حذف جایزه حقانی؛ چهره ۱۰ میلیون دالری که دیگر تحت تعقیب نیست
هفته گذشته افغانستان شاهد نخستین تعامل رسمی و مستقیم میان امریکا و طالبان بود. پس از نزدیک به چهار سال تلاش بی‌وقفه طالبان و لابی‌گران منطقه‌ای این گروه برای ایجاد کانال مستقیم با امریکا، مقامات امریکایی و طالبان در کابل دیدار کردند.
طی یک هفته اخیر یک گروگان امریکایی از زندان طالبان آزاد شد و واشنگتن جایزه برای بازداشت سه تن از اعضای شبکه حقانی که شاخص‌ترین آن سراجالدین حقانی است را برداشت و اسامی آنها را از فهرست افراد تحت تعقیب امریکا حذف کرد.
روز پنجشنبه هفته گذشته هیئتی از مقام‌های امریکایی همراه با زلمی خلیلزاد، مذاکره‌کننده پیشین امریکا در دوحه، به کابل سفر کرد و پشت درهای بسته با امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان گفت‌وگو کرد. در پی این دیدار، یک گروگان امریکایی از زندان طالبان آزاد شد.
حضور زلمی خلیلزاد معمار توافقنامه صلح میان امریکا و طالبان در دوحه در کنار این هیئت، توجه بسیاری را جلب کرد. او اگرچه سمت رسمی در حکومت ترامپ ندارد اما همچنان به عنوان چهره تأثیرگذار در معادلات افغانستان نقش ایفا می‌کند.
حضور خلیلزاد در این دیدار، گمانه‌زنی‌ها درباره نقش غیررسمی او در تعاملات واشنگتن با طالبان را تقویت کرده است.
به دنبال این دیدار، طالبان در اقدامی که نشانه‌ای از حسن نیت این گروه تلقی شد، جورج گلزمن، شهروند امریکایی را که نزدیک به دو سال در کابل در اسارت این گروه بود، آزاد کرد. در واکنش به این اقدام، واشنگتن یک روز پس از این سفر، جایزه تعیین‌شده برای سران شبکه حقانی از جمله سراجالدین حقانی را لغو کرد.
تغییری معنادار در سیاست امریکا
حذف نام سراجالدین حقانی از فهرست تحت تعقیب امریکا، تغییری قابل توجه در سیاست ایالات متحده در قبال افغانستان محسوب می‌شود. این تحول می‌تواند بخشی از دیپلماسی پنهان، تعامل امنیتی و مدیریت تهدیدهای منطقه‌ای باشد. با این حال این تغییر سیاست، ابهامات و واکنش‌های متفاوتی را در میان بازیگران داخلی و منطقه‌ای، و حتی برخی حلقه‌های داخلی طالبان به همراه داشته است.
بسیاری این اقدام را بخشی از یک بازی پیچیده سیاسی می‌دانند که هدف آن تضعیف جایگاه ملا هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان، به‌ویژه جناح قندهار و ارسال پیام هشدار به کشورهای منطقه خوانده‌اند.
ایجاد شکاف در درون طالبان و تضعیف جناح قندهار
از زمان بازگشت طالبان به قدرت، رقابت‌های درونی میان شبکه حقانی و جناح قندهاری طالبان وجود داشته است. شخص سراجالدین حقانی بارها به گونه علنی از برخی اقدامات ملاهبت‌الله انتقاد کرده است.
حذف نام سراجالدین حقانی می‌تواند باعث تقویت موضع او در برابر رهبران سنتی طالبان، به‌ویژه هبت‌الله شود. به نظر می‌رسد واشنگتن با این اقدام به دنبال تعمیق این شکاف است تا از کنترول کامل جناح قندهار بر حکومت طالبان بکاهد.
شبکه حقانی در گذشته ارتباطات قوی با سازمان‌های اطلاعاتی مختلف، از جمله پاکستان، داشته است. امریکا احتمالاً امیدوار است که این جناح را به سمت سیاستی عملگرایانه‌تر سوق دهد و از آنها به عنوان یک شریک بالقوه در منطقه استفاده کند.
حقانی‌ها سال‌ها به عنوان یکی از خطرناکترین گروه‌های تروریستی شناخته می‌شدند و در دوران جمهوریت، بازوی اصلی جنگ طالبان علیه نیروهای ناتو و حکومت پیشین افغانستان بودند. این شبکه پیچیده‌ترین حملات انتحاری و انفجاری را سازماندهی کرد. در سه سال اخیر، سراجالدین حقانی با ستایش از حملات انتحاری و تاکید بر آمادگی نیروهای انتحاری طالبان، تلاش کرده است خود را به عنوان یک سیاستمدار میانه‌روتر نشان دهد.
او با نمایندگان کشورهای مختلف دیدار کرد، سیاست‌های تندروانه رهبری طالبان را به چالش کشید، برخی زنان را در وزارت داخله تحت مدیریت خود جذب کرد و برخی رهبران سیاسی دیگر اقوام را محترمانه خطاب قرار داد. این اقدامات، نشان‌دهنده تلاش او برای تغییر چهره خود و ارسال پیامی به غرب برای تعامل و همکاری است.
یکی از نگرانی‌های اصلی امریکا، افزایش تهدید داعش خراسان در افغانستان است. از دید غرب شبکه حقانی به دلیل تجربه اطلاعاتی و امنیتی خود می‌تواند در مبارزه با داعش نقش کلیدی ایفا کند. حذف نام سراجالدین حقانی ممکن است نشانه‌ای از تمایل امریکا به همکاری اطلاعاتی غیرمستقیم با طالبان باشد.
زنگ خطر برای ایران، چین و روسیه؟
این تحول به ویژه برای چین، روسیه و جمهوری اسلامی ایران می‌تواند زنگ خطری جدی باشد. این سه کشور در سه سال گذشته روابط محتاطانه‌ای با طالبان داشته‌اند. اما اکنون نزدیکی احتمالی امریکا به شبکه حقانی ممکن است سیاست‌های آنها را تحت تأثیر قرار دهد.
شبکه حقانی روابط نزدیکی با امارات و عربستان نیز دارد و گفته شده از مخالفان تعامل با جمهوری اسلامی ایران در داخل طالبان محسوب می‌شود. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که اعضای این شبکه با گروه‌های مسلح مخالف ایران در منطقه در ارتباط هستند. این مسئله احتمالاً باعث نگرانی تهران شده و ممکن است به افزایش تنش‌ها میان ایران و طالبان منجر شود.
در این میان، چین نیز به عنوان یکی از بزرگترین سرمایه‌گذاران در افغانستان، تحولات را به دقت زیر نظر دارد. بیجینگ در سه سال اخیر، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در معادن افغانستان انجام داده و روابط رسمی خود را با طالبان گسترش داده است. اما اگر واشنگتن بتواند طالبان را به خود نزدیک کند، این روند ممکن است مختل شود.
حذف نام سراجالدین حقانی از فهرست تحت تعقیب امریکا، می‌تواند نشانه‌ای از یک معامله پنهان باشد. اما این به معنای کنترول کامل امریکا بر طالبان نیست. واشنگتن احتمالاً به دنبال استفاده ابزاری از طالبان در رقابت‌های منطقه‌ای خود است. با این حال، طالبان به دلیل ایدئولوژی خاص خود بازیگری نیست که به راحتی قابل مدیریت باشد.