پخوانی سناتور او د سیمه ییزو چارو شنونکی
پخوانی سناتور او د سیمه ییزو چارو شنونکی
په بلوچستان کې د بلوڅو ملي ګرا نهضت پر ضد پنځم پوځي عملیات د پاکستان پوځي دکتاتور جنرال مشرف په ۲۰۰۶ کال کې پیل کړي وو. د بلوڅو ملي ګرا ځواکونو مقاومت د ۲۰۰۶ کال د اګست په میاشت کې هغه وخت زور وموند چې پوځ د بلوڅو یو پیژندل شوی سیاسي مشر نواب اکبر خان بګټي په عملیاتو کې شهید کړ.
که څه هم د هند او پاکستان ترمنځ څلور ورځنۍ هوايي جګړې نه وروسته د مې میاشتې په لسمه نېټه اوربند شوی او دغه اوربند د دواړو هېوادونو د پوځونو له خوا رعایت شوی هم دی، خو له دې سره سره د دواړو هېوادونو وسلهوال ځواکونه د تیارسۍ په حال کې یوه بل ته مخامخ پراته دي.
په داسې مهال کې چې هند او پاکستان د یو بل پر ښارونو او پوځي تأسیساتو د توغندیو او بېپیلوټه الوتکو بریدونه کول، د سیمې فضا له یوه خطرناک جنګي حالت سره مخ وه.
د هند او پاکستان تر منځ اتلس ورځنۍ شخړه د مې میاشتې په لسمه نېټه د مازدیګر په څلورنیمو بجو د هغه اوربند په نتیجه کې پای ته ورسېده، چې د امریکا د حکومت په هلو ځلو منځ ته راغی. د اوربند اعلان هم د امریکا د ولسمشر ټرمپ له خوا په خواله رسنیو کې د یوه پوست له لارې وشو.
د جمعې په ورځ د هند تر واک لاندې کشمیر په "پهلګام" نومې سیمه کې د ترهګریز برید نهمه ورځ شوه. په تېرو نهو ورځو کې د هند او د پاکستان تر منځ پوځي ناندرۍ او تبلیغاتي جګړه خپل اوج ته رسېدلې ده، او د شپې او د ورځې یوه او بل ته دړکې ورکوي.
د اپریل د میاشتې په درویشتمه د هند تر لاس لاندې کشمیر د سیلګرۍ په مشهور ځای پهلګام کې د ترهګرو یوې ډلې د هند د نورو برخو نه راغلو سیلانیانو باندې برید وکړ.
په پاکستان کې له تېرو څو اونیو راهیسې د بلوچستان او پښتونخوا د معدني زېرمو د یوه نوي قانون په اړه تاوده بحثونه روان دي. د دغه قانون طرحه د جنرالانو په نوښت جوړه شوې او د پانګونې د تسهیل د خصوصي شورا له خوا د دواړو ایالتونو ولسي جرګو (اسمبلیو) ته د تصویب لپاره لېږل شوې ده.
په ۲۰۱۸ کال کې عمران خان اعلان وکړ چې هغو افغان کډوالو ته د پاکستان تابعیت ور کوي، چې په پاکستان کې زیږیدلي، خو جنرالانو دغه تصمیم رد کړ، ځکه که عملي وای نو په ۲۰۲۱ کال کې چې طالبان له پاکستان نه د کابل واکمنۍ نیولو ته لاړل، د دوی د اکثریت په جیبونو کې به پاکستانۍ تذکرې پرتې وای.
تېر کال د پاکستان د مرکزي حکومت په ضد د ملتپالو بلوڅو د مبارزې په تاریخ کې بې ساری و.
په تیرو څو میاشتو کې پښتونخوا کې د ټي ټي پي د مخ په زیاتیدونکو بریدونو نه پس په ظاهره د پاکستاني جنرالانو او طالبانو په مناسباتو کې تاوتریخوالی زیات شوی وو.
د فېبرورۍ په اتلسمه نېټه پاکستاني جنرالان د دغه هېواد پارلمان ته ولاړل او د پاکستان په دوو ایالتونو بلوچستان او پښتونخوا کې یې د مخ پر زیاتېدونکو جګړو په اړه د پارلماني ګوندونو مشرتابه ته راپور وړاندې کړ.
د پاکستان د مرکزي حکومت په ضد د بلوڅو د ملي حقوقو جګړه نوېن ه ده.دا جګړه له کال ۱۹۴۸ پیل شوې ده چې کله د پاکستان پوځونو د بلوڅانو مستقل دولت قلات په زور ونیو.
