سفارت افغانستان در امارات متحده عربی، تحت کنترول طالبان در اعلامیهای از آغاز صدور پاسپورت برای افغانها خبر داد. بر اساس این خبرنامه، قنسولگری افغانستان در ابوظبی از سهشنبه (۱۶ عقرب) صدور پاسپورت را آغاز کرده است.
وزارت خارجه طالبان، عبدالرحمن فدا را سرپرست قنسولگری افغانستان در دبی و بدرالدین حقانی را سرپرستی نمایندگی افغانستان در ابوظبی تعیین کردهاند.
اشرف غنی، رئیسجمهور پیشین افغانستان در امارات متحده عربی بسر میبرد.
تاکنون هیچ کشوری طالبان را به رسمیت نمیشناسد.
معاون رئیسالوزرای طالبان در دیدار با وزیر نیروی ایران گفته رویکرد این گروه درباره آب هلمند به جاست. ملا عبدالغنی برادر به علی اکبر محرابیان گفته هیئت فنی ایران که اخیرا از رودخانه هلمند بازدید کردند، کاهش چند برابر آب این رودخانه را تایید کردند.
حساب کاربری ارگ طالبان روز سه شنبه ۱۶ عقرب، در شبکه اجتماعی اکس نوشت که ملا برادر در دیدار با وزیر نیروی ایران گفته است که افغانستان منابع سرشاری برای تولید برق آبی، بادی، آفتابی و تولید انرژی از زغال سنگ را دارد.
در خبرنامه ارگ همچنین آمده است ملا برادر با علی اکبر محرابیان در باره مدیریت آب، خشکسالی و همکاریهای فنی ایران در زمینه تولید برق در افغانستان و استفاده از سیستمهای آبیاری گفتوگو کرده است.
ملا برادر گفته که در بسیاری از مناطق افغانستان مردم به دلیل نبود آب، مجبور به ترک خانههای شان شدند و برخی هم مهاجرت کردهاند.
جمهوری اسلامی و طالبان در دو سال گذشته تنشهای لفظی درباره حقابه ایران از رودخانه هلمند داشتند.
در پی این تنشها وزیر خارجه ایران به طالبان گفته بود که رهاسازی عملی آب رودخانه هلمند و تامین حقابه ایران، مطالبه جدی این کشور است و بر مناسبات افغانستان و ایران تاثیر دارد.
طالبان با تاکید بر پذیرش معاهده آب رودخانه هلمند گفته بود که میزان آب این رودخانه به دلیل خشکسالی کاهش یافته است. اخیرا هیئتی از جمهوری اسلامی برای بررسی این موضوع از هلمند بازدید کردند.
معاون رئیسالوزرای طالبان در این دیدار گفته است که خشکسالیهای اخیر بر منابع آبی منطقه، بهویژه افغانستان تاثیر ناگوار داشته است.
دو سال پس از سقوط جمهوری افغانستان، صف مخالفان طالبان هنوز پراکنده است. تحرک قابل ملاحظهای از یک گفتوگوی جدی و معنادار بر سر شکلدهی یک بدیل سیاسی فراگیر به طالبان وجود ندارد.
جمعی از مخالفان هنوز میپندارند که وضعیت حاکم در افغانستان موقتی است و قدرتهای جهانی و منطقهای دخیل در قضیه افغانستان ناگزیر اند که راهحلی برای بنبست کنونی پیدا کنند. چنان امیدی ریشه در عدم خود ارادیت نیروهای سیاسی درونافغانستانی و تاریخ دخالت قدرتهای بیرونی در منازعه این کشور دارد.
