از شواهد، گزارش‌ها و سیاستگذاریهای اداره طالبان در دو سال و اندی بر می‌آید که وزارت دفاع و داخله این گروه برخلاف تصور ارکان اصلی قدرت را به دست ندارند و نقش و نفوذ اداره استخبارات طالبان بیش از پیش برجسته‌تر می‌شود.
در حالی که وزارت داخله طالبان بر درآمدهای ناشی از گمرکات و پاسپورت و منابع داخلی تمرکز کرده و وزارت دفاع درگیر نمایش‌های نظامی است، اداره استخبارات طالبان در سایه روز به روز قدرتمندتر می‌شود.
منابع دیپلوماتیک که به دلیل حساسیت موضع بدون افشا شدن نام‌شان ارزیابی می‌کنند که اداره استخبارات طالبان در تمام امور استخدام‌ها و سیاستگذاریهای داخلی و خارجی مداخله می‌کند اما بخش‌های اصلی کار آنها در این حوزه‌ها است:
اول: مبارزه با داعش
دوم: مبارزه با مخالفان سیاسی و فعالان مدنی مانند معترضان زن
سوم: مبارزه با رسانه‌های آزاد
ریاست استخبارات طالبان به عهده عبدالحق وثیق، زندانی پیشین گوانتانامو است. او در جریان شورش ۲۰ سال گذشته طالبان علیه نظام مردم‌سالار جزء اسارت، نقش مهمی نداشته است. اما آقای وثیق در دوره اول طالبان بین سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ معاون اداره استخبارات این گروه است. عبدالحق وثیق میانه‌رو و طرفدار تعامل با جهان و به ملا عبدالغنی برادر نزدیک است. البته او در گذشته مسئولیت هماهنگی بین طالبان و جنگجویان القاعده در افغانستان را به عهده داشته است.
اما کار روزمره و رهبری اصلی اداره استخبارات طالبان که در سرکوب داعش، مخالفان سیاسی و نظامی و برخورد با رسانه‌های آزاد در داخل و خارج کشور و کنترول اداره طالبان از درون و بیرون تعریف شده است، به دست یک استخباراتی مرموز به نام تاج میر جواد است که معاون آقای وثیق است.
تاج میر جواد از اداره استخبارات طالبان یک اداره شبیه آی‌اس‌آی پاکستان مخوف و بانفوذ ساخته است. شاید تفاوت دیدگاه او با وثیق باعث شده است که مورد اعتماد حلقه رهبری طالبان در قندهار قرار گرفته و از اختیارات زیادی برخوردار شده است. هرچند تاج میر جواد، عضو شورای رهبری طالبان، مسئول کندک انتحاری و برای شبکه حقانی موسس قطعه سرخ و فاتح زواک و والی نام‌نهاد این گروه برای ولایت پکتیا و به سراج‌الدین حقانی نزدیک بود، اکنون دیگر او خود را فرمانبردار کامل ملا‌هبت الله آخندزاده، رهبر طالبان می‌داند.
اعتماد بیشتر هبت الله به تاج میر جواد
آقای جواد در جریان مذاکرات صلح دولت سابق با طالبان در مصاحبه‌ای با نشریه «څرک» وابسته به طالبان، موضعگیری ارایه داد که خیلی نزدیک به دیدگاه امروزی ملا هبت الله آخندزاده است.
او به این نشریه گفته بود: نظام اسلامی «حاکمیت اعلی را به خداوند متعال اختصاص دادن» است. و تاکید کرده بود که برخلاف رسم تمدن امروزی «در قانون اساسیِ اداره کابل حاکمیت اعلی به خداوند متعال اختصاص داده نشده، بلکه حق مردم دانسته شده.» آقای جواد عملا حاکمیت را به خدا و نماینده او نسبت می‌دهد و جایگاه مردم در تعیین سرنوشتش را به حد صفر تقلیل داده است.
در همین مصاحبه مجله می‌پرسد که اگر مذاکرات صلح به خوبی پیش برود و دولت آینده از درون گفت‌وگو با طالبان برآید، سرنوشت دموکراسی، حقوق زنان و آزادی بیان که خط های سرخ نظام جمهوریت بود، چه می شود؟
تاج میر جواد پاسخ می‌دهد: «به نظر ما زیر هر نامی که باشد باید روی آن فرهنگ‌ها، باورها و مفکوره‌هایی اصرار نشود که افغان‌ها در یک قرن گذشته بر ضد آنها مبارزه کرده اند، همچو کمونیسم، سکولاریسم و بعضی افکار باطله دیگر.»
او می‌افزاید: «امارت اسلامی افغانستان یک نظام خالص اسلامی را برای افغانستان می‌خواهد، و تنها یک نظام خالص اسلامی می‌تواند روابط اجتماعی بین انسانها را به خوبی تنظیم کند و انسان را شایسته این بگرداند که بتواند هدف خلقت خود را بشناسد، تعقیب کند و وظایفی را که از سوی خداوند متعال به او سپرده شده به درستی انجام بدهد، فرد و جامعه هر دو را از تجاوز بر همدیگر باز داشته مشکلات ذات‌البينی شان را حل کند.»
اکنون چنین فرد در جایگاه مهم تصمیم‌گیری قرار گرفته است.
این است که اداره استخبارات به دیدگاه ملا هبت الله نزدیک و روز به روز از قدرت بیشتر برخوردا شده است. چناکه نفس کشیدن را برای مردم دشوار کرده و روایت‌های متفاوت و مخالف طالبان را به شدت سرکوب می کند.
در دوره کنونی، گزارشگران بدون مرز که تعداد کل رسانه‌ها قبل از روی کار آمدن طالبان را ۵۴۷ رسانه اعلام کرده بود، حالا می گوید در دو سال حکومت طالبان، بیش از ۸۰ درصد خبرنگاران زن مجبور به پایان دادن به کار خود در رسانه‌ها شده‌اند. انجمن حمایت از خبرنگاران افغان می‌گوید تا قبل از سال ۲۰۲۱، تعداد خبرنگاران زن و مرد در افغانستان حدود ۱۲ هزار نفر بود، اما حالا «دو سوم» آنها دیگر با رسانه‌ها کار نمی‌کنند و فقط حدود چهار هزار کارمند مانده اند که بیشتر مجبور اند به مبلغان طالبان تبدیل شوند.
از سوی دیگر، صدها عضو جبهات مخالف طالبان و داعش نیز بازداشت و یا کشته شده‌اند.
به نظر می رسد اداره استخبارات طالبان که بر اندام مردم افغانستان لرزه ترس می‌گستراند، بار دیگر تاریخ خاد را زنده کرده است – تاریخی که بازداشت، شکنجه، سرکوب و کشتار به کار روزمره و عادی استخبارات به نام حفظ حاکمیت و دولت تبدیل شده بود اکنون حاکمیت و دولت نامش را به نظام خالص اسلامی داده است.