پیروزی تاریخی دونالد ترامپ در انتخابات ریاستجمهوری امریکا، به احتمال فراوان معادلات سیاسی و اقتصادی جهان را دستخوش تغییرات اساسی خواهد کرد. در این میان، چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان با چشماندازی مبهم و غیرقابل پیشبینی روبهرو شده است.
بازگشت ترامپ به کاخ سفید میتواند هم فرصتهای بیسابقهای برای بیجینگ فراهم کند و هم چالشهای جدی برای این کشور به همراه داشته باشد.
بر اساس گزارش سیانان، شی جینپینگ، رئیسجمهور چین، در پیام تبریک خود به ترامپ، بر ضرورت یافتن «راه درست» برای همزیستی در «دوران جدید» تاکید کرده است.
این لحن محتاطانه نشان میدهد که بیجینگ به خوبی از پیچیدگیهای پیش روی خود آگاه است.
اگرچه ترامپ در دوره قبلی ریاستجمهوریاش بارها از پینگ به عنوان «دوست بسیار خوب» یاد کرده اما سیاستهای عملی او در قبال چین، روابط دو کشور را به پایینترین سطح در دهههای اخیر رسانده است.
بازگشت ترامپ احتمالا با وضع تعرفههای سنگین ۶۰ درصدی بر کالاهای چینی همراه خواهد بود که این اقدام میتواند به رشد اقتصادی چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان آسیب جدی وارد و تنشهای موجود میان این دو ابرقدرت را بیش از پیش تشدید کند.
از سوی دیگر، رویکرد معاملهگرایانه ترامپ در عرصه سیاست خارجی، میتواند به تضعیف پیمانهای امریکا و جایگاه رهبری این کشور در جهان بینجامد.
این وضعیت میتواند فرصتی در اختیار بیجینگ قرار دهد تا خلای ناشی از عقبنشینی امریکا را پر کرده و نظم جهانی جدیدی را پایهگذاری کند.
شن دینگلی، تحلیلگر سیاست خارجی مستقر در شانگهای، در این باره به سیانان میگوید: «بازگشت ترامپ به قدرت بیتردید هم فرصتهای بیشتر و هم خطرات بزرگتری را برای چین به همراه خواهد داشت. این که کدام یک از این دو، خطرات یا فرصتها، غالب شود، به چگونگی تعامل دو کشور با یکدیگر بستگی دارد.»
تعرفههای سر به فلک کشیده
در دوره نخست ریاستجمهوری ترامپ، او که وعده «شکوه دوباره امریکا» را داده بود، جنگ تجاری شدیدی علیه چین به راه انداخت.
ترامپ، هوآوی، غول مخابراتی چینی را به بهانه امنیت ملی تحریم کرد و چین را مسئول همهگیری کووید-۱۹ دانست.
در پایان دوره چهار ساله ریاستجمهوری او، روابط دو کشور به پایینترین سطح خود در چند دهه اخیر رسید.
اکنون ترامپ در کارزار انتخاباتیاش تهدید کرده تعرفههای ۶۰ درصدی بر کالاهای چینی وضع خواهد کرد که این اقدام میتواند ضربه سنگینی به اقتصاد چین وارد کند که هماکنون با بحران مسکن، کاهش مصرف، روند نزولی قیمتها و افزایش بدهیهای دولتهای محلی دستوپنجه نرم میکند.
بانک سرمایهگذاری مککواری تخمین میزند که تعرفههای ۶۰ درصدی، رشد اقتصادی چین را تا دو درصد، چیزی کمتر از نصف نرخ رشد پنج درصدی فعلی این کشور، کاهش خواهد داد.
لری هو، اقتصاددان ارشد چین در مککواری میگوید: «جنگ تجاری جدید میتواند به الگوی رشد چین که متکی بر صادرات و تولید است، پایان دهد.»
تعرفهها که در واقع نوعی مالیات بر واردات هستند، نه تنها به مصرفکنندگان کشور وضعکننده آسیب میزنند، بلکه به کسبوکارهایی که برای تولید محصولات نهایی به مواد اولیه و کالاهای واسطهای وارداتی نیاز دارند نیز ضربه میزنند.
تشدید تنشهای تجاری جهانی فراتر از چین و امریکا، به همه کشورهای درگیر در زنجیره تامین جهانی، آسیب خواهند رساند.
دانیل راسل، معاون امنیت بینالملل و دیپلوماسی موسسه سیاست جامعه آسیا میگوید: «ترامپ دوره نخست ریاستجمهوری خود را با ستایش شی جین پینگ آغاز کرد اما در ادامه به وضع تعرفهها و تحقیر پکن در دوران همهگیری پرداخت.»
