نیولو حق هم نهلري.
سره له دې چې په دې وروستیو کې له ایران څخه د بندي افغانانو د لېږدونې بهیر پیل شوی، خو لا هم یو شمېر افغانان چې کره شمېر یې روښانه نهدی د ایران په زندانونو کې شپې او ورځې تېروي او ځینې یې پر اعدام هم محکوم شوي دي.
د چارو د شنونکو په وینا، طالبان باید په ایران کې د بندي افغانانو پوښتنه وکړي او د حقوقي قضایاو بهیر یې له نږدې وڅاري او همداراز د رالېږدونې بهیر یې چټک کړي، خو دا لا هم روښانه نه ده چې ایران به پر اعدام محکوم افغانان طالبانو ته وسپاري او که نه؟
د یادونې وړ ده، چې د ایران د بشري حقونو سازمان تر دې مخکې ویلي و، چې یوازې په ۲۰۲۴ کال کې په ایران کې ۸۰ افغان بندیان اعدام شوي او دغې چارې بیا د نړۍوالو بشري حقونو د سازمانونو تُند غبرګونونه راپارولي و.
د روغتیا نړۍوال سازمان وايي، په تېرو ۱۵ کلونو کې په ټوله نړۍ کې څه باندې ۱۲۰ میلیونه کسانو د سګرېټو څکول پرېښي دي. د دغه سازمان په وینا، دا په ټوله کې د ۲۷ سلنې کموالي ښکارندويي کوي.
د روغتیا نړۍوال سازمان د یکشنبې په ورځ (د مرغومي ۷مه) په خپله اېکسپاڼه لیکلي: «له ۲۰۱۰ کال څخه تر اوسه له ۱۲۰ میلیونه ډېر کسان د سګرېټو څکول پرېښي دي».
د دغه سازمان په وینا، دا په ټوله کې د ۲۷ سلنې کموالي ښکارندويي کوي او لامل یې هم په ټوله نړۍ کې د تنباکو د کنټرولولو هڅه په ګوته شوې او دغه سازمان زیاتوي: «دا پرمختګ د نړۍ په ګڼو هېوادونو کې د تنباکو د کنټرول د هڅو له برکته رامنځته شوی دی».
د ډاکټرانو په وینا، د سګرېټ څکول د یوه فرد پر پوستکي، نسجونو، د تنفس پر ارګان او ان پر ډياېناې هم منفي اغېزې ښیندي. ډاکټران وايي، د سګرېټ په څکولو سره زرګونه کیمیاوي مواد د انسان تنفسي سیستم ته له ننوتلو سربېره په فضا کې هم خپرېږي او ورسره نور نږدې کسان هم زیانمنېږي.
هغه کسان چې سګرېټ څکوي په سږو کې یې وړې تنفسي کڅوړې د اکسیجن پر ځای د سګرېټ له مضر دود څخه ډکېږي او د وخت په تېرېدو سره سګرېټ څکوونکی پر تنفسي ناروغیو او بالاخره پر سرطان ناروغۍ اخته کېږي.
د نورې نړۍ پر تله په افغانستان کې سګرېټ په اسانۍ او ارزانه بیو موندل کېږي او په دې برخه کې هېڅ ممانعت نهشته او هرڅوک کولی شي سګرېټ ترلاسه کړي. په افغانستان کې د سګرېټ څکوونکو دقیق شمېر معلوم نهدی، خو په لویو ښارونو کې ډېری کسان سګرېټ څکوي او په کلیو او بانډو کې بیا نصوار کول عام دي.
په دې وروستیو کې د نیوزیلند په څېر هېوادونو کې پر ځوانانو د سګرېټ خرڅول منع شوي دي.
له دې سربېره، په وروستیو کلونو کې برېښنايي سګرېټ (E-cigarettes) بازارونو ته راوتلي او ورسره جوخت یو زیات شمېر ځوانان هم ورمات شوي دي.
د روغتیا نړۍوال سازمان د راپورونو لهمخې، په ګرده نړۍ کې څه باندې ۱۰۰ میلیونه کسان له برېښنايي سګرېټ څخه استفاده کوي. د دغه سازمان په وینا، په دې کې شاوخوا ۱۵ میلیونه یې ماشومان دي او دغه وضعیت پر نیکوټین د اعتیاد نوې څپه زېږولې ده.
دغه برېښنايي سګرېټ اوس په افغانستان کې هم دود شوی او ډېر کسان ترې استفاده کوي او د دودېدو په تړاو یې د روغتیا نړۍوال سازمان اندېښنه ښودلې او هڅې کوي، چې د زیانونو په بیانولو سره خلک ترې وژغوري، خو داسې ښکاري چې دغو هڅو هم تر اوسه ملموسه پایله نهده ورکړې.
