ایران د افغان کډوالو د اېستلو لړۍ چټکه کړې

د طالبانو تر کنټرول لاندې باختر خبري اژانس وايي، چې تېره ورځ (چهارشنبه، د چنګاښ ۲۵مه) درې زره او ۲۲۶ کورنۍ له ایران او پاکستانه افغانستان ته ستنې شوې دي. د دغه اژانس د راپور له‌مخې، دا کورنۍ د سپین بولدک، تورخم، ورېښمو پله، بهرامچې او اسلام‌کلا له لارې افغانستان ته دننه شوې دي.

په نیمروز ولایت کې د طالبانو د ولایت مقام رسنيز مرکز وایي، چې د ورېښمو پله له لارې له تېرو ٢٠ ورځو راهیسې یو لک او ۲۲زره کډوال بېرته افغانستان ته ستانه شوي دي.

د طالبانو له‌خوا په دې اړه په خپرې شوې خبرپاڼه کې راغلي، چې له دې ډلې۲۶ زره یې جره‌ګان او پاتې ۲۲ زره نورې بیا کورنۍ دي.

د بې ځایه شویو نړۍوال سازمان د اندېښنې په څرګندولو سره ویلي، چې د دوی د موندنو له مخې له ایرانه د جبري اېستلو پرمهال له افغان کډوالو سره ناوړه چلند او ظلم روان دی.

دغه سازمان پر اېکس پاڼه کاږلي، راپور شوې قضیې په ټولیز ډول د افغان کډوالو پر وړاندې د ډله‌ییزې سزا یوه څرګنده بڼه ښیي چې له نړۍوال قانون څخه ښکاره سرغړونه ده.
دغه سازمان زیاته کړې، چې له ایرانه زرګونه کډوال کارګر د خپلې لاسباړې ترلاسه کولو پرته په جبري توګه افغانستان ته ستانه کړای شوي، ډېریو کډوالو ته د کورونو مالکانو له‌خوا اخیستل شوې پیشکي کرایه او پورونه نه ورکول کېږي او د هغوی شخصي سامان او جایداد یې نیول کېږي.
د بې ځایه شویو نړۍوال سازمان وړاندې وایي، چې دا د سلګونه مستند شویو قضیو یوازې څو بېلګې دي چې په ټولیز ډول په ایران کې د افغان کډوالو په وړاندې د ظلم، اقتصادي بې عدالتۍ او محرومیت سیستماتیکه پالیسي ښیي.
دغه سازمان د ملګرو ملتونو د کډوالو اړوندو ادارو څخه غوښتي، چې په دې تړاو دې سملاسي خپلواکه څېړنه پیل کړي او ایراني چارواکي دې د دغه سرغړونو لپاره مسوول وګڼي.
دغه سازمان دارنګه د ایران له مدني ټولنو او په بهر کې مېشتو ایرانیانو څخه غوښتي، چې د دغه بې عدالتۍ پر وړاندې چوپ پاتې نشي او غږ پورته کړي.

له بل پلوه په افغانستان کې د ملګرو ملتونو سیاسي استازولۍ (یوناما) مشرې روزا اوتنبایوا د هرات ولایت اسلام کلا پولې ته د سفر پر مهال د راستنېدونکو کډوالو وضعیت د اندېښنې وړ بللی او له نړۍوالې ټولنې یې په دې برخه کې د بېړنیو مرستو غوښتنه کړې ده.

تېره ورځ له ایران او پاکستانه ۳زره او ۶۶۰ کورنۍ بېرته افغانستان ته ستنې شوې دي. په خبرباڼه کې راغلي، چې له دې ډلې ۳۷ کورنۍ د تورخم له لارې، ۳۵ کورنۍ د سپين بولدک له لارې، یو زر او ۲۲۹ کورنۍ د ورېښمو پله له لارې او دوه زره او ۳۶۱ کورنۍ د اسلام کلا له لارو افغانستان ته ستنې شوې.

په سمنګان ولایت کې د طالبانو ځايي مسوولین وايي، چې په دغه ولایت کې یې د همکارو موسسو په مرسته د ستنو شویو ۱۲۰ کډوالو کورنیو لپاره نوې سرپناوې جوړې کړې دي.

په سمنګان ولایت کې د طالبانو د کډوالو ریاست امر خالد خاکسار وايي، چې دغه کورونه د یوه کال په موده کې رغول شوي او ټولټال ۴۲ مېلیونه افغانۍ لګښت پرې راغلی دی.