راسل که پیشتر مشاور ارشد باراک اوباما، رئیسجمهور اسبق امریکا در امور آسیا بوده، میافزاید: «از این رو، پکن احتمالا با احتیاط به رئیسجمهور منتخب [امریکا] نزدیک خواهد شد تا از خواستههای ترامپ و فرصتهای احتمالی آگاه شود.»
چالشها و فرصتها
با این حال، سیاست خارجی معاملهمحور ترامپ میتواند فرصتهای استراتژیک مهمی را برای بیجینگ فراهم کند.
تانگ ژائو، پژوهشگر ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بینالمللی، معتقد است که اگرچه بیجینگ عمیقا نگران غیرقابل پیشبینی بودن سیاستهای ترامپ است اما این چالشها میتوانند فرصتهای جدیدی را نیز به همراه داشته باشند.
به گفته او، با وجود نگرانی از آغاز دوباره جنگ تجاری، بیجینگ بر این باور است که سیاستهای سختگیرانه تعرفهای ترامپ در اروپا با مخالفت شدید روبهرو خواهد شد.
این موقعیتی است برای چین تا روابط اقتصادی خود را با اروپا تقویت کند و با تلاشهای امریکا برای محدودسازی فنآوری و جداسازی زنجیره تامین بین چین و کشورهای غربی مقابله کند.
موضع منفی ترامپ نسبت به ناتو و نهادهای بینالمللی نیز میتواند به نفع بیجینگ تمام شود.
در شرایطی که جو بایدن، رئیسجمهور فعلی، تلاش گستردهای برای تقویت اتحادهای امریکا در مقابله با چین انجام داده، رویکرد انزواگرایانه ترامپ میتواند این دستاوردها را تضعیف کند. این امر برای چین که از استراتژی واشینگتن در ایجاد «ناتوی آسیایی» نگران است، میتواند خبر خوشایندی باشد.
مساله تایوان و روابط با روسیه
مساله تایوان نیز یکی از محورهای اصلی روابط چین و امریکا در دوره جدید خواهد بود. حزب کمونیست چین، با وجود آن که هرگز بر این جزیره حکومت نکرده، آن را بخشی از خاک خود میداند.
اظهارات اخیر ترامپ در مورد تایوان، از جمله متهم کردن این جزیره به «دزدیدن» صنعت تراشه از آمریکا و موضع مبهم او در خصوص حمایت نظامی از تایوان، نشاندهنده رویکرد معاملهگرایانه او نسبت به این موضوع است.
ژائو میگوید: «با توجه به بیمیلی نسبی ترامپ به دفاع از تایوان، بیجینگ ممکن است با استفاده از مشوقها و اهرمهای فشار، به دنبال امتیازگیری از واشنگتن باشد تا حمایت نظامی و سیاسی امریکا را از تایوان کاهش دهد.»
در عرصه روابط بینالمللی، بازگشت ترامپ میتواند پیچیدگیهای جدیدی در روابط سهجانبه چین، روسیه و امریکا ایجاد کند.
روابط نزدیک ترامپ با ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه و احتمال پایان جنگ اوکراین میتواند معادلات موجود را تغییر دهد.
لیو دونگشو، استادیار امور بینالملل در دانشگاه سیتی هنگکنگ، معتقد است که بهبود روابط امریکا و روسیه میتواند به کاهش وابستگی مسکو به بیجینگ و شکاف میان روسیه و چین بینجامد.
از گفتههای ترامپ پیداست که او چین را دشمن اصلی میداند، نه روسیه.
روز پنجشنبه ۱۷ آبان، پوتین پیروزی ترامپ را تبریک گفت و برای تعامل با امریکا، اعلام آمادگی کرد.
او در نشستی سیاسی در سوچی گفت که سخنان ترامپ درباره پایان جنگ اوکراین و بهبود روابط با روسیه «شایان توجه است» و در پاسخ به پرسش مجری درباره تمایل به گفتوگو با ترامپ گفت: «بله، این کار را خواهیم کرد. ما آمادهایم.»
کانادا
بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید در سال آینده، میتواند با توجه به سیاستهای تعرفهای ترامپ مشکلات اقتصادی کانادا را تشدید کند و جاستین ترودو، نخستوزیر لیبرال کانادا، را ناچار کند تصمیمات دشواری بگیرد.
به گفته تحلیلگران و اقتصاددانان، پیامدهای بالقوه بازگشت ترامپ، اختلافات تجاری است که و در شرایطی که ۷۵ درصد صادرات این کشور به ایالات متحده است، میتواند کانادا را به سمت رکود سوق می دهد.
