د طالبانو د ۳۱۳ قول اردو وایي، د کابل-جلالاباد پر لویه لار د استحکام پله په سیمه کې د پراډو او ټوډي موټرو د ټکر له امله ۹ تنه ټپیان شوي دي. طالبانو ویلي، چې ټپیان د سروبي ولسوالۍ ملکي روغتون ته لېږدول شوي دي.
د طالبانو ۳۱۳ قول اردو د چهارشنبې په ورځ (د مرغومي ۱۰مه) ویلي، چې په ټپیانو کې د ۴ تنو روغتیايي حالت نازک دی.
د دوی په خبره، ۴ تنه شدید ټپیان یې په نظامي امبولانسونو کې د کابل وزیر محمد اکبرخان روغتون ته انتقال کړي دي.
د ۲۰۲۶ کال له پیل سره، د افغانستان خلکو نوې هیلي او تمې لرلې، خو لا هم ګڼې اندېښنې پر ځای پاتې دي؛ ځکه اقتصادي ستونزې، امنیتي وضعیت او ټولنیز محدودیتونه نهدي حل شوي.
په افغانستان کې د ۲۰۲۵ کال اقتصادي وضعیت، د طالبانو سخت سیاستونه او د خلکو د ژوند په بېلابېلو برخو کې محدودیتونه د نوي کال د پیل پر مهال هم د بحث موضوع ده. ګڼ شمېر افغانان د تعلیم، کار او سوداګرۍ په برخو کې د پرمختګ هیله لري، خو د ژوند شرایط او د نړۍوالو مرستو محدودیتونه د دې توقعاتو پر وړاندې خنډونه جوړوي.
احمد الله پیمان چې د کابل اوسېدونکی دی افغانستان انټرنشنل - پښتو ته ویلي چې د نوي کال لپاره هېڅ هیله نه لري.
نوموړی زیاتوي: «موږ هیله لرو چې ۲۰۲۶ کال د کاروبار او سوداګرۍ لپاره لږ پرمختګ راوړي مو دا یوازې هیله ده، ځکه معلومه خبره ده چې هېڅ تغیر نشته، د تېرو کلونو ستونزې، تورم او محدودیتونو د ټولو افغانانو د ژوند معیار ټیټ کړی دی.»
۲۸ کلنه فرشته رسولي بیا وايي چې له زده کړو بې برخې نوی کال یې په ژوند کې هېڅ تغیر نه شي راوستلی.
هغې زیاته کړه: «طالبان باید د زده کړو دروازې خلاصې کړي، محدودیتونه راکم کړي او که نجونې او ځوانان د تعلیم څخه محروم پاتې شي، دا به د هېواد راتلونکی جدي خطر سره مخ کړي.»
ډاکتر اکبر خان افغانستان انټرنشنل - پښتو ته ویلي چې په افغانستان کې د نوي کال په راتلو هېڅ ډول تغیر نه شي راتلی.
هغه زیاتوي، تر هغې چې د واکمنې ډلې ذهنونه نوي نه شي، د کلونو په بدلون کوم ځانګړی تغیر نه راځي.
اکبر خان وايي: «امنیت او د ژوند بنسټیز خدمات زموږ لپاره مهم دي. خلک د نوي کال په پیل کې غواړي لږ ثبات او د ورځني ژوند اسانتیاوې تجربه کړي، خو له بده مرغه موږ هېڅ نه لرو، یوازې او یوازې د جبر تر کرښې لاندې ژوند کوو.»
د مدني فعالانو په وینا، خلک غواړي چې د نوي کال په پیل کې د حقونو رعایت، د زدهکړې ازادي او د اقتصادي فرصتونو پراختیا تجربه کړي، ترڅو هېواد ورو ورو ثبات ته ورسېږي، خو طالبان یوازې او یوازې خپل خشن قیودات عملي کوي.
د ۲۰۲۶ کال په پیل کې د افغانانو اندېښنې او هیلي ښيي چې سره له مشکلاتو، خلک د بدلون او پرمختګ لپاره انتظار لري.
د طالبانو د لوړو زدهکړو وزیر ندا محمد ندیم په کندهار پوهنتون کې محصلانو ته د طبي زدهکړو د ترلاسه کولو پر اړتیا او ارزښت خبرې کړي. نوموړي ویلي: «طب یو انساني او اسلامي رسالت دی، چې له ژوند ژغورنې، خدمت او امانتدارۍ سره تړاو لري.»
ندا محمد ندیم د چهارشنبې په ورځ (د مرغومي ۱۰مه) په کندهار پوهنتون کې د محصلانو په یوه غونډه کې له ځوانانو غوښتي، چې د دوی د نظام د پياوړتیا لپاره ځانونه علمي او مسلکي وروزي.
نوموړي زیاته کړې: «محصلین باید د نظام د پیاوړتیا لپاره ځانونه علمي او مسلکي وروزي، ځانونه په علم، اخلاق او علمي مهارتونو پياوړي کړي او د ټولنې د روغتیايي اړتیاوو د پوره کولو لپاره په اخلاص کار وکړي.
