افغانستان انټرنشنل - پښتو
افغانستان انټرنشنل - پښتو
په ایران کې مېشت یو شمېر پخواني افغان نظامیان وايي چې په تېرو څو ورځو کې د ایران حکومت د افغان پناه غوښتونکو د جبري شړلو بهیر ګړندی کړی، او اوس پخواني سرتېري په نښه کوي. دغه نظامیان وایي، له ایران نه شړل شوي کسان له جدي خطر سره مخ دي.
ایران له اسراییل سره تر جګړې وروسته د افغانانو د نیولو او شړلو یو پراخ کمپاین پیل کړی، چې په ترڅ کې یې تر دې دمه شاوخوا ۱۰۰ زره افغانان هرات او د افغانستان نورو ولایتونو ته شړلي دي. رپوټونه وايي، چې په تهران کې هره ورځ ۸۰۰ تر زرو پورې کسان نیول کیږي.
په دې وروستیو کې د طالبانو د مشر ملا هبت الله په امر یو شمېر پخواني دولتي مامورین او د طالبانو غړي له دندو ګوښه کړای شول، خو اوس له دې ډلې ډېری هغه یې له سختو اقتصادي ستونزو او بې روزګارۍ څخه کړيږي.
په افغانستان کې روغتیايي سکټور له خورا ناوړه وضعیت سره مخ دی. د نړۍوالو مرستو کمښت، د دولتي خدمتونو کمزورتیا او د خصوصي سکټور لوړو بیو خلک له سختو ستونزو سره مخ کړي دي.
ډونالډ ټرمپ چې د تېرې اونۍ په پای کې امریکايۍ بم اچوونکې د ایران پر اتومي تاسیساتو د برید لپاره واستولې، باور یې درلود، چې له خپل متحداسراییل سره د تهران د اتومي پروګرام په کمزوري کولو کې مرسته کولای شي او هممهاله خپله پخوانی ژمنه وساتي، چې نه غواړي په اوږدمهاله جګړه کې ښکېل شي.
پر ایران د اسراییل برید په معاصر تاریخ کې د ایران پر مهمو نظامي او ستراتیژیکو شتمنیو تر ټولو ستر برید ګڼل کیږي چې لا هم روان دی. په دغه برید کې د ایران نظامي، استخباراتي او علمي بنسټونه سخت زیانمن شول او د سپاه پاسداران، پوځ او اتومي ادارو لسګونه مهم چارواکي له منځه لاړل.
د ایران او اسراییل متقابل بریدونه د دغو دوو هېوادونو ترمنځ د جګړې وخت اوږدوي. سره له دې، چې د ایران توغندیز او ډرون بریدونو تل ابیب او د اسراییل ګڼ نور ښارونه او یو شمېر ودانۍ په نښه کړې دي، د جګړې له وضعیت نه ښکاري چې تهران د نظامي ځواک په هغه حد کې نه دی، چې اټکل یې کېده.
د اسراییل هوايي بریدونو د ایران د اټومي او نظامي مشرتابه سیستم له منځه وړی، چې له امله یې کمزوری شوی تهران د بشپړې جګړې په ګډون، چې نه یې امکانات لري او نه یې د بریا تمه، د غچ اخیستلو ډېر محدود انتخابونه لري. امپراتوري له زوال سره مخ ده خو ایا ایران دا زوال اداره کولای شي؟
په لویه پکتیا کې د غرنیو سیمو د نښلولو لپاره د حقاني شبکې د سړک جوړونې پیل شوې سترې پروژې، چې له ۲۰۲۱ کال راهیسې د هغه په «شخصي بودجه» تمویلېدې، اوس د طالبانو د مشرتابه ترمنځ د داخلي اختلافاتو او مالي سرچینو د کمبود له امله له خنډ او ځنډ سره مخ شوې دي.