ترامپ پیشتر تورودو را را «دیوانه چپ افراطی» خوانده بود.
فرانسه و آلمان
رهبران دو قدرت اصلی اتحادیه اروپا، آلمان و فرانسه، پس از برگزاری مذاکراتی برای هماهنگسازی واکنشهایشان، اعلام کردند با توجه به بازگشت قریبالوقوع ترامپ به کاخ سفید، اتحادیه اروپا باید متحد و هماهنگ باشد.
امانوئل مکرون، رئیسجمهور فرانسه و اولاف شولتس، صدراعظم آلمان پیروزی ترامپ در انتخابات روز سهشنبه را تبریک گفتند، اما همزمان بر چالشهای ناشی از سیاست تجاری حمایتگرایانه «اول امریکا» و گفتمان انزواگرایانه او تاکید کردند.
شولتس به خبرنگاران گفت: «اتحادیه اروپا باید نزدیک به هم بایستد و بهصورت متحد عمل کند» و افزود که او و مکرون با سایر سران دولتهای اروپایی و اتحادیه اروپا هماهنگی نزدیکی دارند.
مکرون هم در شبکه اجتماعی اکس اعلام کرد برلین و پاریس برای اروپایی متحدتر و قویتر در «وضعیت جدید» تلاش خواهند کرد.
با این حال، دستیابی به وحدت اروپایی چالشبرانگیز خواهد بود، بهویژه با توجه به این که در سالهای اخیر، پاریس و برلین بر سر مسائل مختلف از چگونگی تامین مالی افزایش هزینههای دفاعی گرفته تا تجارت، و بهویژه نرخ تعرفه برای خودروهای برقی چین، اختلاف نظر دارند.
اوکراین
ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین، روز پنجشنبه اعلام کرد از جزئیات طرح ترامپ برای پایان سریع جنگ در اوکراین مطلع نیست اما معتقد است پایان سریع جنگ، باید شامل امتیازات بزرگی برای کییف باشد.
رهبر اوکراین در یک کنفرانس خبری در نشست جامعه سیاسی اروپا در بوداپست گفت معتقد است ترامپ خواهان پایان سریع جنگ با روسیه است، اما هنوز برنامهای را با او در میان نگذاشته است.
او گفت: «اگر فقط سریع باشد، این به معنای خسارت برای اوکراین است. من هنوز نمیدانم که این به چه صورت دیگری ممکن است. شاید ما چیزی نمیدانیم یا نمیبینیم.»
پیروزی ترامپ در انتخابات این هفته، در حالی که نیروهای روسیه در حال پیشرویهای سریعتر در ماههای اخیر هستند و نیروهای کوریای شمالی در منطقه کورسک روسیه مستقر شدهاند، حس بزرگی از عدم اطمینان را برای تلاشهای جنگی اوکراین به وجود آورده است.
روسیه
ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، روز پنجشنبه به ترامپ برای پیروزی در انتخابات امریکا تبریک گفت و او را بهخاطر شجاعتش زمانی که یک مهاجم قصد ترورش را داشت، تحسین کرد و گفت «او به نظر من بسیار درست، شجاعانه و مانند یک مرد واقعی رفتار کرد. من از این فرصت استفاده میکنم تا به او برای پیروزی در انتخابات تبریک بگویم.»
پوتین در ادامه گفت اظهارات ترامپ در جریان کمپین انتخاباتی درباره اوکراین و احیای روابط با روسیه شایسته توجه است و اعلام کرد که مسکو آماده گفتوگو است.
پوتین گفت: «آنچه درباره تمایل به احیای روابط با روسیه و پایان بحران اوکراین گفته شد، به نظر من حداقل شایسته توجه است.»
ترامپ در جریان کمپین انتخاباتی خود گفت میتواند ظرف ۲۴ ساعت پس از انتخاب شدن، صلح را در اوکراین برقرار کند، اما جزئیات کمی در مورد چگونگی پایان دادن به بزرگترین جنگ زمینی در اروپا از زمان جنگ جهانی دوم ارائه کرده است.
رئیسجمهور ۷۲ ساله روسیه در اشاره به طرح صلح ترامپ گفت «نمیدانم اکنون چه اتفاقی خواهد افتاد. هیچ سرنخی ندارم.»
وقتی از پوتین پرسیده شد که در صورت تماس ترامپ و پیشنهاد یک دیدار، چه خواهد کرد، او گفت که آماده است در صورت تمایل دولت ترامپ، تماسها را از سر بگیرد و آماده بحث و گفتوگو با او است.