ندیم په پوهنتون کې د ۷.۳ میلیونه افغانیو په ارزښت ځیني پروژې هم ګټې اخیستنې ته وسپارلې.
ندیم استادانو ته سپارښتنه کړې، چې محصلانو ته عملي پروژې او امکانات وسپاري.
د طالبانو د لوړو زدهکړو وزیر پر داسې مهال د طبي زدهکړو پر اړتیا ټینګار کوي، چې همدې ډلې له روغتیايي او طبي زدهکړو څخه نجونې او ښځې په بشپړه توګه منع کړې دي؛ هغه محدودیتونه چې نه یوازې د ښځو د زدهکړې حق تر پوښتنې لاندې راولي، بلکې د افغانستان د روغتیايي نظام پر راتلونکې، د مسلکي کادرونو پر کمښت او د عامې روغتیا پر وضعیت هم جدي اندېښنې راپورته کوي.
یو شمېر روغتیايي بنسټونو د طالبانو تر واک لاندې روغتیايي وضعیت د اندېښنې وړ ګڼلی دی.
د پوهنتونونو یو شمېر استادان او د مدني ټولنې غړي وايي، چې د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته په افغانستان کې سیاسي او ټولنیز محدودیتونه نه یوازې کم شوي نه دي، بلکې دا ډله لا خشنه شوې او په ۲۰۲۵ کال کې یې د تېر کال په پرتله نوي او سخت قیودات عملي کړي دي.
دوی وايي، چې د طالبانو دغه محدودیتونه په ځانګړي ډول پر ښځو، زدهکوونکو، ښوونکو، مدني فعالانو او رسنیو متمرکز دي.
د کابل پوهنتون د حقوقو او سیاسي علومو د پوهنځي یو استاد چې د امنیتي اندېښنو له امله یې نه غوښتل نوم یې خپور شي، افغانستان انټرنشنل - پښتو ته ویلي چې طالبان د واک له ترلاسه کولو وروسته د قانون پر ځای د فرمانونو پر بنسټ حکومت کوي.
نوموړی وايي: «هغه څه چې اوس روان دي، د حقوقي دولت پر ضد بشپړ حرکت دی. قوانین نه د ولس له استازو تېر شوي، نه کوم اساسي قانون شته او نه هم د عامه اجماع پر بنسټ پرېکړې کېږي. ټول واک د څو کسانو په لاس کې متمرکز شوی او دا وضعیت په ۲۰۲۵ کال کې لا سخت شوی دی.»
نوموړي زیاته کړې، چې یوازې په ۲۰۲۴ او ۲۰۲۵ کلونو کې لسګونه فرمانونه صادر شوي، چې ډېرو یې د ښځو پر تګ راتګ، کار، زدهکړو، رسنیو او عامه ژوند محدودیتونه وضع کړي دي.
د هغه په خبره، د فرمانونو مبهم متن په بېلابېلو ولایتونو کې د بېلابېل تطبیق سبب شوی، چې پایله یې بېثباتي او وېره ده.
د ننګرهار پوهنتون د شرعیاتو د پوهنځي یو استاد وايي، طالبان د شریعت له نامه داسې تعبیر وړاندې کوي، چې له اسلامي فقهي تنوع او تاریخي اجتهاد سره سمون نه لري.
هغه ټینګار کوي: «په اسلامي تاریخ کې شریعت د عدالت، مصلحت او د زمانې د شرایطو پر بنسټ تطبیق شوی، خو طالبان یو محدود او سخت تعبیر نافذوي. دغې چارې نه یوازې خلک له دین څخه وېرولي، بلکې د دین پر اصلي روح یې هم سیوری اچوي.»
هغه د ښځو پر زدهکړو بشپړ بندیز، د هنر او فرهنګي فعالیتونو منع کېدل او عامه سزاوې د شریعت له معتدل فهم سره په ټکر کې ګڼي.
بلخوا د بدخشان پوهنتون یو استاد وايي، د طالبانو محدودیتونه یوازې پر ښځو نه دي متمرکز، بلکې ټول علمي چاپېریال یې اغېزمن کړی دی.
هغه وایي: «پوهنتونونه د پوښتنې او نقد ځای وي، خو اوس استاد او محصل دواړه ځان سانسوروي. دا وضعیت د اوږدمهاله فکري شاتګ، د مغزونو تېښتې او علمي رکود خطر زېږوي.»
د نوموړي په خبره، د افغانستان له ګڼو پوهنتونونو یو شمېر استادان مجبور شوي چې خپلې دندې پرېږدي او بهرنیو هېوادونو ته کډوال شي چې له امله یې علمي چاپېریال ډېر متضرر شوی دی.
په کابل کې د مېرمنو د یوې مدني ټولنې استازې شکیلا نجات وايي، په ۲۰۲۵ کال کې د طالبانو سخت سیاستونه مدني فضا تر بل هر وخت ډېر تړلې ده.
هغې وویل: «له ۲۰۲۱ وروسته سلګونه مدني بنسټونه تړل شوي، په ۲۰۲۵ کې پاتې فعالیتونه هم یا بند شوي او یا په پټه ترسره کېږي. ښځې تر ټولو ډېرې اغېزمنې شوې دي او ټولنه که څه هم خاموشه شوې، خو د لا خاموشۍ پر لور روانه ده.»
