مولانا فضل‌الرحمان، رهبر جمعیت علمای اسلام پاکستان، روز یکشنبه به دعوت رهبری طالبان وارد کابل شد. این روحانی پاکستانی که در افغانستان به نام «پدر روحانی طالبان» مشهور است، پیش از این گفته قرار است با هبت‌الله آخندزاده در قندهار ملاقات کند.
این نخستین سفر مولانا فضل‌الرحمان، در راس هیئت ۱۱ نفری از چهره‌های مذهبی و بانفوذ پاکستان به کابل، پس از به قدرت رسیدن طالبان در ۲۴ اسد ۱۴۰۰ است.
رسانه‌های پاکستانی به نقل از منابعی گزارش دادند که این سفر سه هدف مهم دارد: کشاندن پای تحریک طالبان پاکستان (تی‌تی‌پی) به میز مذاکره با دولت پاکستان، همکاری طالبان در زمینه تامین امنیت مناطق مرزی در انتخابات سراسری پاکستان که ماه آینده برگزار می‌شود و کاهش تنش میان کابل و اسلام‌آباد.
جایگاه مولانا فضل‌الرحمان در پاکستان
مولانا فضل‌الرحمان رهبر جمعیت علمای اسلام در پاکستان است. حزب او یکی از مهم‌ترین احزاب اسلامی متحد حکومت پاکستان به شمار می‌رود.
این حزب در دو ایالت پاکستان، خیبرپختواه و بلوچستان، نفوذ قابل توجهی دارد.
این روحانی دیوبندی در افغانستان به نام «پدر معنوی طالبان» معروف است. این شهرت از حمایت‌هایی می‌آید که او در حوزه عمومی از طالبان از خود نشان داده است. در بیست سال گذشته در حالی که او حامیان طالبان در افغانستان به شمار می‌رفت، اما در پاکستان طرفدار انتخابات و دموکراسی است.
این روحانی حامی طالبان، همیشه در انتخابات‌های پاکستان اشتراک فعال دارد و سابقه چندبار ائتلاف با احزاب سیاسی و نظامیان پاکستانی را دارد. او رابطه‌ای محکم و پیچیده با نظامیان و ارتش پاکستان دارد.
این روحانی پاکستانی در ائتلافی که علیه عمران خان، نخست‌وزیر پیشین و رهبر حزب تحریک انصاف پاکستان ایجاد شد، نقش کلیدی داشت و شانه‌به‌شانه مریم نواز، دختر نواز شریف علیه عمران‌خان شعار داد تا که حکومت او را از طریق پارلمان ساقط کرد.
سفر مولانا فضل‌الرحمان کمتر از یک هفته بعد از سفر ملا شیرین، والی قندهار به اسلام‌آباد صورت گرفته که برای کاهش تنش با مقام‌های پاکستانی دیدار کرد. اما آیا واقعاً این مهمان ویژه طالبان می‌تواند سفر پردستاوردی داشته باشد و انتظارات رهبری نظامی و حکومت غیرنظامی را برآورده می‌کند یا خیر؟
در زیر به هر سه هدف مهم این سفر می‌پردازیم.
تی‌تی‌پی، طالبان و فضل‌الرحمان
فضل‌الرحمان، به‌عنوان روحانی که عمدتا مشغول کارهای سیاسی است، در میان طالبان افغانستان در گذشته نفوذ و جایگاه مهمی داشت.
گروه طالبان در جریان جنگ بیست ساله خود علیه دولت پیشین افغانستان به فتوا و حمایت این روحانی مطرح نیاز داشت، اما در حال حاضر وضعیت تا حدی تغییر کرده است. طالبان دیگر یک گروه شورشی سرگردان نیست. این گروه عملاً رژیم و جغرافیایی را در اختیار دارد و سلسلهمراتبی که به زیردستان امر و نهی می‌کند.
طالبان قبلاً با استفاده از عقبه استژاتژیکی که پاکستان برایش فراهم کرده بود، به مدارس و ملاهای پاکستانی و فتوایها و حمایتشان نیاز جدی داشت، اما این نیاز پس روی کار آمدن این گروه در افغانستان تا حدی کاهش یافته است.
