مسدود ماندن گذرگاه تورخم پس از شش روز، تجارت دوجانبه را مختل و خسارات مالی هنگفتی برای تاجران وارد کرده است. اسوشیتدپرس به نقل از مقام های رسمی گزارش داد که بیش از ۵ هزار لاری حامل کالا بهشمول میوه و سبزیجات در انتظار بازگشایی این گذرگاه تجاری اند.
گذرگاه مرزی تورخم هفته گذشته بهدلیل اختلاف میان طالبان و پاکستان درباره ساخت یک پست مرزی توسط طالبان بسته شد.
ضیاالحق سرحدی، مدیر اتاق مشترک تجارت و صنایع پاکستان و افغانستان از دو کشور خواست که اختلاف خود را حل کنند تا تجارت دو جانبه و تردد مردم از سر گرفته شود.
نجیب الله، راننده لاری به اسوشیتدپرس گفت که مجبور شده است در موتر خود بخوابد. او گفت: «از پاکستان و افغانستان میخواهیم که به ما رحم کنند، ما بدون هیچ دلیلی در وضعیت دشواری بهسر میبریم.»
مصطفی خان، راننده پاکستانی گفت که او امیدوار بود پس از تحویل دادن محموله سمنت در شهر جلالآباد افغانستان به خانهاش در شهر پشاور بازگردد، اما «از جمعه اینجا گیر کردهام و هیچ نمیدانم که چه مدت باید با این مشکل روبهرو خواهد بود.»
فرهاد نصرت، یک شهروند افغان گفت که او به همراه مادر و فرزندانش در حال بازگشت به خانه بوده و بسته شدن گذرگاه مرزی آنها را مجبور کرده است که شبها و روزها را در فضای باز بگذرانند. او از مقامات پاکستانی خواست که مرز را باز کنند.
مسئولان گفتند که صدها پاکستانی نیز در طرف دیگر مرز گرفتار شدهاند.
پیشتر شبکه جیونیوز پاکستان به نقل از مقامهای گمرک این کشور در تورخم، خسارات مالی ناشی از مسدود ماندن این گذرگاه را حدود ۱۲ میلیون دالر گزارش کرده است.
عبدالجبار حکمت، یک مقام مرزی طالبان گفت: «هر وقت مقامات پاکستانی در سمت خود ساخت و سازی انجام میدهند، ما هیچ حرفی نمیزنیم، اما هر وقت ما کاری انجام میدهیم، مرز را میبندند.»
عبدالسلام جواد، سخنگوی وزارت تجارت طالبان گفت که این گذرگاه مرزی به طور یکجانبه توسط پاکستان بسته شده و مقامات این گروه در تلاش برای حل این مشکل هستند.
وی افزود که بسته شدن مرز همچنین صدور کالا تر افغانستان را که کشورب محصور در خشکی است، تحت تاثیر قرار داده است.
اسوشیتدپرس گزارش داد که افراد گرفتار در هر دو طرف مرز شامل زنان، کودکان و بیماران افغان اند، همچنین، کسانی که در حال بازگشت به خانه بودند یا قصد داشتند برای درمان بیماری به پاکستان سفر کنند.
طالبان ادعا میکنند که از همان ابتدا آگاه بودند که سختیها، مشکلات و رنجهای زیادی در انتظارشان است، اما برای حفظ عقاید و باورهایشان، این مشکلات را پذیرفتند. مقامات طالبان در سخنرانیهای علنی خود گفتهاند که تمام این اقدامات را با اراده و اختیار خود انجام دادهاند. همچنین، نحوه مذاکرات آنها با امریکا و شرایطی که پذیرفتند، نشان میدهد که این گروه در میز مذاکره مستقل عمل میکند و ظرفیت گفتوگو را دارد.
حمایت و پناه دادن طالبان به گروه تحریک طالبان پاکستان (تیتیپی) نیز نشان میدهد که این گروه تمایلی به اقدام علیه تیتیپی ندارد و حضور آن را به نفع خود میداند. این امر بیانگر آن است که طالبان توانایی تصمیمگیری مستقل دارد. اگر این گروه بخواهد از طریق مذاکره با مخالفان داخلی و جامعه جهانی به تفاهم برسد، این امکان برای آنها وجود دارد. اما به نظر میرسد که طالبان تمایلی به حل مشکلات با مخالفان داخلی خود ندارد و از وضعیت کنونی رضایت دارد. با این حال، طالبان برای مذاکره با کشورهای خارجی، از جمله امریکا، آمادگی خود را نشان داده و همچنان به گفتوگو درباره برخی مسائل امنیتی با واشنگتن ادامه میدهد.