د فرورۍ په اته ویشتمه د پښتونخوا د نوښار ضلعې په اکوړه خټک کې د حقانیه مدرسې پرمسول او د جمیعت علماې اسلام دامیر مولاناحامدالحق حقانيپه مدرسه کې ځانمرګي برید وکړ. په دغه برید کې د مولانا حامدالحق نه علاوه شپږ نور کسان هم ووژلشول او ګڼ شمیر نور ټپیان شول.
په تیرو څو میاشتو کې په افغانستان کې د طالبانود امارت د خپلمینځي اختلافاتو خبرې په میډیا کې ډیرې تودې شوې دي.
په تیرو څو ورځو کې په کورمه کې د ژورې شخړې د اور لمبې یو ځل بیا په اوچتیدو دي. د فرورۍ په ۱۷ په کوزه کورمه کې له مندوري کلي سره د ۷۰ ټرکونو پر قطار، چې پاړه چینار او بره کورمې ته یې خوراکتوکي، دارو او نور ضروري سامان رساوه، په منځ او شا ته برخه ۷ ځایه سني وسلوالو برید وکړ.
د فبرورۍ میاشتې پر ۱۲مه نیټه د پښتونخوا د ایالتي حکومت له خوا افغانستان کې طالبانو سره د خبرو اترو یو پلان په رسنیوکې خپور شو چې په هغه کې د مذاکراتو اهداف، افغانستان ته په دوو مرحلو کې د سیاسیونو، دیني علماوو او د قبایلي مشرانو د جرګو لېږل او هلته د مذاکراتو طرزالعمل بیان شوی.
د امریکا د نوي جمهور رئیس ډونالډ ټرمپ د سیاستونو په امکاني نړیوالو اغیزو باندې تحلیلونه او نظرونه له ډیر وخت وړاندې لیکل کیدل.
پاکستان کې میډیا له ډیر وخت د دولتي سانسور لاندې پاتې شوې ده. د جنرال مشرف په پوځي دکتاتورۍ کې له ۱۹۹۹نه تر ۲۰۰۸ پورې په میډیا قیودات تحمیل شوي وو.
د جنورۍ پر ۲۰مه په واشنګټن کې د ولسمشر په توګه د تحلیف له مراسمو وروسته ډونالډ ټرمپ خپلې داخلي او بهرنۍ پالیسۍ اعلان کړې او سمدستي یې کارونه پیل کړل. ټرمپ د ولسمشر په توګه د دندې پیلولو سره چې کوم اجرایوی اوامر صادر کړل، له هغو یو هم امریکا ته له بهره د مهاجرت پروسو ځنډول دي.
په سیمه ییزو او نړیوالو مطبوعاتو کې نن سبا د افغانستان په بدخشان کې د واخان دهلیز یا کورادور په باره کې ډول ډول خبرونه نشریږي او ادعاوې کیږي. دا یوه تنګه پټاره ده چې د بدخشان د اشکاشم نه ۳۵۰ کیلومتره شرق ته وخجیر درې ته غځیدلې ده.
د دیسمبر په دیارلسمه د پاکستان پوځ پیښور کې د ځینې سیاسي ګوندونو د مشرانو یوه غونډه رابللې وه. په دې غونډه کې د تحریک انصاف، مسلم لیګ، پیپلز پارټۍ، جمیعت العلمای اسلام، عوامي نیشنل ګوند، جماعت اسلامي، قومي وطن ګوند او د ځینی نورو ګوندونو مشرانو ګډون کړی و.
د دسمبر په ۲۱ د پښتونخوا د ملکي او پوځي مقاماتو په اصطلاح اوچتې کمیټۍ یا Apex Committee پیښور کې تصمیم ونیو چې د خیبر ضلعې په تیراه او د بنو په جانی خیلو کې د ځینی ځایونو میشت خلک به په موقته توګه د خپلو کلیو او کورونو نه کډه شي، چې امنیتي ادارې دغلته تصفیوي پوځي عملیات وکړي.
د پاکستان د ځمکنیو، هوايي او بحري قواوو د ګډ استخباراتي سازمان ای ایس ای د پخواني رئیس متقاعد جنرال فیض حمید محاکمه په رسمي توګه په یوه پوځي محکمه کې د دسمبر په یوولسمه نیټه پیل شوه.
که څه هم په اسلام اباد کې په نومبر کې هوا په یخیدو وه، خو د دغې میاشتې په دویمه نیمايي کې د پاکستان په پلازمینه کې سیاسي تودوخه لوړې درجې ته رسیدلې وه.