واقعیت عینی افغانستان اما این است که طالبان به لطف حمایت و راهنمایی سیاسی-امنیتی سازمانهای اطلاعاتی پاکستان، لابی سیاسی حکومت قطر و اغماض جهان از نقض ساختارمند حقوق بشر و حقوق زنان توسط این گروه، دستکم برای اکنون حاکم بلامنازعه جغرافیا و صحنه سیاسی درون افغانستاناند. قدرتهای مهم منطقه و جهان به شمول چین، روسیه، هند، ایران و ایالات متحده امریکا بهرغم اینکه بر ماهیت تروریستی، زنستیز، تکقومی و عقبگرای رژیم طالبان آگاهاند، همچنان زیر نام ضرورت امنیت ملی با طالبان روابط اطلاعاتی و سیاسی دارند. مساله مدیریت بحران بشری، فقر و جلوگیری از مهاجرت میلیونی افغانستانی ها به کشورهای منطقه توجیه ظاهرا کاربردی دیگری برای حفظ و گسترش رابطه با طالبان است.
چه میتوان کرد؟
منطق روایتی که طالبان را به عنوان تنها واقعیت سیاسی افغانستان به جهان میفروشد استوار بر این گزاره است که گویا برگشت و تحکیم سلطه طالبان بر افغانستان اجتنابناپذیر بوده است و با خروج ایالات متحده امریکا از افغانستان نظم سیاسی این کشور به وضعیت سنتی و عادی خودش برگشته است. دوام تسلط طالبان بر اکثریت مطلق جغرافیای افغانستان این گزاره را تقویت میکند. از اینرو به باور من آزادسازی بخشهایی از افغانستان از اشغال طالبان و ایجاد یک نظم سیاسی بدیل در درون افغانستان توسط مخالفان طالبان نقطه آغاز تغییر معادله قدرت در افغانستان است. هر آنی که طالبان نتوانند انحصار تسلط بر جغرافیا را حفظ کنند، انحصار سایر امکانات و منابع سیاسی و اقتصادی را نیز از دست خواهند داد. ارزش استراتژیک اصل آزادی میهن این است که می تواند به بسیج سیاسی حوزه ضد طالبان کمک کند و مخرج مشترکی شود برای همه نیروهای سیاسی که امید برگشت به وطن شان را دارند.
در دو سال گذشته حوزه ضد طالبان که شامل نیروهای سیاسی و اجتماعی متعهد به حاکمیت قانون، مردمسالاری و آزادی میشود دچار خطای محاسباتی نسبت به اصل مسئله افغانستان شده است. این اشتباه ارجحیت سیاسی نوع نظام سیاسی، چگونگی توزیع قدرت و کارشیوههای حکومتداری پس از طالبان بر اصل مسئله آزادی و پایان دادن به حاکمیت مطلق طالبان بر جغرافیای افغانستان است. فهم گروههای سیاسی مخالف طالبان این است که اصول دولتسازی و حکومتداری پس از طالبان باید همین اکنون روشن باشد. به عبارت دیگر، اول باید توافق بر سر نظم پس از طالبان صورت بگیرد بعد انسجام نیرو برای براندازی طالبان. این فهم از منظر تئوریک، اشکالی ندارد. ما حق داریم به صورت همزمان بفهمیم چه چیزی را می خواهیم و چه چیزی را نمی خواهیم. اشکال کاربردی چنین کارشیوهای اما این است که واقعیت عینی را از نظر میاندازد. هیچ طرح بدیلی هرچند جامع و دموکراتیک اما روی کاغذ نمیتواند معادله عینی قدرت را در حالی که طالبان همچنان انحصار تسلط بر جغرافیا را در افغانستان دارند عوض کند.
رایزنی بر سر چگونگی ساختارهای سیاسی تقسیم قدرت و منابع امر مهم و بنیادی است و باید بخشی از گفتمان سیاسی و جمعی ما بر سر آینده افغانستان باشد. شرایط اما ایجاب میکند که مخالفان طالبان فهم عملگرایانهتری از اولویتهایشان داشته باشند. پیگیری هدفهایی که نتواند تهدید عینی به انحصار سلطه طالبان بر جغرافیا ایجاد کند، انرژی جمعی را به هدر میدهد. عینیت حاکمیت بر سرزمین است که امکان تعیین چگونگی ساختار دولت و حکومتداری را میدهد، نه بر عکس. بنا بر این اصل آزادی افغانستان از سلطه طالبان و اعاده حق برگشتاندن حاکمیت به مردم بایست مخرج مشترک نیروهای سیاسی ضد طالبان شود و آنها را در یک صف واحد مبارزه آزادیخواهانه قرار بدهد.
