درحالیکه طالبان در دور اول رژیم خود برخی از مهمترین آثار باستانی افغانستان مانند تندیسهای بودا را با انفجار بمب با خاک یکسان کرد، این گروه در دور دوم حاکمیت خود سعی میکند از آثار تاریخی به ویژه میراث پیش از اسلام، محافظت کند.
کارشناسان معتقدند که طالبان با انگیزههای سیاسی و چرخش در سیاست فرهنگی، تلاش میکند وجهه بینالمللی خود را بهبود ببخشد.
ولری فرلاند، مدیر بنیاد ائتلاف بینالمللی حفاظت از میراث فرهنگی در مناطق جنگی به خبرگزاری فرانسه گفت که طالبان با تخریب مجسمههای بامیان در سال ۲۰۰۱ ضربه بزرگی به وجهه بینالمللی خود زد و اکنون در تلاش است آن تصویر را ترمیم کند.در جریان نزدیک به چهار سال گذشته، مقامات طالبان بارها از اهمیت حفاظت از آثار تاریخی، از جمله آثار پیشااسلامی، سخن گفتهاند و اقدامات غیرمنتظرهای چون بازگشایی موزه ملی کابل تا دعوت از بنیاد آقا خان برای حفظ شهر باستانی در مجاورت مس عینک را انجام دادهاند.
به باور کارشناسان، میراث فرهنگی برای طالبان که هنوز هیچ کشوری اداره آن را به رسمیت نشناخته اهرم بالقوهای برای توسعه گردشگری و اقتصادی کشور به حساب میآید.
خبرگزاری فرانسه میگوید که کشفیات باستانشناسی، بهویژه مربوط به دوران بودایی در دو سال گذشته افزایش داشته است.
در یکی از تازهترین موارد، حفرههایی تراشیده در دل سنگهای عظیم روستای گوار جان، در شرق کابل مربوط به دوران امپراتوری کوشانی (قرن اول تا سوم میلادی) کشف شدهاند.
از این حفرهها که به عنوان انبار استفاده قرار میگرفت، کتیبههایی به خط براهمی در یکی از این غارها و یک تختهسنگ تراشخورده که برای تولید شراب استفاده میشده، کشف شدهاند.
محمدیعقوب ایوبی، رئیس اداره فرهنگ و گردشگری طالبان در کابل به خبرگزاری فرانسه گفت: «میگویند تاریخ افغانها پنج هزار سال قدمت دارد، این مناطق باستانی این ادعا را ثابت میکند. مردم اینجا زندگی میکردهاند، چه مسلمان بوده باشند یا نه. اینجا یک پادشاهی وجود داشته است». او تأکید میکند که حکومت طالبان توجه زیادی به محافظت از این مکانها دارد.
همچنین در ولایت لغمان و غزنی نیز اشیای باستانی تازهکشفشده، از جمله تندیسهای بودایی و کتیبههای خط براهمی، توجه مقامهای طالبان را به خود جلب کردهاند.
حمیدالله نثار، مسئول اطلاعات و فرهنگ ولایت غزنی گفت: « این آثار باید محافظت شده و به نسلهای آینده منتقل شوند، چرا که بخشی از تاریخ ما هستند.»
از سال ۲۰۱۶، تخریب میراث فرهنگی میتواند به عنوان جنایت جنگی در نظر گرفته شده و منجر به پیگرد بینالمللی شود.
با این وجود، کمبود منابع مالی، نبود تخصص لازم در اداره طالبان و عدم به رسمیت شناختن بینالمللی، از جمله چالشهایی هستند که مسیر حفاظت از میراث فرهنگی افغانستان را دشوار کردهاند.
همچنین گزارشهایی از غارت و نگهداری نامناسب آثار تاریخی، نگرانیها را از حفظ میراث فرهنگی در افغانستان تحت کنترول طالبان را تشدید کردهاند.
براساس پژوهشی دانشگاه شیکاگو در اواخر ۲۰۲۳ در مجله ساینس منتشر شد، طالبان با اتهام سرقتهای گسترده آثار تاریخی روبهرو است.
در این گزارش آمده بود که در موزیم کوچک لغمان، تندیسهای شکننده کشف شده از حیاط خانه یک کشاورز، تنها با روزنامه و کیسه پلاستیکی محافظت میشوند.
روزنامه لو دُووآر نیز پیش از این در گزارشی درباره وضعیت حفظ آبدات تاریخی افغانستان نوشت که هیچکس در داخل رژیم طالبان توانایی مذاکره با سازمانهای بینالمللی را ندارد.
تمام کمکهای مالی بینالمللی متوقف شدهاند و در مواری محدود اگر ممکن باشد کارمندان یونسکو به معدود سازمانهای غیردولتی فعال در محل یا به جوامع محلی مراجعه میکنند.
در شرایطی که بسیاری از جنبههای میراث فرهنگی غیرملموس همچون موسیقی، رقص و عکاسی همچنان تحت ممنوعیتهای شدید طالبان قرار دارند، برخی ناظران نسبت به واقعی بودن نیت این گروه در حفاظت از میراث فرهنگی تردید دارند.
کارشناسان نسبت به تغییر رویکرد طالبان با تردید نگاه میکنند و باور دارند این تحول میتواند بهسرعت دگرگون شود و اقدامات امروز طالبان ممکن است موقتی یا در سطحی نمادین باقی بماند.