گریم اسمیت، تحلیلگر ارشد گروه بینالمللی بحران، با اشاره به مذاکرات گذشته طالبان میگوید: «اگر طالبان بخواهد مذاکره کند، قطعاً ظرفیت و استقلال لازم برای انجام آن را دارد. نمونه بارز این موضوع، توافق دوحه در سال ۲۰۲۰ با ایالات متحده است. اگرچه این توافق بهطور کامل اجرا نشده، اما نشانهای از مهارت دیپلماتیک طالبان محسوب میشود.»
او همچنین تأکید میکند: «استقلال طالبان از سوی تمامی دیپلماتهای خارجی در کابل، بهویژه مقامات پاکستانی که سعی داشتند طالبان را برای اقدام علیه تیتیپی متقاعد کنند، مورد توجه قرار گرفته است.»
اگر طالبان سرنگون شود، آیا پاکستان بار دیگر پناهگاه امنی برای این گروه خواهد شد؟
پاکستان با بسیاری از سیاستمداران افغانستان روابط نزدیکی داشته و همچنان با برخی از آنها در ارتباط است. در زمان اشغال افغانستان توسط شوروی، پاکستان با اکثر گروههای جهادی روابط بسیار نزدیکی داشت. با ظهور جنبش طالبان، پاکستان بهسرعت روابط خود را با این گروه برقرار کرد که این امر باعث شد روابط آن با برخی گروههای جهادی دیگر تیره شود.
پس از ورود ائتلاف به رهبری امریکا به افغانستان، پاکستان به دلایل مختلف روابط خود را با طالبان حفظ کرد. برخی از اعضای طالبان روابط نزدیکی با پاکستان داشتند، در حالی که برخی دیگر در زندانهای این کشور بازداشت شدند یا حتی به امریکا تحویل داده شدند. با این حال، پاکستان بهطور کلی روابط نزدیکی با طالبان داشت و از بازگشت مجدد آنها به کابل بسیار خرسند بود. اما پس از تسلط طالبان بر افغانستان، ناامنیها در پاکستان افزایش یافت.
در حال حاضر، روابط پاکستان با برخی از اعضای طالبان دچار تنش شده است، اما این به معنای قطع کامل روابط با تمامی اعضای طالبان نیست. اگر حکومت طالبان سقوط کند، پاکستان بر اساس منافع خود تصمیم خواهد گرفت. اگر حمایت از طالبان به سود منافع پاکستان باشد، احتمال دارد که این کشور بار دیگر به طالبان پناه دهد، زیرا برای پاکستان، منافع ملی در اولویت قرار دارد.
گریم اسمیت در این زمینه میگوید: «من در کوتاهمدت خطر جدی برای سرنگونی طالبان نمیبینم. سطح کلی خشونت در افغانستان طی سالهای اخیر کاهش یافته است. بزرگترین تهدید برای ثبات، شاخه خراسان داعش (ISKP) است، اما تعداد و شدت حملات این گروه از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ کاهش یافته است.»
نگرانی پاکستان درباره مخالفان طالبان چیست؟
پاکستان در افغانستان با انواع مختلفی از مخالفان روبهرو است. برخی از این مخالفان روابط نزدیکی با هند دارند و پاکستان نگران است که دهلینو از افغانستان بهعنوان ابزاری علیه اسلامآباد استفاده کند.
برخی دیگر از مخالفان، افغانهایی هستند که خواهان ایجاد یک «پشتونستان بزرگ» هستند. این گروهها مستقیماً با موجودیت پاکستان مخالفاند، خط دیورند را بهعنوان مرز رسمی نمیپذیرند و برای از بین بردن آن تلاش میکنند.
گروههای جهادی ضدپاکستانی که در افغانستان حضور دارند نیز تهدیدی جدی برای اسلامآباد محسوب میشوند. پاکستان در ۴۵ سال گذشته، به دلیل مداخلات گسترده در افغانستان، مخالفان زیادی برای خود ایجاد کرده است. افکار عمومی افغانستان نیز بهشدت مخالف سیاستهای پاکستان است. حتی برخی از اعضای طالبان نیز از سیاستهای پاکستان ناراضیاند.
گریم اسمیت در این باره توضیح میدهد: «بهطور صادقانه، من نمیشنوم که مقامات پاکستانی درباره مخالفان طالبان زیاد صحبت کنند. آنها معمولاً درباره تحریک طالبان پاکستان (تیتیپی) یا چشمانداز تجارت منطقهای صحبت میکنند. همچنین نگرانیهایی درباره جداییطلبان بلوچستان دارند.»