د پاکستان حکومت د طالبانو له حکومت سره د اړیکو رغونې لپاره د خپلو ډیپلوماتیکو وړاندیزونو پخوانۍ کڅوړه په تدریج پلې کوي.
د ترکیې د دیني چارو عالي شورا افغانستان انټرنشنل ته په ځانګړي ځواب کې د اسلام په دین کې د ښځو مقام تشریح کړی او ویلي یې دي چې له دیني پلوه د دولت د مشرۍ په شمول په ټولو مدیریتي برخو کې د وړ او ذاتي صلاحیت څښتنو ښځو د ګډون پر وړاندې هیڅ خنډ نشته.
افغانستان انټرنشنل ته د باور وړ ډېپلوماټیکو سرچینو معلومات ورکړي، چې پخواني ولسمشر حامد کرزي جرمني ته د خپل وروستي سفر په لړ کې د ایران د بهرنیو چارو له وزیر عباس عراقچي او د پنځو لوېدیځو هېوادونو ځانګړو استازو سره کتلي دي.
د طالبانو مشر مولوي هبتالله اخوندزاده له «جهادي مدرسو» څخه په ولایتونو، د طالبانو ادارو او قومونو او قبایلو کې د خپل نفوذ لپاره کار اخلي. سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې هبت الله په ولایتي کچه ډېری ګومارنې د جهادي مدرسو د مهتممانو او د علماوو شوراګانو په مشوره کوي.
د طالبانو د لومړۍ دورې د ترانسپورت او هوایي چلند وزير، په تېرو شلو کلونو کې د طالبانو ځواکمن مالي مسوول، دوه کاله د ملا محمد عمر د مرګ راز ساتونکي او د طالبانو د دویم مشر اختر محمد منصور د وژل کېدو ۹ کاله پوره شول.
د طالبانو په حکومت کې مشهوره استخبارتي څېره ډاکټر بشیر چې وخت ناوخت د طالبانو ترمنځ په جنجالي څېره بدل شوی دی او تازه نا تایید شوي راپورونه وايي، چې نوموړی د دغې ډلې د مشر ملا هبتالله په امر له دندې ګوښه شوی خو دا خبر لا کره نه دی.
سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې د ملا ابراهیم صدر په مشرۍ د طالبانو د یوه لوړپوړي پلاوي او هندي استازو ترمنځ د روانې می میاشتې پر څلورمه نېټه په ازبکستان کې یوه پټه ناسته ترسره شوې ده. په دې ناسته کې د کشمیر لپاره د ټي ټي پي عملیاتي مسوول هم ګډون درلود.
د هند او پاکستان ترمنځ په تازه شخړو کې لږ تر لږ دواړه لوريو ته د پوځیانو په ګډون «۹۷» کسان وژل شوي او زرګونه کسان له خپلو کورونو بېځایه شوي دي. د دواړو هېوادونو د رسنیو د معلوماتو له مخې؛ په دغه تازه نښتو کې نږدې دوه مېلیارده ډالر لګښت راغلی.
د هند او پاکستان جګړې په جنوبي اسیا کې د ناکراریو وېره ډېره کړې ده، چې د وسلو رقابت او مارکیټ دواړه ورسره غوړېدای او را غورځېدای شي. سره له دې چې تازه د دواړو هېوادونو ترمنځ د اوربند د هوکړې اعلان شوی، خو تېره څو ورځنۍ جګړه د وسلو د موثریت او ضعف ارزونې یو فرصت دی.
د هېوادونو د نظامي ځواک درجه بندي د Global Firepower Index (GFP) له خوا کیږي چې له مخې یې د ۲۰۲۵ کال لپاره هند د نړۍ څلورم او پاکستان دولسم قدرتمن هېوادونه ګڼل شوي دي.
