بریتانیا، پرتگال، کانادا و آسترالیا روز یکشنبه دولت فلسطین را به رسمیت شناختند و انتظار میرود کشورهای دیگر نیز این هفته در نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویارک چنین کاری کنند. اما بهرسمیت شناختن کشور فلسطین چه معنا دارد و چه پیامدهایی برای فلسطینیها و اسرائیل خواهد داشت؟
وضعیت کنونی دولت فلسطین
سازمان آزادیبخش فلسطین در سال ۱۹۸۸ تشکیل کشور مستقل فلسطین را اعلام کرد و در گام نخست بیشتر کشورهای غیرغربی بهسرعت آن را به رسمیت شناختند. امروزه حدود ۱۵۰ کشور از میان ۱۹۳ عضو سازمان ملل فلسطین را به عنوان دولت مستقل به رسمیت میشناسند، هرچند در عمل کشوری با مرزها و دولت برسراقتدار وجود ندارد.
کشورهای غربی مانند کانادا و بریتانیا امیدوارند که این گام به تحقق طرح دو دولت کمک کند و اسرائیل نتواند سرزمینهای بیشتر فلسطینی را اشغال کند.
امریکا، اصلیترین متحد اسرائیل، با به رسمیت شناختن یکجانبه فلسطین و بدون مشارکت اسرائیل خودداری کرده است. واشنگتن گفته است که دولت فلسطین را تنها به شرط توافق فلسطینیها و اسرائیل بر سر راهحل دو کشوری به رسمیت خواهد شناخت.
هیئتی به نمایندگی از فلسطین در سازمان ملل جایگاه ناظر دارد، اما حق رای ندارد. صرفنظر از شمار کشورهایی که استقلال فلسطین را به رسمیت شناختهاند، عضویت کامل در سازمان ملل نیازمند تایید شورای امنیت است.
نمایندگیهای دیپلوماتیک فلسطین در سراسر جهان تحت کنترول «تشکیلات خودگردان فلسطین» فعالیت میکنند. این تشکیلات در سطح بینالمللی بهعنوان نماینده مردم فلسطین شناخته میشود.
تشکیلات خودگردان بر اساس توافقهایی با اسرائیل، در بخشهایی از کرانه باختری خودگردانی محدودی دارد. این نهاد پاسپورت فلسطینی صادر میکند و نهادهای بهداشتی و آموزشی را اداره میکند.
نوار غزه از سال ۲۰۰۷، پس از آنکه حماس طی درگیری کوتاه اما خونین نیروهای فتح و تشکیلات خودگردان به رهبری محمود عباس را بیرون راند، تحت کنترول این گروه قرار دارد.
از آن زمان تاکنون غزه عملا جدا از تشکیلات خودگردان اداره میشود و این وضعیت به دوپارگی سیاسی و نهادی در سرزمینهای فلسطینی انجامیده است.
بیشتر قدرتهای بزرگ به دلیل آنکه بیتالمقدس را پایتخت اسرائیل نمیدانند، سفارتهای خود را در تلآویو مستقر کردهاند. امریکا اما در دوران ریاستجمهوری دونالد ترامپ سفارت خود را به اورشلیم یا بیت المقدس منتقل کرد.
در عین حال، حدود ۴۰ کشور دفترهای قنسولی در رامالله (کرانه باختری) یا در شرق بیتالمقدس دارند، منطقهای که الحاق آن به اسرائیل در سطح بینالمللی به رسمیت شناخته نشده و فلسطینیها آن را پایتخت خود میدانند.
این کشورها شامل چین، روسیه، جاپان، آلمان، کانادا، دنمارک، مصر، اردن، تونس و آفریقای جنوبی هستند.
هدف از به رسمیت شناختن کشور فلسطین
بریتانیا، کانادا و آسترالیا پیش از نشست مجمع عمومی سازمان ملل، کشور فلسطین را به رسمیت شناختهاند. کشورهای دیگری همچون فرانسه و بلجیم نیز اعلام کردهاند که همین اقدام را انجام خواهند داد.
کشورهایی مانند بریتانیا میگویند این تصمیم برای فشار بر اسرائیل جهت پایان دادن به حملات ویرانگر علیه غزه، متوقف کردن ساخت شهرکهای یهودی در کرانه باختری و بازگشت به روند صلح اتخاذ شده است.
امانوئل مکرون، رئیسجمهور فرانسه و نخستین رهبر یک قدرت بزرگ غربی که از این اقدام حمایت کرده، تاکید دارد که این شناسایی باید با تعهد تشکیلات خودگردان به اصلاحات اساسی همراه باشد.
معنای عملی بهرسمیت شناسی
منتقدان به رسمیت شناختن فلسطین را حرکتی عمدتا نمادین میدانند و میگویند که کشورهایی چون چین، هند، روسیه و بسیاری از کشورهای عربی دههها پیش چنین اقدامی انجام دادهاند اما تاثیر محدودی بر وضعیت فلسطینیها و مناقشه فلسطین و اسرائیل داشته است.
به باور آنان، بدون کرسی کامل در سازمان ملل یا کنترول مرزها، توان تشکیلات خودگردان برای روابط دوجانبه بسیار محدود است. اسرائیل ورود کالا، سرمایهگذاری و تبادلات آموزشی و فرهنگی به مناطق فلسطینی را کنترول میکند. این کشور غزه را محاصره کامل دارد و کرانه باختری تحت اشغال آن است.
هیچ میدان هوایی فلسطینی وجود ندارد و کرانه باختری تنها از طریق اسرائیل یا مرز تحت کنترول اسرائیل با اردن قابل دسترس است. اسرائیل همچنین تمامی نقاط دسترسی به نوار غزه را در اختیار دارد.
اسرائیل گفته است که کشوری به نام فلسطین شکل نخواهد گرفت، زیرا تهدید امنیتی برای اسرائیلیها خواهد بود. همچنین، حکومت اسرائیل با گسترش شهرکهای یهودی در مناطق اشغالی، عملاً امکان تشکیل دولت فلسطین را به شدت ضعیف ساخته است.
با این حال، حسام زملط، رئیس دفتر فلسطین در بریتانیا میگوید این شناسایی میتواند به ایجاد شراکتهایی برابر منجر شود. وینسنت فین، دیپلومات پیشین بریتانیایی در اورشلیم، معتقد است این اقدام شاید کشورها را وادار کند برخی جنبههای روابط خود با اسرائیل را بازنگری کنند.
او میافزاید در مورد بریتانیا، این میتواند شامل ممنوعیت محصولات تولیدشده در شهرکهای اسرائیلی واقع در سرزمینهای اشغالی باشد، هرچند تاثیر اقتصادی آن بر اسرائیل اندک خواهد بود.
واکنش اسرائیل و ایالات متحده
اسرائیل که با اعتراضات جهانی بر سر جنگ غزه روبهروست، میگوید شناسایی کشور فلسطین پاداشی به حماس برای حملاتی است که جرقه جنگ هفتم اکتوبر ۲۰۲۳ را زد. بنیامین نتانیاهو تاکید کرده است: «کشور فلسطین در غرب رود اردن تشکیل نخواهد شد.»
ایالات متحده با اقدام متحدان اروپایی خود در به رسمیت شناختن فلسطین مخالفت میکند. واشنگتن تحریمهایی علیه مقامهای فلسطینی اعمال کرده و با رد یا لغو ویزاها، مانع حضور محمود عباس و دیگر مقامهای تشکیلات فلسطین در مجمع عمومی سازمان ملل در ۲۳ سپتامبر شده است.