په کابل کې د یوې دولتي لېسې ښوونکې چې خپل مستعار نوم هیله ښيي وایي، د نجونو پر زدهکړو دوامدار بندیز د یو نسل راتلونکی له جدي خطر سره مخ کړی دی.
هغې زیاته کړه: «په ۲۰۲۵ کال کې لا هم نجونې له شپږم ټولګي پورته ښوونځیو ته نه پرېښودل کېږي. کله چې نجونې له زدهکړو محرومې شي او ښوونکي تر فشار لاندې وي، دا یوازې تعلیمي ستونزه نه ده، دا د ټول هېواد د راتلونکي بحران دی.»
د نړۍوالو څارونکو په وینا، طالبانو په ۲۰۲۵ کال کې په افغانستان کې محدودیتونه لا سخت کړي دي.
دوی خبرداری ورکوي، که د طالبانو دا سختدریځه تګلاره همداسې دوام وکړي، افغانستان به لا ژور نړۍوال انزوا، اقتصادي سقوط او ټولنیز بحران ته ولاړ شي.
په پنجشېر کې د طالبانو قومندان احمدالله بدر په تازه څرګندونو کې ویلي، چې د طالبانو نظام د نړۍ په کچه تر ټولو غوره بېلګه ده. نوموړي زیاته کړې، چې نظام یې د «شریعت» مطابق دی او ټول حقونه پهکې خوندي دي.
په پنجشېر کې د طالبانو امنیه قومندان احمدالله بدر د چهارشنبې په ورځ (د مرغومي ۱۰مه) د افغانانو په اړه ویلي، چې د ولس د مرستو په مټ واک ته رسېدلي دي.
بدر زیاته کړې، چې د دوی نظام د تېرو نظامونو په پرتله د ولس په خدمت کې مخکښ دی او ټول مسوولین خلکو ته د اسانتیاوو په برابرولو کې هڅې کوي.
د بدر په خبره، دوی هیله لري چې په خپلو هڅو افغانستان د نړۍ له هېوادونو سره سیال کړي.
ډېری کسان پر طالبانو نیوکه کوي، چې دغه ډله یوازې د هغو کسانو او کړیو ستاینه کوي، چې په تېرو شلو کلونو کې یې له دوی سره په جګړه کې مرسته او همکاري کړې وي.
د ایران دبشري حقونو سازمان «ههنګاو» په خپل کلني راپور کې ویلي چې ایران په ۲۰۲۵ کال کې لږ تر لږه ۱،۸۵۸ کسان اعدام کړي، چې۸۵ یې افغانان دي او د ایران په بېلابېلو زندانونو کې اعدام شوي دي.
ههنګاو، چې له ایران څخه بهر فعالیت کوي، د چارشنبې په ورځ د مرغومي په لسمه خپل کلني راپور کې د ایران د بشري حقونو وضعیت ارزولی او ویلي یې دي چې په ۲۰۲۵کال کې د اعدامونو کچه په څرګند ډول لوړه شوې ده.
د راپور له مخې، ایران په ۲۰۲۴کال کې هم لږ تر لږه ۸۰افغان وګړي اعدام کړي وو، چې دا شمېر د ۲۰۲۳کال په پرتله درې برابره زیاتوالی ښيي. ویل شوي چې د افغانانو ډېری اعدامونه د نشهيي توکو، جنسي تېري او قصدي وژنې په تور شوي دي.
ههنګاو زیاته کړې چې د ۲۰۲۵کال په اوږدو کې لږ تر لږه ۵۹بندیان د ایران په زندانونو کې مړه شوي او ۲۴سیاسي فعالان او معترضین د اعدام په سزا محکوم شوي دي.
د راپور له مخې، په همدې موده کې لږ تر لږه ۲۰۷ښځو د کورني تاوتریخوالي له امله خپل ژوند له لاسه ورکړی دی.
د دې بشري حقونو سازمان د شمېرو له مخې، د ایران په ۲۰۲۵کال کې یو ماشوم او ۵۵ښځې هم اعدام کړي دي. له دې ډلې یوازې د ۷۵کسانو د اعدام حکم د رسمي چارواکو له خوا تایید شوی دی.
راپور زیاتوي چې ۸۱بندیان په پټه او له کورنیو سره د وروستۍ لیدنې له حق پرته اعدام شوي او ۱۱کسان په عام محضر کې اعدام شوي دي.
په ورته وخت کې، د بښنې نړیوال سازمان د کلني راپور له مخې، ایران په ۲۰۲۴کال کې د لږ تر لږه ۹۷۲ثبت شویو اعدامونو په ترسره کولو سره، د هماغه کال د نړۍ د ټولو ثبت شویو اعدامونو څه باندې ۶۴سلنه برخه خپله کړې وه.
د ایران څخه بهر فعالو بشري حقونو سازمانونو ویلي چې په افغانستان کې د طالبانو له بیا ځلې واک ته رسېدو وروسته، ایران د افغان بندیانو د اعدام کچه په بېساري ډول لوړه کړې ده.