در پی خودکشی یک خلبان پیشین ارتش افغانستان در شهر مشهد، آرش نصراصفهانی، پژوهشگر ایرانی، از وضعیت نگران‌کننده مهاجران افغان، به‌ویژه نظامیان پیشین، در ایران پرده برداشت. او گفت که این افراد تحت فشار روانی شدید و در فضای ترس دایمی زندگی می‌کنند.
روز یک‌شنبه، ۲۸ ثور، محمدامیر توسلی، خلبان پیشین ارتش افغانستان، پس از دریافت برگه خروج از ایران، دست به خودکشی زد. این رویداد بار دیگر نگاه‌ها را به شرایط پرمخاطره نظامیان پناه‌گرفته افغان در ایران جلب کرده است.
نصراصفهانی در گفت‌وگو با روزنامه شرق که روز دوشنبه نشر شد، تاکید کرد که بسیاری از نظامیان پیشین افغان حتی از مراجعه به سفارت افغانستان در تهران خودداری می‌کنند، چرا که نگران شناسایی از سوی طالبان یا بازگردانده‌شدن به افغانستان هستند. او گفت: «این افراد به‌دلیل ترس از اخراج، در حالت اضطراب مداوم به سر می‌برند.»
این پژوهشگر هشدار داد که تصمیم اخیر وزارت داخله ایران مبنی بر ابطال برگه‌های سرشماری حدود دو میلیون مهاجر افغان، وضعیت شمار زیادی از این نظامیان را که پیش‌تر با مدارک قانونی وارد ایران شده بودند، بحرانی‌تر کرده است.
او با اشاره به مهلت شش‌ماهه تعیین‌شده برای خروج مهاجران بدون مدرک، گفت که وضعیت نظامیان پیشین افغان در ایران، آمیخته با سطح بالایی از تردید و ترس از خشونت طالبان در صورت بازگشت است.
آرش نصراصفهانی به گزارش‌هایی استناد کرد که نشان می‌دهد شماری از بازگشت‌کنندگان افغان، به‌ویژه نظامیان سابق، بلافاصله پس از ورود به افغانستان در دادگاه‌های صحرایی محاکمه و حتی در مرز اعدام شده‌اند. او گفت: «طالبان افرادی را که مظنون به آسیب‌رساندن یا کشتن اعضای‌شان هستند، در فهرست‌های سیاه قرار داده‌اند.»
وی همچنین هشدار داد که بازگرداندن نظامیان سابق می‌تواند منجر به «شکنجه، بازداشت، محرومیت و حتی مرگ» آنان شود. به گفته او، شماری از این افراد اکنون بدون هیچ‌گونه مدرک اقامتی، به‌صورت پنهانی در ایران زندگی می‌کنند، چرا که نگران شناسایی و بازگردانده‌شدن هستند.
این پژوهشگر از دولت ایران خواست تا در قبال مهاجران افغان، به‌ویژه افراد در معرض خطر، مطابق تعهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی رفتار کند. او گفت: «اجرای طرح ابطال برگه‌های سرشماری، ضربه‌ای جدی به امنیت روانی و زیستی کسانی زده است که تلاش داشته‌اند پس از سقوط کابل، زندگی‌شان را در شرایطی پایدارتر بازسازی کنند.»
نصراصفهانی همچنین تاکید کرد که برخی جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای داخلی، حضور نظامیان افغان را تهدیدی برای امنیت ملی جلوه داده‌اند. به گفته او، چنین رویکردی بر سیاست‌گذاری‌ها تاثیر گذاشته و باعث شده دولت، به‌جای بررسی وضعیت حقوقی و انسانی این افراد، صرفاً با نگاه امنیتی به آنان برخورد کند.
جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است که مهاجران فاقد مدرک اقامت را ازاین کشور اخراج خواهد کرد. اما فعالان حوزه مهاجرت هشدار می‌دهند که چنین اقداماتی بدون درنظر گرفتن شرایط خاص پناهجویان، به‌ویژه نظامیان پیشین، می‌تواند پیامدهای انسانی جبران‌ناپذیری داشته باشد.