اسرائیل
بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل و حامیانش پیروزی ترامپ را جشن گرفتند. یکی از رهبران جنبش شهرکنشینان اسرائیلی او را متحدی توصیف کرد که از آنها «بدون قید و شرط» حمایت خواهد کرد.
ترامپ اعلام کرده است از اسرائیل در جنگ برای نابودی حماس در نوار غزه حمایت میکند اما گفته بنیامین نتانیاهو، که یکی از متحدان ترامپ به حساب میآید و بهطور گستردهای تصور میشود از بازگشت او به قدرت استقبال کرده، باید این جنگ را سریع به پایان برساند.
انتظار میرود ترامپ به مسلح کردن اسرائیل ادامه دهد، کشوری که او گفته بود اگر هریس انتخاب میشد، موجودیتش به خطر میافتاد.
برخلاف فشاری که بایدن بهصورت محدود بر اسرائیل اعمال میکرد که جنبههای بشردوستانه را هم در نظر بگیرد، سیاست ترامپ در قبال اسرائیل احتمالا بدون توجه به ملاحظات انسانی خواهد بود و ممکن است دست نتانیاهو را برای برخورد با ایران هم بازتر بگذارد.
در زمانی که ترامپ در کاخ سفید بود، توافقنامههای ابراهیم بین اسرائیل، امارات متحده عربی و بحرین امضا شد. اما این توافقهای دیپلماتیک منجر به هیچ اقدامی در جهت پیشبرد تشکیل کشور فلسطین در کرانه باختری و غزه نشد.
با این حال، احتمال دارد ترامپ برای عادیسازی تاریخی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی تلاش کند، تلاشی که در دوره اول او آغاز شد و بایدن نیز آن را دنبال کرده است.
ایران
در حالیکه تنشهای تهران با واشنگتن بر سر حمایت امریکا از اسرائیل تشدید شده است، بنا بر اعلام رسانههای نزدیک به حکومت در تهران، مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران، گفته نتیجه انتخابات امریکا برای کشورش اهمیتی ندارد.
در همین حال، گزارشهای رسیده از ایران و همچنین رصد واکنش کاربران ایرانی شبکههای اجتماعی نشان میدهد واکنش مردم متفاوت است.
برخی نگران افزایش خطر جنگ و مشکلات اقتصادی هستند، در حالی که دیگران امیدوار بودند موضع سختگیرانه او ممکن است به تغییرات سیاسی در ایران منجر شود.
در همان حال، به نظر میرسد در عین حالیکه مقامات جمهوری اسلامی، اهمیت نتیجه انتخابات آمریکا بر سیاستهای تهران را کماهمیت جلوه دادهاند، آنها نگران هستند ترامپ ممکن است نتانیاهو را برای حمله به سایتهای هستهای ایران، انجام ترورها و اعمال دوباره سیاست «فشار حداکثری» از طریق تشدید تحریمها بر صنعت نفت ایران تشویق کند.
هند
به گزارش رویترز و به نقل از یک منبع آگاه هندی، این کشور آماده است دسترسی آسانتر به بازار خود را برای شرکتهای امریکایی فراهم کند، به شرطی که دولت دونالد ترامپ، به این اقدام پاسخ متقابل دهد.
بر اساس این گزارش و به نقل از همین منبع، هند ممکن است تعرفههای واردات را در بخشهایی مانند خودرو کاهش دهد.
ترامپ اخیرا هند را بهعنوان «سوءاستفادهکننده بزرگ» از روابط تجاری معرفی کرده و در جریان کارزار انتخاباتی خود وعده افزایش تعرفهها بر تمامی واردات به ایالات متحده را داده است.
در دوره اول ریاستجمهوری ترامپ از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱، او با هند بر سر تعرفهها درگیر شد، اما در همان حال رابطهای خوب با نخستوزیر نارندرا مودی داشت.
در نزدیکی پایان دوره اول ترامپ، هند و ایالات متحده توافق کردند برای رسیدن به یک توافق محدود بهمنظور کاهش اختلافات خود مذاکره کنند.
چین
مشخص نیست که رهبران چین تهدید ترامپ برای اعمال تعرفه ۶۰ درصدی بر تمامی صادرات چین را جدی میگیرند یا آن را یک تاکتیک مذاکره میدانند چگونه با آن برخورد میکنند.
به گزارش رویترز، اندیشکدههای چینی هشدار دادهاند که مذاکره با ترامپ در این دوره بسیار دشوارتر از جنگ تجاری قبلی خواهد بود.
دونالد ترامپ در صحبتهایی که ماه گذشته در کلوب اقتصادی شیکاگو داشت، گفت: «برای من، زیباترین کلمه در دیکشنری، تعرفه است. این کلمه مورد علاقه من است.»