د طالبانو په وینا، دغه سرپناوې د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ په مالي ملاتړ او د سمنګانو ولایت د کډوالو چارو ریاست په همکارۍ جوړې شوې دي.

دا په داسې حال کې ده، چې ستنېدلي یو شمېر کډوال نیوکه کوي چې له راستنېدو وروسته یې چا پوښتنه هم نه ده کړې.

دوه کاله وړاندې له ایرانه راستنه شوې مرضیه چې اوس په بلخ ولایت اوسېږي وايي، په پیل کې ورسره د یوې نمرې ځمکې د ورکړې ژمنه شوې وه؛ خو تراوسه یې هیڅ درک نه دی معلوم شوی.

هغه وایي:« کله چې راغلو په پوله کې له موږ سره یو څه مرسته وشوه او دا یې وویل، چې تاسو ته به خپل ولایت کې د کډوالو په ښار ګوټي کې یوه نمره ځمکه درکړل شي؛ خو تراوسه یې درک نه دی معلوم.»

نوموړې افغانستان انټرنشل – پښتو ته وایي، چې اوس په دولت اباد ولسوالۍ کې په یوه نیمه ویجاړ کور کې چې خپلوانو یې ورکړی؛ له خپلې کورنۍ سره د بې‌وزلۍ شپې سبا کوي.

نوموړې ټینګار کوي، چې اړونده چارواکي باید له دوی سره کړې ژمنې پوره کړي.

د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړې استازې روزا اوتنبایوا د طالبانو د رياست الوزرا اداري مرستيال عبدالسلام حنفي سره په لیدنه کې خبرداری ورکړی، چې د افغان کډوالو اېستل په خطرناکه توګه زیات شوي او که دغه لړۍ همداسې دوام وکړي؛ نو د هغوی ستونزو ته رسېدنه به خورا ستونزمنه شي.

نوموړې دغه څرګندونې تېره ورځ د طالبانو د رياست الوزرا اداري مرستيال عبدالسلام حنقي سره د کډوالو د وضعیت په اړه په یوې لیدنه کې کړې دي.

د طالبانو د ریاست الوزرا له‌خوا په خپرې شوې خبرپاڼه کې راغلي، چې په دغې لیدنه کې د راستانه شویو افغان کډوالو د وضعیت، د مرستو څرنګوالي او همغږۍ په تړاو خبرې اترې شوې دي.

د خبرپاڼې له مخې؛ په ناسته کې مېرمن اوتنبایوا د کډوالو د راستنېدو چټک بهیر د اندېښنې وړ بللی خو ژمنه یې کړې چې ملګري ملتونه به له افغانانو او په ځانګړې توګه کډوالو سره خپلې بشري مرستې دوامداره وساتي.

خبرپاڼه زیاتوي، چې په ناسته کې د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ استازي عرفات جمال له راستنېدونکو کډوالو سره د لس مېلیونه ډالرو نغدي مرستې خبره کړې ده.

له بل پلوه عبدالسلام حنفي پر نړۍوالې ټولنې غږ کړی، چې راستانه شویو کډوالو ته د رسېدنې په برخه کې د دوی لاسنیوی وکړي او په دې برخه کې خپل اخلاقي مسوولیت پرځای کړي.

د افغانستان د جمهوري نظام پخوانی اجراییه رییس ډاکټر عبدالله عبدالله وايي، چې د ایران حکومت دې د افغان کډوالو د جبري ډله ییز اخراج پر پالیسۍ بیا کتنه وکړي.

عبدالله عبدالله پر خپل اېکس د ایران له حکومت او چارواکو هیله کړې، چې افغانستان ته له راستنیدو دمخه د افغان کډوالو د ملکیت او شتمنیو ساتنې او بېرته راستنیدو ته پاملرنه وکړي څو له مهاجرینو د غچ اخیستنې مخه ونیول شي.

د نړۍوالو چارو ځینې کارپوهان وایي، چې د افغانانو جبري ستنول د نړۍوالو ژمنو خلاف عمل دی او په ورته وخت کې د کډوالۍ او پناه غوښتنې په برخو کې د نړۍوالو پالیسیو د ناکامۍ ښکارندويي کوي.

د الجزیزې ټلویزیون په یوه تازه خپور شوي راپور کې د نړۍوالو چارو له ځینو کارپوهانو سره په خبرو پر دې مسلې تمرکز کړی، چې ولې کډوال بېرته د طالبانو تر واک لاندې افغانستان ته شړل کېږي؟

په راپور کې له پاکستان، ایران او ان د امریکا له متحدو ایالتونو څخه د هغو افغانانو د ستنولو موضوع د اندېښنې او پوښتنې وړ بلل شوې، چې یو وخت ورته د امن پناه ځای د ورکړې ژمنې شوې وې.