د افغانستان د وروستي جمهوري دولت ولسمشر محمد اشرف غني د خپلو پوډکاسټونو په لړۍ کې ویلي چې د ملي ځواکونو د روحیې خرابولو او نادرستو معلوماتو خپرولو لپاره پر جمهوري دولت هره ورځ سایبري حملې روانې وې. نوموړی وايي چې یو شمېر ډلو دروغجنې اوازې خپرولې چې ګواکې ارګ کې کلیسا جوړه شوې.
د طالبانو مشرتابه د خپلې ادارې د مشروعيت او نویو تصمیم نیونو لپاره پلان شوې لویه جرګه، «د جرګې پر نوعیت او ترکیب د داخلي «ناهمغږۍ» او اختلاف له امله ځنډولې ده.
د بښنې نړیوال سازمان وايي چې سلګونه افغان بندیان د مرګ په سزا محکوم شوي دي. دغه سازمان دا څرګندونې په خپل تازه خپاره شوي کلني رپوټ کې کړې دي.
په سویلي ولایتونو کې د تاریاکو کاروباریان وايي، چې په روانه اونۍ کې د اومو تاریاکو بیه پنځوس زره افغانۍ (دوه لکه کلدارې) او د بېس (پروسس شويو تریاکو) بیه تر ۱۰۰ زره افغانیو پورې ( ۴۰۰ زره کلدارو) لوړه شوې ده.
کابل ته د پاکستان د مرستیال لومړي وزیر او د بهرنیو چارو وزیر اسحاق ډار وروستی سفر د طالبانو له حکومت سره د اسلاماباد د ترینګلي تعامل په ځانګړي ډول د تجارت او امنیت ترمنځ د بېلتون په برخه کې د احتمالي بدلون نښه بلل کېږي.
په کندهار کې د طالبانو پاسپورت رياست په عکسخونو او شرکتونو کې د پاسپورټونو لپاره د انلاین نوم لیکنې پروسه بنده کړې او له خلکو یې غوښتې، چې د کاغدي فورمو له لارې نوم لیکنې وکړي.
د امریکا د جمهوري غوښتونکو او ډیموکراټ ګوندونو دوو استازو، جو ولسن او جیمي پنټا د پاکستان د پوځ پر لوی درستیز عاصم منیر د بندیزونو لګولو لایحه کانګرس ته وړاندې کړې ده.
امریکا ومنله چې د سراج الدین حقاني پر سر ټاکلې جایزه یې لغوه کړې، خو د ترهګرو نوملړ کې یې نوم لا هم شته. د امریکا د بهرنیو چارو وزارت افغانستان انټرنشنل ته وايي، چې سراجالدین حقاني او شبکه یې د امریکا د ترهګرو افرادو او سازمانونو له نوملړ څخه نه دي اېستل شوي.
د عدالت لپاره انعام اداره چې د مطلوبو کسانو اړوند مالومات خپروي، د طالبانو د کورنیو چارو وزیر نوم یې له خپلې وېبپاڼې لرې کړی دی. سراج الدین حقاني ته نږدې سرچینې هم وايي چې د نوموړي پر سر اېښودل شوې جایزه لغوه شوې، خو د امریکا بهرنیو چارو او عدلیې وزارتونو کې د هغه نوم لا هم شته.
د هند د بهرنیو چارو وزیر ایس جې شنکر د ۲۰۲۵ کال په «رایزېنا ډیالوګ» کې د لویدیز پر دوه ګونو معیارونو نیوکې وکړې او ویې ویل طالب مشران چې د دوحې او اوسلو په غونډو کې یې هرکلی وشو، اوس د افغانستان د خراب وضعیت له امله بېرته ګوته ورته نیول کیږي.
د افغانستان د خبریالانو مرکز په یوه راپور کې وایي، چې د طالبانو په نوي فرمان کې د کندهار په ټولو راډیوګانو کې د ښځو پر غږ د بشپړ بندیز امر شوی دی.