اکنون که او رییسجمهور منتخب ایالات متحده شده است، این کلمه باید ذهن همه مقامهای چینی حاضر در پکن را درگیر کرده باشد که این روزها برای تدوین استراتژی افزایش رشد کند اقتصاد ۱۸ تریلیون دلاری خود در پکن گرد هم آمدهاند.
آنها در شرایطی هستند که باید احتمال عملی شدن تهدید ترامپ برای اعمال تعرفه ۶۰ درصدی بر تمام صادرات از جمهوری خلق چین را در نظر بگیرند.
شاید بزرگترین عاملی که دست چین را در این رقابت تضعیف میکند، عدم تحقق وعده خرید ۲۰۰ میلیارد دلار اضافی از کالاها و خدمات آمریکایی مطابق با شرایط توافقنامه «فاز اول» است که در ژانویه ۲۰۲۰ به افزایش تعرفههای دوطرفه در اولین جنگ تجاری چین و آمریکا پایان داد.
این موضوع به این معناست که هرگونه تعهد جدیدی که پکن برای کاهش تنش به واشنگتن ارائه دهد، اعتبار کمتری خواهد داشت چون طرف چینی به وعده قبلی خود عمل نکرده است.
چین همچنین به دلیل تصمیم شی جینپینگ، رییسجمهور این کشور برای دو برابر کردن سیاست صنعتی وابسته به صادرات بهمنظور جبران ضعف مزمن در مصرف داخلی، بیش از پیش آسیبپذیر شده است.
اگر صادرکنندگان چینی کالاهای خود را به بازارهای دیگر در اروپا و آسیا هدایت کنند تا این زیان را جبران کنند، آن کشورها ممکن است برای دفاع از خود تعرفههای خود را افزایش دهند.
در این شرایط، سهم کلی چین از تجارت جهانی ممکن است بالاخره رشد خود را متوقف کند یا بهطور قابلتوجهی کاهش یابد.
کوریای شمالی
هرچند گفته شده دونالد ترامپ به رابطه خود با کیم جونگ اون مفتخر است، اما اگر او به دنبال یک نشست دیگر با کیم جونگ اون باشد، با یک رهبر کوریای شمالی روبهرو خواهد شد که به دلیل زرادخانه موشکی گستردهتر و روابط بسیار نزدیکتر با روسیه، جسورتر شده است.
پس از تبادل تهدیدهای نابودی هستهای در سال اول دوره اولیه ترامپ، کیم و ترامپ سه دیدار بیسابقه در سنگاپور، هانوی و در مرز بین کوریای شمالی و جنوبی در سالهای ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ برگزار کردند.
ترامپ ماه گذشته در گفتوگو با فاکس نیوز گفت: «ما یک جنگ هستهای با میلیونها کشته داشتیم اما زمانی که من در آنجا بودم، رابطه خوبی با کیم جونگ اون داشتم.»
بسیاری از طرفداران تعامل با کوریای شمالی از کاهش تنشها استقبال کردند، اما این نشستها در نهایت به بنبست رسید و نتوانست تغییرات پایداری در کوریای شمالی ایجاد کند و جو بایدن هم نتوانست پیونگیانگ را به بازگشت به مذاکرات ترغیب یا تحت فشار قرار دهد.
از زمان آخرین دیدار ترامپ با کیم، کوریای شمالی بهطور قابلتوجهی زرادخانه موشکهای بالستیک قارهپیما، موشکهای مافوق صوت و سلاحهای کوتاهبرد خود را که میتواند کلاهکهای هستهای را به سرزمین اصلی ایالات متحده یا پایگاههای نظامی در منطقه برساند، گسترش داده است.
مقامات امریکایی و کوریای جنوبی اعلام کردهاند که پیونگیانگ همچنین سایت آزمایشهای هستهای خود را بازگشایی کرده و آماده است تا هر زمان که کیم دستور دهد، آزمایشها را از سر بگیرد.
امسال علاوه بر اینها، کوریای شمالی پیمان دفاع متقابل با روسیه امضا کرده و به گفته مقامات لمریکایی و اوکراینی، بهطور بیسابقهای هزاران نیروی نظامی را برای کمک به جنگ مسکو در اوکراین اعزام کرده است.
روسیه هم در مقابل از کوریای شمالی با ارائه نفت و دیگر صادرات حمایت کرده و با تمدید دوره مامویت گروه کارشناسان سازمان ملل که درباره تخلفات این کشور از تحریمهای این سازمان ملل گزارش میداد، مخالفت کرده است.