د راتلونکې جنورۍ په شلمه ډونالډ ټرمپ د امریکا د اوه څلویښتم ولسمشر په توګه سوګند پورته کوي او په عملي ډول به د خپلې وظیفې چارې پیل کړي.
د نومبر میاشتې له ۲۴ مې نیټې نه تر ۲۷ مې پورې د پاکستان د پلازمینې اسلام اباد پیښو د نړیوالې میډیا پام په بې ساري توګه ځان ته اړولی و.
هسې خو په ټوله پښتونخوا کې له بهر نه تپل شویو جنګونو په وجه له ډیرو کلونو راهیسې په شکل د اشکالو ځای په ځای جګړې ادامه کړې ده خو د سپین غره په لمن کې پرتې د پښتونخوا ډیرې ښکلې سیمې کورمې، په تیرو کلونو، میاشتو او ورځو کې ډیر جنګونه، وینې تویېدنې او بربادۍ لیدلې دي.
پاکستان کې په تیرو ټول ټاکنو کې د جنرالانو د درغلۍ په وسیله جوړ شوی پارلمان د اکتوبر د میاشتې په درېیمه اونۍ کې په ډېره بیړه د هیواد په اساسي قانون کې یو شمیر تعدیلات راوستل (چې د شپږویشتم تعدیل په نوم یادیږی).
په پښتونخوا کې د پاکستاني پوځ اوتحریک طالبان پاکستان ترمنځ جګړه د هرې اونۍ او میاشتې په تېرېدو سره مخ پر زیاتېدو ده. اوس دغه جګړه داسې کچې ته رسیدلې ده چې په تیر لنډ وخت کې ساری نه لري.
داسې ښکاري چې لویدیځ لا تر اوسه په منځنۍ آسیا کې د خپلو اهدافو د ترسره کولو لپاره د طالبانو امارت د ټینګښت پلوی دی، خو دا کار هله کیدای شی چې د رژیم زعامت بدل کړای شي.
د اکتوبر میاشتې پر۱۱مه، ۱۲مه او ۱۳مهله پیښور سره نږدې په خیبر کې د پښتون ژغورنې غورځنګ په بلنه د پښتنو تاریخي قومي جرګې دا خبره یو ځل بیا زباده کړه چې د ډیورنډ کرغیړنې کرښې نه ختیځ خوا ته پراته شپیته میلیونه پښتانه پاکستان کې د غلامۍ په شرایطو کې ژوند کولو ته چمتو نه دي.
نن داکتوبر پر پنځلسمه د شانګهای همکارۍ سازمان سرمشریزه په اسلام اباد کې پیل شوه. په دې غونډه کې د دغه سازمان د غړو هیوادونو د حکومتونو مشران یا لوړ رتبه چارواکي ګډون کوي. د چین لومړی وزیر لي کیانګ د یوه پلاوي په مشرۍ په دې غونډه کې د خپل هیواد استازولي کوي.
د پاکستان د پلازمینې اسلام اباد سړکونه ، لارې کوڅې پرون په کانټینري دیوالونو داسې بندې او وتړل شوې، لکه چې د بهر نه پرې د دښمن ستره حمله کېږي.
په شلمه پیړۍ کې د امریکا او د شوروي اتحاد په ساړه جنګ کې پاکستان په نسبي توګه کم مشکلات لرل، وجه یې دا وه چې پاکستان عین د خپل تاسیس له وخته د امریکا او د بریتانیا سیاسی متحد و.
د سپتمبر میاشتې په څوارلسمه چې په میډیا کې د افغانستان لپاره د پاکستان د خاص استازياصف درانی د خپلې چوکۍ نه د ګوښه کیدو خبر خپور شو،نو په دغه خبر د تبصرو په ضمن کې تبصره کوونکو د پاکستان او د طالبانو تر منځه په اړیکو هم خبرې وکړې.
د اوسني عیسوي کال د فرورۍ په اتمه پاکستان کې له ټول ټاکنو نه وروسته دغه هیواد په پرله پسې توګه له مخ په ژوریدونکي سیاسي انقطاب سره لاس ګریوان دی.
د پاکستان په بلوچستان کې د پنځویشتم او شپږویشتم اګست تر منځه شپه کې د بلوچستان لبریشن ارمي یا بي ایل اې نومې بیلتون خوښې وسله والې ډلې بې ساري پراخ بریدونه وکړل.