سقوط طالبان تا چه حد دشوار است؟
در شرایط فعلی، طالبان کنترول کامل بر افغانستان دارد. سخنگویان طالبان میگویند هیچ نیرویی در داخل کشور توان مقابله با آنها را ندارد. این گروه هیچگونه مخالفت داخلی را نمیپذیرد و بسیاری از مخالفان آن در خارج از کشور زندگی میکنند.
افغانستان با فقر شدید مواجه است، فرصتهای شغلی بسیار محدودند و مردم بیش از ۴۰ سال جنگ را تجربه کردهاند. در چنین وضعیتی، سرنگونی طالبان بسیار دشوار است، بهویژه زمانی که مخالفان اصلی آنها همان سیاستمدارانی هستند که در دوران جمهوری ثروت زیادی به دست آوردند و اکنون در خارج از کشور زندگی میکنند. مردم دیگر به این چهرههای سیاسی اعتماد ندارند و اگر رهبری مخالفت در اختیار آنها باشد، سقوط طالبان سختتر و زمانبر خواهد شد.
با این حال، برخی از اقدامات طالبان نارضایتی گستردهای در میان مردم ایجاد کرده است. اگر مخالفان داخلی از میان نسل جدید و جوانانی باشند که در جنگهای گذشته یا حکومتهای پیشین نقشی نداشتهاند، ممکن است یک حرکت مردمی سریعاً شرایط را تغییر دهد.
اما نباید فراموش کرد که طالبان یک گروه ایدئولوژیک است. سرنگونی این گروه بسیار دشوار خواهد بود و اگر قرار باشد از طریق جنگ کنار گذاشته شود، طالبان نیز برای جنگیدن آماده است.
آیا هزینه سرنگونی طالبان برای واشنگتن در مقایسه با ۲۰۰۱ متفاوت است؟
در سال ۲۰۰۱ مشکل اصلی امریکا با طالبان، حضور گروههای تروریستی در افغانستان بود. طالبان دهها گروه جهادی را پناه داده و به آنها اجازه فعالیت داده بود. دلیل اصلی ورود امریکا به افغانستان نیز همین گروههای جهادی بودند که حملات مرگباری در خاک امریکا انجام دادند.
گریم اسمیت در اینباره میگوید: «ترامپ غیرقابل پیشبینی است، اما انتظار ندارم که واشنگتن در این دوره از دولت خود منابعی را برای تغییر رژیم در افغانستان اختصاص دهد. دولت امریکا دلایلی برای همکاری با طالبان دارد، مانند مبارزه مشترک علیه داعش خراسان و تهدیدهای فراملیتی دیگر.»
طالبان از این وضعیت بیشترین بهره را بردند و تاکنون توانستهاند بیش از سه سال در قدرت باقی بمانند.
یاسین صمیم، عضو گروه دادخواهی هزارههای کانادا، درباره نقشآفرینی افغانهای مهاجر در کشور میزبان میگوید: «جامعه مهاجران افغان در کانادا ظرفیت بالایی برای فعالیتهای مدنی و دادخواهی دارد.» حضور گسترده فعالان زن، نمایندگان پیشین پارلمان، و کنشگران جامعه مدنی و حقوق بشر در کانادا باعث شده است که در سه سال گذشته، وضعیت زنان و دختران در افغانستان بهطور واقعی در مجامع و محافل کانادا بازتاب یابد.
برای نمونه، سازماندهی تظاهرات در اعتراض به بازداشت زنان، درخواست پایان دادن به آپارتاید جنسیتی، و کمپینهای دادخواهی برای توقف نسلکشی هزارهها از جمله اقداماتی بوده است که در سطوح مختلف دولت کانادا مطرح شدهاند. بااینحال، تعامل مهاجران بیشتر بر احزاب و نهادهای غیردولتی حقوق بشری متمرکز بوده است. این امر باعث شده که برقراری ارتباط با نهادهای قدرت محلی، از جمله شوراهای شهر و شهرداریها، کمتر مورد توجه قرار گیرد و مهاجران بهخوبی با ساختارهای قدرت محلی آشنا نشوند.