د یادونې ده، چې د افغانستان د ګاونډیو په ځانګړې توګه د ایران له لوري په بې ساري کچه د افغان کډوالو د ستنولو سربېره امریکا هم ویلي، د لنډمهالي خوندیتوب پروګرام بندوي چې له امله یې هغه هېواد کې مېشت زرګونه کډوال د ستنولو له ګواښ سره مخامخ کړي دي.

د جرمني په ګډون یو شمېر نورو اروپايي هېوادونو هم د افغان کډوالو د اېستلو خبره کړې ده.

د افغانستان د مخکیني ولسمشر محمد اشرف غني پخوانی وياند صديق صديقي د افغانانو له هغه کمپاین سره یو ځای شوی، چې د ایراني توکو د پېرلو پر ضد یې پیل کړی. هغه له خلکو غوښتي، چې د ایراني تولیداتو له پېرلو څخه ډډه وکړي او په دې سره د ایران اقتصادي ملاتړ وننګوي.

صديقي د يک‌شنبې په ورځ (د چنګاښ ۲۲مه) پر خپله اېکس پاڼه لیکلي: «هيله ده چې زموږ خلک د ايران ټول توليدات تحريم کړي او د داسې موادو له پېرلو ډډه وکړي، چې د نژادپالنې او تبعيض بوی ترې راځي».

هغه د ايران له لوري د افغان کډوالو پر وړاندې د رسمي ادارو چلند «له تبعيض او نژادپالنې ډک» بللی دی او له ټولو افغانانو يې غوښتي، چې د ايران له توليداتو او اقتصادي ملاتړ څخه لاس واخلي.

تر دې وړاندې هم يو شمېر افغانانو د خواله رسنیو له لارې يو کمپاين پيل کړی و او له افغان سوداګرو او پانګه‌والو څخه يې غوښتي وو، چې خپلې شتمنۍ له ايراني بانکونو وباسي.

ياد کمپاين له هغې وروسته پيل شو، چې د ایران حکومت د افغان کډوالو ډله‌ییزې اېستنې نوې څپه پېل کړه.

صديق صديقي د دغه کمپاين ملاتړ کړی او زياته کړې يې ده، چې افغانستان د ايراني توکو تر ټولو ستر بازار دی او افغان سوداګر هر کال د مېلياردونه ډالرو په ارزښت ايراني توکي واردوي.

د هغه په خبره؛ د دغه سوداګرۍ ګټه ایراني رژیم ته رسېږي.

د ملګرو ملتونو د وګړو صندوق وايي، چې له ایرانه راستانه شوي کډوال په بد وضعیت کې دي، په دوی کې مېندواره مېرمنې له ذهني پلوه شکنجه شوې او ډارې شوې دي. د دغه سازمان په خبره؛ په دغه راستانه شویو کسانو کې هغه ماشومان او ځوانان هم شامل دي، چې رواني مشورې ته اړتیا لري.

د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو د وګړو صندوق استازی کوابینا اسنټ نتیامواه وايي، چې د هرات ولایت اسلام کلا ته یې ۲۲ کسیزه روغتیايي ډله استولې او له دوی سره نور داوطلب ځوانان هم ملګري دي چې کډوالو ته لازمې لارښوونې وکړي.

نوموړی د اندېښنې په څرګندولو سره وایي، چې دلته د ښځو او نجونو وضعیت خورا ناوړه دی.

د هغه په خبره؛ د دغه کډوالو ماشومان او ځوانان ډارېدلي، ځورېدلي او د خپل راتلونکي په اړه نهيلې شوي دي.

هغه پر اړوندو ادارو غږ کړی، چې له ایرانه دې د تازه راستنو شویو کډوالو سره مرسته وکړي.

دا په داسې حال کې ده، چې په وروستیو کې د افغانستان له ګاونډیو په ځانګړې توګه له ایرانه د افغان کډوالو د ستنولو لړۍ په بې ساري ډول چټکه شوې ده.

د طالبانو حکومت ویلي، چې ایران په تېرو ۲۰ ورځو کې څه باندې نیم مېلیون کډوال له دغه هېواده اېستلي دي.

له ایرانه د افغان کډوالو ډله‌ییزې اېستنې په کور دننه او بهر د خلکو سخت غبرګونونه راپارولي دي.