متاسفانه در فضای متشت کنونی اصل دیگری که بتواند جایگزین چنان مهمی شود وجود ندارد. سرخوردگی و سردرگمی نیروهای سیاسی افغانستان از یکسو و افت اعتماد نسبت به کار مشترک سیاسی باعث شده است که کار چندانی در دو سال گذشته صورت نگیرد. در جبهه مخالفان طالبان آجندای سیاسی هیچ طرفی به طرف دیگری پذیرفتنی نیست. همه در صدد اند تا نخست نوعیت نظام پس از طالبان را تعیین کنند بعد حاضر شوند تا برای ساختن نظام سیاسی مورد نظر شان با "دیگران" و با پیش شرطهای تغییرناپذیر گفتوگو کنند. در حالی که اگر همه نیروهای سیاسی حوزه ضد طالبان متحدانه منابع انسانی و سیاسیشان را خرچ اصل آزادی افغانستان از سلطه طالبان و اعاده حق برگشت حاکمیت به مردم کنند، میتوانند در فردای پس از طالبان از طریق رایزنی و مراجعه به آرای عمومی مردم بر سر چگونگی نوعیت نظام، تقسیم قدرت و شیوه های حکومتداری به توافق برسند. چنان امری با توجه به زمینه و تاریخ منازعه افغانستان کار سهلی نیست، اما فقط در صورتی ممکن است که به حاکمیت یک گروه تروریستی و متحجر پایان داده شود.
طالبان را چگونه باید فهمید؟
مهمترین درس نزدیک به پنجاه سال منازعه در افغانستان این است که تضمینی برای اجتنابناپذیر بودن تحکیم و تداوم سلطه فقط یک گروه بر افغانستان وجود ندارد. طالبان یک اقلیت افراطی ضد آزادی، ضد زن و ضد تکامل انسانی و اجتماعی جامعه متکثر افغانستان اند. ماهیت دینی طالبان از یکسو و آجندای سیاسی برپایی یک حکومت مطلقالعنان و یکدست قومی از سوی دیگر سبب شده است که بخشهایی از جامعه افغانستان در این مرحله خطر طالبان را دستکم بگیرند و بپندارند که در درازمدت احتمال تحول طالبان به یک نیروی سیاسی معتدل وجود دارد و بنا بر این ضرورتی برای پرداختن هزینه به براندازی سلطه طالبان نیست.
از این رو در سطح ملی یا درون افغانستانی باید فهم بهتر و جامعتری از خطرهای کوتاهمدت و درازمدتی که طالبان متوجه کلیت امنیت فیزیکی و انسانی جامعه افغانستان میسازند به وجود بیاید. فارغ از اینکه عنصر دینی-قومی طالبان چه جذابیتی به کدام گروه سیاسی و قومی افغانستان دارد، طالبان ماهیتا یک تهدید وجودی و دایمی به همه مردم افغانستان اند. در حاکمیت یک گروه از ملاهای افراطی که جهانبینی و فهمشان از مناسبات انسانی، خدمات عمومی، حقوق شهروندی، فرهنگ، توسعه انسانی و ... از چهاردیواری های مدرسههای دینی نمیگذرد، هیچ انسانی به جز ملاها صاحب حق، کرامت و سرنوشت نیست و نخواهد بود. رویای سیاسی طالبان آن طوری که از نزدیک به سی سال حضور این گروه در عرصه سیاسی افغانستان بر می آید این است که جامعه افغانستان را از منظر انسانی و سیاسی به نفع یک حکومت مستبد دینی -که با تمام نمادها و نشانه های تکثر انسانی و فرهنگی از بیخ و بن در تضاد هست – مهندسی خواهد کنند.