طالبان، در این سفر تشریفات ویژهای برای حضور رهبر جمعیت علمای اسلام در کابل و قندهار روی دست گرفته است.
نتیجه این سفر به پاسخ این سوال بستگی دارد که آیا او قادر خواهد بود رهبران تحریک طالبان پاکستان، شاگردان سابق خود را به پای میز مذاکره بکشاند یا خیر. اگر او موفق شود تی‌تی‌پی را متقاعد سازد که از شدت حملات خود در ایام انتخابات بکاهد، به اهداف خود نزدیک خواهد شد..
تی‌تی‌پی و داعش خراسان، که در پاکستان و افغانستان فعالیت میکنند، هر دو مولانا فضل‌الرحمان را مفتی و ملای حکومتی میدانند که از نظامیان پاکستان دستور میگیرد.
تجمعات صلحآمیز و کاروانهای او و همحزبیهایش در ماههای اخیر چند بار هدف حمله قرار گرفتند. تی‌تی‌پی در گذشته در کنار طالبان علیه نظام جمهوری در افغانستان میجنگید. نیروهای جنگی که توانایی به چالش کشیدن حکومت پاکستان را دارد. این گروه به‌عنوان کارت مهم طالبان افغانستان برای چانهزنی با حکومت پاکستان به شمار می‌رود.
تی‌تی‌پی در دو ایالت هممرز با افغانستان می‌تواند در روز انتخابات پاکستان در هشتم فبروری ناامنی ایجاد کند و روند رایگیری را عملاً با چالش مواجه کند.
رهبران ارتش پاکستان طالبان افغانستان را مقصر ناامنی در این کشور میداند؛ برخلاف آن طالبان افغانستان بارها گفتهاند که نباید مسئولیت ناتوانی نیروهای امنیتی پاکستان را به دوش کابل انداخت.
هنوز یک ماه به زمان برگزاری انتخابات پارلمانی پاکستان مانده است، اما از ماههای گذشته تا امروز مناطق مرزی پاکستان با افغانستان شاهد ناامنی و بمبگذاری پیوسته بوده که تقریباً روزانه حملات تی‌تی‌پی و دیگر گروههای ضدحکومتی نیروهای نظامی پاکستان را هدف قرار میدهند.
آیا کاهش تنش با اسلام‌آباد اتفاق خواهد افتاد؟
براساس آماری که نهادهای پژوهشی پاکستان ارائه میکنند، از زمان به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان میزان ناامنی نه تنها در مناطق مرزی افزایش یافته، بلکه تا قلب اسلام‌آباد و پنجاب نفوذ کرده است.
رهبری نظامی و غیرنظامی در پاکستان بدون پردهپوشی میگویند طالبان افغانستان به رهبران و سربازان تی‌تی‌پی در افغانستان پناهگاه داده است و تا زمانی که طالبان علیه این نیروها اقدام جدی نکند ناامنی در پاکستان کاهش نخواهد یافت.
با این حال، طالبان تاکنون برخورد جدی در برابر تی‌تی‌پی از خود نشان نداده است.
در پاکستان در حال حاضر حکومت موقت غیرنظامی بر سر کار است. هنوز مشخص نیست که سرنوشت انتخابات چه می‌شود و کدام حزب برنده خواهد شد. باور بر این است که ارتش نقش تعیینکنندهای در مسایل امنیتی دارد، اما نقش حکومت غیرنظامی و احزاب قدرتمند سیاسی مانند حزب مردم و حزب مسلملیک را نمیتوان نادیده گرفت.
تی‌تی‌پی و طالبان هم از این موضوع به خوبی آگاهاند که حتی اگر مذاکرهای هم صورت گیرد، این مذاکره به بعد از انتخابات خواهد بود. اما اینکه مذاکره نتیجه خواهد داد یا خیر پرسش دیگری است.
سفر مولانا فضل‌الرحمان شاید برای طالبان یک نمایش رسانهای با تشریفاتی ویژه باشد، اما به دلایلی که در بالا مطرح شد، انتظار زمینهسازی برای مذاکرات حکومت پاکستان با تی‌تی‌پی، تامین امنیت مناطق مرزی و کاهش تنش اسلام‌آباد با طالبان ممکن است به سادگی امکانپذیر نباشد.