هسې خو پاکستان د خپل اساسي قانون له مخې په تیورۍ کی یو فیدرالی او پارلماني جمهوریت دی. په ظاهره یې حکومتي نظام هم دغه بڼه لري، خو په حقیقت او په عمل کې په دغه هیواد کې د اساسي قانون د حد نه ماورا، په ۱۹۷۷ کې د جنرال ضیاالحق د پوځي دکتاتورۍ نه وروسته د جنرالواکۍ نظام نافذ دی.
افغانستان له نن څخه ۱۰۵ کاله وړاندې د خپل وطنپال او روڼ اندي پاچا شاه امان الله خان په مشرۍ د انګلیس د امپراتورۍ په ضد جګړه کې د بریا له ګټلو وروسته بشپړه خپلواکي تر لاسه کړه.
د اګست په ۱۵ په افغانستان کې د جمهوري نظام د پرځېدو او د طالبانو د واکمنۍ ۳ کاله پوره کېږي. طالبان تر اوسه خپلې واکمنۍ ته موقت حکومت وايي، ترڅو خلک په دې طمع وساتي چې د ټوپک په زور راغلې د جبر، استبداد او اختناق دوره موقته ده او په راتلونکي کې به دغه نظام د اصلاح لور ته لاړ شي.
د پاکستان دولت او د بلوڅانو تر منځ سیاسي شخړه له۱۹۴۸کال نه روانه ده چې د پاکستان دولت د بلوڅو ازاد دولت قلات په زور اشغال کړ او په پاکستان یې ورګډ کړ.
د پښتونخوا په جنوبي برخه کې پروت بنو ښار کې د جولاۍ په نولسمه د لکونو خلکو په ګډون د ترهګرۍ په باره کې د حکومتي پالیسیو خلاف یو داسې ستر لاریون وشو چې د بنو په تاریخ کې د دې نه وړاندې هیڅ کله بنوڅیان «د بنو وګړي» په دومره غټه کچه د احتجاج لپاره کوڅو او بازارونو ته نه وو را وتلي.
کله - کله د تروږمۍ په تکو تورو شپو کې یو نیم ستوری وغورځي؛ خو په غورځېدو کې په ځان پسې د رڼا یوه داسې اوږده توره راوباسي، چې د تورې شپې زړه پرې وڅیري.
د شانګھای د همکارۍ سازمان د مشرانو ۲۴مه غونډه د جولای په څلورمه د قزاقستانپه استانه ښار کې پای ته ورسېده. د استانې اعلان په نوم په ګډ بیان کې د شپاړسو هیوادونو د مشرانو او استازو ګډې پرېکړې په ګوته شوې دي.
د تېر جون میاشتې په ۲۲ په اسلام اباد کې د پاکستان د وزیراعظم شهباز شریف په مشرۍ د «Apex Committee» یا د لوړپوړې کمیټې غونډه دایره شوه، چې پرڅو وزیرانو او ملکي بیوراکراتانو سربیره یو شمیر جنرالانو هم پکې ګډون کړی و.
د افغانستان په باره کې په دوحه کې د خبرو دریمه ناسته به د مخکینیو دوو ناستو سره په دې وجه توپیر ولري چې دا وار طالبانو هم په دغو خبروکې د ګډون بلنه منلې ده. د ملل متحد په بلنه دغه ناسته به د جون میاشتې په دیرشمه او د جولاۍ په وړومبۍ نیټه دایریږي.
د هند د بهارتیه جنتا پارټۍ یا بي جي پي رهبر نریندرا مودي او د هغه دوه اویا کسیزې کابینې د جون د میاشتې په لسمه نيټه په پرله پسې توګه په دریم ځل د هند صدراعظم په توګه سوګند پورته کړ.
اوس دا خبره جوته ده چې په ۱۹۸۰ کلونو کې چې غربي هیوادونو او د هغوی متحدینو په افغانستان کې د روسیې خلاف جګړې لپاره کومې جهادي فابریکې د میلیاردونو ډالرو په لګښت په پاکستان کې جوړې کړې وې هغه تشې په شلمه پیړۍ کې د روس د ماتې او د کمیونزم د له مینځه وړلو لپاره نه وې.
پاکستان کې د فرورۍ د میاشتې له لانجمنو ټول ټاکنو وروسته جوړیدونکی د دریو ګوندونو -مسلم لیګ، پیپلز پارټی او ایم کیو ایم- ایتلافي حکومت په دغه هیواد کې د سیاسي بحران په حل کولو کې پاتې راغلی دی.
د ایران د اسلامي جمهوریت ولسمشر سید ابراهیم رئیسي، د خارجه چارو وزیر حسین امیر عبداللهیان او د هغوی دوه نور ملګري د مۍ د میاشتې په نولسمه نیټه د اذربایجان ولایت په شرق کې د هیلي کوپتر په حادثه کې مړه شول.