د تورخم دروازې د پرانیستو لپاره د جرګې د پښتونخوا غړو د طالبانو له حکومت وغوښتل، چې د لارې پرانیستو لپاره پر نوې پوسته کار بند کړي. د جرګې افغان لوری وايي، له طالبانو سره دا پرېکړه شریکوي. له بلې خوا ټاکلې ده چې په تورخم کې طالب او پاکستاني چارواکي هم نن ماښام «خبرې سره وکړي.»
په سیمه کې د افغانستان انټرنشنل پښتو خبریال جواد شینواري ته د پاکستاني اړخ مشر سید جواد حسین کاظمي ویلي:« ټاکل شوې چې په نننۍ غونډه کې به د افغانستان د سرحدي شخړو د پای ته رسولو او د تورخم د لارې د پرانیستلو په اړه پرېکړه وشي.»
د افغانستان-پاکستان ګډې سوداګریزې خونې رییس جنید اسماعیل مکده د پاکستان له حکومته غوښتنه کړې چې له افغانستان او منځنۍ اسیا سره د ورځ تر بلې ډېرېدونکي سوداګریز کړکېچ د حل لپاره سملاسي ګامونه واخلي.
په افغانستان کې د کډوالۍ نړۍوال سازمان مشرې موتیا مسکون د طالبانو د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو له وزیر مولوي عبدالکبیر سره په ګډه کاري ناسته کې له ګاونډیو هېوادونو څخه په زوره د افغان کډوالو د اېستل کېدو په تړاو اندېښنه ښوولې ده.
د پښتون ژغورنې غورځنګ مشر منظور احمد پښتین د مفتي منیر شاکر د وژنې په تړاو ویلي: «د حق غږونه به پرې شي خو ټيټ به نه شي.» نوموړي مفتي شاکر د ظلم او جبر خلاف قوي غږ یاد کړی.
د طالبانو د کندهار ولایت رسنیز دفتر په یوه بیان کې ویلي، چې د دغې ډلې د ملي دفاع وزارت سرپرست ملا محمدیعقوب مجاهد په مشرۍ امنیتي او تصفیوي کمېسیون د هېواد د امنیتي وضعیت د ښهوالي په موخه غونډه کړې ده.
د افغانستان د مخکیني جمهوري نظام د بهرنیو چارو وزیر محمد حنیف اتمر وايي چې طالبان باید په لویه جرګه کې د نارینه و ترڅنګ ښځو، سیاسي او مدني بنسټونو ته هم د ګډون اجازه ورکړي. اتمر ویلي، چې خلک باید په خپله خوښه وروستی اساسي قانون پلی او یا نوی تصویب کړي.
د تورخم دروازې د ستونزې حل لپاره د جوړې شوې جرګې پاکستاني اړخ مشر سید جواد حسین کاظمي د افغانستان انټرنشنل پښتو خبریال جواد شینواري ته ویلي، چې د جرګې لپاره یې ۵۰ کسیزه ډله جوړه شوې ده.
د تورخم دروازې د خلاصون لپاره ټاکل شوې وه، چې نن د کرښې دواړه غاړو ته د پرتو سوداګرو او قومي مشرانو ترمنځ د جرګې دویم پړاو ناسته وشي؛ خو د پاکستان له لوري په جرګه کې د ګډونوالو د شمېر زیاتېدو له امله یاده ناسته د افغانستان لهخوا د نن لپاره لغوه شوې ده.
د اېفبيای ځانګړي مامور سېټ پارکر محکمې ته ویلي، محمد شریفالله د کابل په هوايي ډګر کې د داعش د برید اصلي طراح نه و، خو زیاتوي چې هغه د۱۴۰۰کال په وږي میاشت پر امریکایي ځواکونو له ځانمرګي برید سره همکاري کړې وه.
د افغانستان د وروستي جمهوري نظام د ملي امنیت مخکېني رییس احمدضیا سراج له افغانستان انټرنشنل سره په یوې ځانګړې مرکه کې ادعا کړې، چې د طالبانو د کورنیو چارو وزیر سراجالدین حقاني او یو شمېر نورو طالب چارو د دغې ډلې د مشر ملا هبتالله پر خلاف د «کودتا» پلان لرلو.