در جامعه سراپا طالبانیزه شده دولتی که بتواند حاکمیت قانون، آزادی و کرامت انسانی استوار بر حقوق و مکلفیتهای شهروندی را تضمین کند، هرگز پا نخواهد گرفت. زنان به حقوق اساسیشان دست نخواهند یافت؛ فقر و توسعه نیافتگی انسانی و شهری همچنان ادامه خواهد یافت؛ امکانات فرهنگی و فکری شادی و شادمانی برچیده خواهد شد و برای چند دهه دیگر افغانستان همچنان یک کشور فقیر، فاقد خود ارادیت ملی و وابسته به کمکهای بشردوستانه و اثرپذیر از کنشهای سیاسی قدرتهای منطقهای و جهانی باقی خواهد ماند. حاکمیت دو ساله طالبان نشان میدهد که این گروه برغم منابع مالی که از مجاری مختلف به دست میآورد ظرفیت فکری و سیاسی ساختن و مدیریت دولت و حکومتی را ندارد که بتواند به سی و چند میلیون انسان خدمات اولیه ارایه کند و یا دو سوم آن ها را از زیر خط فقر بیرون بکشد.
برگشت به افغانستان آزاد
در صورتی که نیروهای سیاسی ضد طالبان بتوانند به انسجام فکری و تشکیلاتی معطوف به آزادسازی افغانستان برسند، امکان آزادسازی بخشهایی از افغانستان و ایجاد یک نظم سیاسی بدیل در درون افغانستان به میان خواهد آمد. گام نخست و عملی این کار گذار از مرحله "ببینیم چه میشود" است. حوزه سیاسی ضد طالبان باید ابتکار راهاندازی و مدیریت تحرک معنادار سیاسی و نظامی در درون افغانستان را بگیرد. بدون ایجاد تغییر در معادله انحصار سلطه بر جغرافیا، پیشرفتی برای آزادی افغانستان به دست نخواهد آمد. حوزه ضد طالبان باید مناطقی از شمال و شمال شرق افغانستان را از اشغال طالبان آزاد کند. تاریخ مبارزات ضد طالبانی در حوزه شمال، شمال شرق، مناطق مرکزی و غرب افغانستان میتواند درسهای مهمی برای اجرایی شدن این هدف سیاسی داشته باشد.
مرحله بعد حفظ جغرافیای آزاد شده و ایجاد یک پایگاه سیاسی برای مدیریت آزادسازی سایر مناطق اشغالی است که میتواند در درازمدت سرآغازی برای آزادی افغانستان باشد. مدیریت گفتوگو و دعوت نیروهای سیاسی در محوریت اصل آزادی افغانستان، چگونگی ارایه خدمات در مناطق آزادشده، تضمین کرامت و حقوق شهروندی به ویژه حقوق زنان از کارهای استراتژیکی است که میتواند حوزه ضد طالبان را در ارایه یک بدیل سیاسی مملوس در درون افغانستان کمک کند. وضعیت انسانی، آزادی و توسعه در مناطق آزاد شده افغانستان باید مثالی از آیندهای باشد که ما برای افغانستان آزاد میخواهیم. در چنان وضعی است که حق حاکمیت به مردم از طریق همهپرسی و انتخابات برگشتانده خواهد شد و نظام سیاسی مورد نظر مردم بر مردم حاکم خواهد شد.
از همین رو مسئله نوعیت دولت و حکومت دموکراتیک پس از طالبان، کار پس از آزادی افغانستان است.
گروهی از فعالان زن افغان با دبیرکل سازمان ملل دیدار کردهاند. اصیلا وردک که این دیدار حضور داشت، به افغانستان اینترنشنال گفت آنتونیو گوترش در ملاقات با آنها تاکید کرد که بدون تامین حق آموزش و کار زنان، طالبان به رسمیت شناخته نخواهد شد.
به گفته خانم وردک، دبیرکل سازمان ملل در دیدار با اعضای «فروم زنان برای افغانستان» گفته مسائل مربوط به افغانستان در آجندا و اولویت کاری این سازمان قرار دارد.