د اوکراین ولسمشر ولادیمیر زیلېنسکي او د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ به نن په فلوریډا کې سره وویني چې د اوکراین د جګړې پای ته رسولو لپاره یوه طرحه جوړه کړي، خو لاهم پر مهمو موضوعاتو اختلافونه شته دي.
روسیې د جمعې په ورځ د اوکراین پر پلازمېنه او نورو سیمو سلګونه توغندي او ډرون بریدونه کړي، چې په ځینو برخو کې د بریښنا او تودوخې سیستم له منځه تللی دی.
زیلینسکي دا بریدونه د امریکا د سولې هڅو په ځواب کې بللي دي.
نوموړي خبریالانو ته ویلي چې له ټرمپ سره په لیدنه کې به د ختیځ اوکراین د متنازعه سیمې، د ډونباس برخې، د زاپورېژیا اټومي بریښنا فابریکې او نورو مسایلو په اړه وغږیږي.
د اوکراین مرستیال بهرنیو چارو وزیر سرهي کیسلیتسیا ویلي، زیلېنسکي او د هغه پلاوی د شنبې په ماښام فلوریډا ته رسېدلي دي.
روسي چارواکو په دوامداره توګه غوښتنه کړې چې اوکراین باید ټول ډونباس له لاسه ورکړي، حتا هغه سیمې چې اوس هم د کییف تر کنټرول لاندې دي.
پوتین ویلي چې که اوکراین ژر سوله ونه مني، روسیه به جګړه روانه وساتي.
اروپایي مشرانو زیلنسکي ته ډاډ ورکړی چې د دوی ګډ هدف «عدالت او تلپاتې سوله» ده، چې د اوکراین خپلواکي او ځمکنۍ بشپړتیا وساتي او د امنیت او دفاع وړتیاوې یې پیاوړې کړي. زیلېنسکي له ټرمپ سره تر لیدنې وروسته له اروپایي مشرانو سره هم ګوري.
د طالبانو بهرنیو چارو وزارت، د اسراییل له خوا د فدرالي جمهوریت سومالیا د «سوماله لیند» د سیمې د خپلواک دولت په توګه پېژندل په کلکه غندلي او دا یې د نړیوال قانون او د سومالیا د ملي حاکمیت او ځمکنۍ بشپړتیا سرغړونه بللې ده.
د بهرنیو چارو وزارت په خبرپاڼه کې راغلي، چې د اسراییل دغه اقدام د اسلامي هېواد د وېش هڅه بلل کېږي او په سیمهییزه کچه د سولې او ثبات لپاره منفي پایلې لري.
وزارت ټینګار کړی چې د داسې اقداماتو هېڅ قانوني مشروعیت یا بنسټ نشته.
په په خپرپاڼه کې د نړیوالو قوانینو د رعایت او د اسلامي هېوادونو د حاکمیت ساتنې غوښتنه شوې او یادونه شوې، چې د سیمې په ثبات او امنیت کې د هر ډول بهرني مداخلت مخنیوی اړین دی.
د طالبانو تر واک لاندې د کډوالو ستونزو ته د رسېدنې عالي کمېسیون نن یک شنبه ویلي، چې تېره ورځ له ایران او پاکستان نه ۶۶۸ کورنۍ چې ټول ۲۵۵۳ کسان کېږي، افغانستان ته جبري ستانه کړای شوي.
د دغه کمېسیون د(مرغومي ۶مې) راپور له مخې؛ دغه کډوال د ننګرهار د تورخم، د کندهار د سپین بولدک، د هلمند دبهرامچې او د نیمروز د ورېښمو له لارې ستانه کړای شوي دي.
په راپور کې راغلي، د دغه کسانو له ډلې د ننګرهار ولایت د تورخم له لارې ۵۵۶کورنۍ چې ۳۱۲۴تنه دي، د کندهار د سپین بولدک له لارې ۷۷کورنۍ چې د غړو شمیر یې ۴۰۴تنه کیږي، د بهرامچې له لارې ۲۳ کورنۍ چې غړي یې ۱۰۱ تنه او د نیمروز د ورېښمو پله له لارې ۵ کورنۍ چې شمیر یې ۲۵تنه وه افغانستان ته ستنې شوې دي.
په دې ورستیو کې په پاکستان او ایران کې د افغان کډوالو پر وړاندې د پولیسو اقدامت سخت شوي، تر دې یوه ورځ وړاندې هم نږدې درې زره کډوال له ایران او پاکستان نه افغانستان ته ستانه شوي وه.