د هغو انځورونو له مخې چې افغانستان انټرنشنل له فراه ولایت څخه ترلاسه کړي دي، طالبانو په دغه ولایت کې په نارینه زده کونکو خپل مطلوب یونیفورم عملي کړی دی. داسې ښکاري چې طالبان هڅه کوي د زده کوونکو ظاهري بڼه او باطن د نصاب په بدلولو او یونیفورمونو بدل کړي.
سرچینو افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وویل، چې د طالبانو امربالمعروف محتسبانو په هرات او کندهار ولایتونو کې ښځې په جوماتونو کې له لمانځه منع کړې دي. سرچینې وايي، چې تېره شپه د کندهار له یو شمېر جوماتونو څخه طالبانو د تراویح پر مهال ښځې ایستلې او د لمانځه اجازه يې نه ورکوله.
په خوست ولایت کې د طالبانو حکومت خپلو هغو جنګیالیو ته د ځمکو د وېش پروسه پیل کړې، چې د پخواني جمهوریت پر مهال وزیرستان او ټل ته کډوال شوي وو. دا چاره د یوې ځايي قبیلې له مخالفت سره مخ شوې او د طالبانو د انجنیرانو وسایل یې ور مات کړي دي.
د افغانستان پخوانی جهادي مشر عبدالرب رسول سیاف وايي، چې د طالبانو له خوا د لویې جرګې رابلل د ملت درد نه شي دوا کولی، ځکه دا یوازې د طالبانو د ګټو لپاره ده او بل هېڅوک به یې ونه مني.
د طالبانو مشر ملا هبت الله اخوندزاده د خپل حکومت او امارتي نظام د مشروعیت او له سرپرست حالت نه د راوتلو لپاره لویه جرګه راغواړي. د جرګې په ترکیب کې د طالبانو سیاسي مخالفان، په کوردننه پخوانۍ سیاسي څېرې او ښځې شاملې نه دي.
د تورخم لارې د بندېدو او د طالبانو او پاکستاني ځواکونو ترمنځ د نښتو له امله پنځه زره په توکو بار لارۍ ولاړې دي او شاوخوا ۱۵۰۰۰ ملکي کسان د خپلو کورونو پرېښودو ته اړ شوي دي. محلي چارواکي وايي، چې د لارې بندېدو دواړو خواوو ته ۱۵ میلیونه ډالره زیان اړولی دی.
له کابل سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل، د طالبانو عدلیې وزیر عبدالحکیم شرعي تر اوسه په دوبۍ کې دی. د دې ډلې د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني په هکله ځینې سرچینې وايي، افغانستان ته ستون شوی او خوست کې دی، نور وايي، لا هم په دوبۍ کې دی.
نن پنځمه ورځ ده، چې د ډیورنډ په فرضي کرښه د تورخم دروازه د پاکستان لهخوا د هر ډول تګ راتګ لپاره تړلې ده.
د طالبانو د لیکو امنیتي او تصفیوي کمیسیون د افغانستان په جنوب ختیزو ولایتونو کې، چې ډېری د حقاني شبکې د نفوذ سیمه ګڼل کیږي، د خپلو جنګیالیو د تصفیې فورمو بیا ارزونه پیل کړې ده. دغه ارزونه په کابل او ولایتونو کې دداعش وسله والې ډلې له نفوذ او بریدونو وروسته پیل شوې.
د جرمني له فدرالي پارلماني ټاکنو وروسته ددغه هېواد سياسي نقشه بدله شوې، ځکه افراطي ښي اړخي ګوند اې اېف ډي پام وړ بری ترلاسه کړی، په داسې حال کې چې مرکزي کیڼ اړخی سوسیال ډیموکراټ ګوند (SPD) یوه تاریخي ماته تجربه کوي.