آقای گوترش افزود که سعی میکند در قبال مسائل افغانستان همکاری «بیشتر و بهتر» کند.
در این دیدار حبیبه سرابی، عضو هیئت مذاکرهکننده حکومت پیشین و شهرزاد اکبر، رئيس پیشین کمیسیون حقوق بشر افغانستان نیز حضور داشتهاند.
گفته میشود که این نخستین دیدار دبیرکل سازمان با فعالان زن افغان پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان است.
طالبان در بیش از دو سال گذشته، محدودیتهای گستردهای در حوزههای مختلف زندگی زنان افغانستان وضع کرده است.
به رغم فشارهای جهانی، طالبان اقدامات محدودکننده خود به ویژه در قبال کار و آموزش زنان را لغو نکرده است.
رعایت حقوق بشر به ویژه حقوق زنان، از پیششرطهای عمده جامعه جهانی برای رسمیت شناختن طالبان است.
جهانگیری، نماینده وزیر علوم ایران در امور بینالمللی در دیدار با رئيس دانشگاه ننگرهار، گفته که کشورش آماده همکاری در زمینه تبادل استاد و دانشجو با افغانستان است. رئيس دانشگاه ننگرهار با مسئولان دانشگاه علامه طباطبائی در تهران دیدار کرده است.
آقای جهانگیری گفته است: «ما میتوانیم در حوزه تحقیقات مشترک علمی، در حوزه آب، نانو تکنولوژی، تبادل استاد و دانشجو و آنچه دانشگاههای افغانستان به آن نیاز دارند، با آن دانشگاهها همکاری کنیم.»
در همین حال، عبدالله معتمدی، رئيس دانشگاه علامه طباطبائی در دیدار با خلیلاحمد بهسودوال، رئيس دانشگاه ننگرها گفت که امیدوار است «زمینههای همکاری مشترک را پیدا کنیم و بر اساس آن رو به جلو حرکت کنیم.»
آقای بهسودوال هم گفته است که دانشگاه ننگرهار «علاقمند» امضای تفاهمنامه همکاری با دانشگاه علامه طباطبائی در حوزه علوم انسانی است.
شاه علیاکبر شهرستانی، نویسنده، پژوهشگر و استاد سابق دانشگاه کابل در لندن درگذشت. فرزند آقای شهرستانی در صفحه فیسبوک خود نوشته که این نویسنده پیشکسوت روز یکشنبه، ۱۴ عقرب، «در عالم غربت و دور از میهن و فرزندان خویش» درگذشته است.
برخی رسانهها به نقل از خانواده این استاد سابق دانشگاه کابل نوشتهاند که او در سالهای اخیر دچار «یک بیماری مزمن» بود.
درگذشت شاه علیاکبر شهرستانی با واکنش شماری از مقامهای حکومت پیشین، نویسندگان و فرهنگیان افغانستان مواجه شده است.
عباس بصیر، وزیر سابق تحصیلات عالی افغانستان آقای شهرستانی را «یک محقق و پژوهشگر توانا» خوانده که به گفته او در دهه ۱۳۴۰ خورشیدی، در دانشگاه کابل زبان و ادبيات فارسى درى، عربى، فرانسوی و انگليسى تدریس میکرد.
گفته میشود که شاه علیاکبر شهرستانی از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۶ رئيس دانشکده ادبیات دانشگاه کابل نیز بوده است.
محمدقاسم وفاییزاده، وزیر سابق تحصیلات عالی هم در صفحه فیسبوک خود نوشته که آقای شهرستانی بیش از ۱۳۰ اثر در حوزه تاریخ و ادبیات از خود به جا گذاشته است.
کتابهای «قاموس لهجه دری هزارهگی»، «تاریخ هزاره»، «ادبیات و زبان فارسی دری معاصر در افغانستان»، «هجو در ادبیات زبان دری» از جمله آثار برجسته شاه علیاکبر شهرستانیاند. از او همچنین دههها مقاله پژوهشی منتشر شده است.