چالش خلق روایت مشترک
دیاسپورای افغان در سه سال گذشته نقش اساسی در برجستهسازی مشکلات مردم و بازتاب اوضاع افغانستان داشته است. این ظرفیت، درعینحال که یک فرصت مهم است، اما در صورت عدم تغییر در اوضاع سیاسی داخل کشور، ممکن است بهتدریج تحلیل رود. یکی از تهدیدهای جدی، سرخوردگی و نارضایتی از شرایط زندگی و معیشتی در جامعه میزبان است.
خلق یک روایت مشترک در افغانستان همواره چالشبرانگیز بوده است. در بیست سال اخیر، مناسبات قومی گرچه عادلانه نبود، اما چترهایی وجود داشت که وحدت نسبی را حفظ میکرد. با سقوط جمهوریت، این چترها فروپاشیده و گفتمانهای قومی و نژادی بار دیگر برجسته شدهاند.
در فضای دیاسپورا، قطببندیهایی همچون طرفداران و مخالفان جمهوریت یا طالبان محسوس است. این شکافها تأثیر منفی بر فعالیتهای دیاسپورا گذاشته و بیاعتمادی میان اقوام مختلف را افزایش داده است. این مسئله توانایی دیاسپورا را برای خلق یک روایت جمعی و ملی با چالش مواجه کرده است.
شاهمحمود میاخیل، والی سابق ننگرهار و عضو رهبری حرکت جمهوریخواهان افغانستان، باور دارد که دیاسپورای افغان در شرایط امروزی بهمثابه «نیمه پر لیوان» است. او معتقد است که اگر حکومت طالبان تاکنون به رسمیت شناخته نشده، ناشی از فعالیت و مبارزات افغانهای خارج از کشور است. ازاینرو، او تأکید دارد که دیاسپورای افغان باید بهعنوان یک ظرفیت بالقوه در نظر گرفته شود.
میاخیل از پراکندگی و نبود اولویتبندی در میان جامعه مهاجر انتقاد دارد. به گفته او، فقدان یک چتر سیاسی کلان، بزرگترین چالش افغانهای خارج از کشور است. علاوه بر این، او معتقد است که رسانهها نیز نتوانستهاند یک روایت سازنده و مشترک خلق کنند. این کاستی در میان همه اقشار جوامع مهاجر افغان مشهود است.
وضعیت موجود
در حال حاضر، مسیر برای همه نامشخص است. افغانهای مهاجر میان ایدهآلیسم و رئالیسم گرفتار شدهاند. از یکسو، خواهان فعال ماندن جامعه بینالمللی در قضیه افغانستان هستند و از سوی دیگر، هر فردی که اقدامی انجام دهد، ممکن است با اتهام «جاسوسی» مواجه شود.
میاخیل تصریح میکند که «هر سیاست خارجی که مشکل ما را در افغانستان حل نکند، سیاست مؤثری نیست. اگر فشار بر طالبان نتیجه ندهد، باید گزینههای دیگری روی میز قرار گیرد.»
زهرا جویا، مدیرمسئول رخشانهمیدیا در بریتانیا، میگوید که روایت اصلی و مشترک در داخل و خارج افغانستان، آزادی، حق آموزش و امنیت است. بااینحال، برای اینکه این روایت به یک اهرم فشار مؤثر تبدیل شود، فعالیتها و اقدامات باید از رنگ و بوی قومی فاصله بگیرد. او معتقد است که نگاههای قومی مانع از ایجاد تفاهم و خلق یک روایت مشترک شده است.
دیاسپورا میتواند نقش مؤثری ایفا کند، اما این امر مستلزم عبور از روایتهای قومی و کنار گذاشتن نسل رهبران سیاسی کهنه است. حضور معنادار زنان در تمامی عرصهها باید تقویت شود.
نسل جدید و نیروی مجرب ۲۰ سال اخیر، بیشترین ضربه را از سقوط جمهوریت متحمل شده است. اگر قرار باشد آینده افغانستان ساخته شود، باید بر همین نیروها تکیه کرد. به باور جویا، اگر جامعه مهاجر افغانستان بخواهد از بحران کنونی عبور کند، ظرفیتهای بالقوهای در میان آن وجود دارد. این امر مستلزم ایجاد مکانیزمهایی برای انسجام و هماهنگی است.
وی تأکید دارد که برای تحقق این هدف، ممکن است نیاز به یک فرد یا نهاد محوری باشد که بتواند جریانهای مختلف را هماهنگ کند. همچنین، او معتقد است که باورمندی به نسل جدید باید تقویت شود، چراکه در عرصه سیاست، نسل پسین قطعاً کمتر از نسل پیشین درگیر فساد خواهد شد.