د مۍ میاشتې په دویمه اونۍ کې د افغانستان د بغلان، تخار، بدخشان، غور ، هرات او ځینې نورو ولایتونو کې له توپاني بارانونو پس د ویجاړوونکو سیلابونو لړۍ روانه ده. د دغې لړۍ په وړومبنۍ مرحله کې د سوونو کسانو د مړینې راپورونه راغلي دي.
د مۍ د میاشتې په ۷ د پاکستان د پوځ د عامه تعلقاتو مشر برید جنرال احمد شریف په خبري کنفرانس کې په افغان طالبانو بیا تور پورې کړی چې د هغوی په ملاتړ د افغانستان له خاورې ټي ټي پي په پاکستان کې بریدونه زیات کړي دي، چې پکې د پاکستان عسکرو او صاحب منصبانو زیات تلافات لیدلي دي.
د ایران د اسلامي جمهوریت ولسمشر سید ابراهیم رییسي د ۲۲ اپریل نه تر ۲۴ اپریل پورې پاکستان ته درې ورځنې رسمي سفر درلود. په موجودو شرایطو کې دغه سیاسي سفرپه لویه کچه د مطبوعاتو او د عامه افکارو پام ځان ته را وګرځاوه، ځکه چې په ډیرو وجوهاتو دغه سفر خاص اهمیت درلود.
پاکستان د پخوانۍ پرېکړې له مخې یوځل بیا د نورو افغان کډوالو د جبري اېستلو تابیا کړې ده او دا لړۍ د اپرېل له ۱۵ پیل شوې ده.
د پاکستان په مطبوعاتو کې له راپورونو سره سم په بلوچستان کې د دولت په ضد د ډیر وخت نه روانې جګړې او شورش په نږدې وختونو کې زیات زور موندلی دی.
د تېر مارچ په ۲۵ د پاکستان د تجارت د وزارت معین خرم اغا په مشرۍ دولتي پلاوي کابل ته سفر وکړ چې د طالبانو د تجارت د وزارت او نورو مقاماتو سره پر خپلمنځي تجارتي اړیکو کې د ستونځو پر هوارولو خبرې وکړي او د رکود ښکار دوه اړخیزه تجارت او ټرانزیټي تجارت د بیا روانولو لارې پرانیځي.
مارچ میاشتې په درویشتمه د پښتونخوا په شانګله کې د ترهګرو په ځانمرګي برید کې پنځه چینايي انجنیران او د هغوی پاکستانی ډرایور ووژل شول. دغه انجنیران د کوهستان په داسو کې د اوبو د زیرمولو او د بریښنا د تولید د یوه بند د جوړولو په کار بوخت وو.
په افغانستان کې د تیرو پنځه څلویښت کلونو د جګړو په جریان کې تقریبا ټول وخت د پاکستان دوه صوبې پښتونخوا او بلوچستان د وسلوالو پټنځي او مرکزونه پاته شوي دي.
د طالبانو غورځنګ په ۱۹۹۴ کې د خپل تاسیس نه پس تل له پاکستان سره ډیرې نزدې اړیکې لرلې دي، ځکه چې د پاکستان پوځي استخباراتو د دوی په تشکیل، تمویل او تجهیز کې مهم نقش لوبولی دی.
پاکستان ته د تیرو څو کلونو نه د ورپ یښ بحران بیل بیل اړخونه د بحث موضوع ګرځیدلي دي.
د اکتوبر میاشتې له ۲۱ نه په چمن کې ځايي خلکو یو غټ پرلت پیل کړی دی، چې پکې په زرګونو خلک ګډون لري.
نواز شریف په انګلستان کې له څلور کاله تبعید ژوند تیرولو نه وروستو پرون پاکستان ته بیرته راغلو. د هغه تود ولسي هرکلی وشو او په لاهور کې یې درنې ولسي غونډې ته وینا وکړه. د پاکستان په ژوندیو سیاستوالو کې نواز شریف تر ټولو مجرب سیاستوال ګڼل کیږي.
که څه هم د پاکستان د حکومت له خوا د اوولس لکو «غیرقانوني» افغان کډوالو د اېستلو نیټه د اکتوبر میاشتې تر اخره ده، خو د بعضې خبرونو له مخې په کراچۍ او اسلام اباد کې پاکستاني پولیسو د هغوی د وینا سره سم د قانوني اسناد نه لرونکو افغان کډوالو په ضد د عملیاتو پلانونه اماده کړي دي.
