د کب ۲۷مه په ۱۳۹۲ کال کې د افغانستان د خبریالانو د مرکز په مشرۍ د یو شمېر خبریالانو له خوا د خبریالانو د ملي ورځې په نوم ونومول شوه. د خبریالانو ملي ورځ چې هر کال د خصوصي او دولتي ادارو له خوا په پراخه توګه نمانځل کېده، له دریو کلونو راهیسې یې نمانځل کمرنګه شوې.
افغان خبریالان وايي، سره له دې چې هر کال له دې ورځې نمانځنه کېده، خو په ۱۳۹۷ کال کې د مخکني ولسمشر اشرف غني په مشرۍ د حکومت کابینې له دغې ورځې سره موافقت وکړ او د هېواد د ملي مناسبت په توګه ومنل شوه.
که څه هم د مې درېیمه نیټه د مطبوعاتو د ازادۍ د نړیوالې ورځې په توګه هر کال د افغانستان په ګډون په بېلابېلو هېوادونو کې لمانځل کیږي، خو د کب ۲۷مه بیا په افغانستان کې د خبریالانو د ملي ورځې په نوم نومول شوې ده.
د طالبانو حکومت هم د کب ۲۷مه د خبریالانو د ملي ورځې په توګه مني خود پخوا غوندې نه نمانخل کیږي.
په افغانستان کې یو شمېر خبریالان وايي، په تېرو کلونو کې په بیلابیلو دولتي او نادولتي ادارو کې د دې ورځې د لمانځنې ترڅنګ د هغوی ستونزې او کاري محدودیتونه هم ارزول کېدل، خو پر افغانستان د طالبانو له واکمنۍ وروسته سره له دې چې د خبریالانو د ستونزو د اورېدو کومه اداره نشته د دوی پروړاندې ناوړه او له تاوتریخوالي ډک چلند هم زیات شوی دی.
له تېرو دوه نیمو کلونو راهیسې لسګونه خبریالان د طالبانو له خوا نیول شوي، شکنجه شوي او ځینې خبریالان تراوسه پورې هم د طالبانو په بندخونو کې دي.
سره له دې چې د جمهوریت په څه باندې شل کلنه دوره کې هم د خبریالانو پروړاندې جدي امنیتي ګواښونه ول چې سلګونو خبریالانو ته د جګړو او د ځانمرګو بریدونو له امله مرګژوبله اوښتې وه، خو خبریالان وايي، په هغه وخت کې له ټولو ناخوالو سره سره دولت او د خبریالانو ملاتړو سازمانونو په پراخه توګه د خبریالانو له حقونو دفاع کوله.
پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو مخکې په ټول هېواد کابو ۴۹۰ ټلویزیوني شبکو، راډيوګانو او چاپي ورځپاڼو فعالیتونه درلودل، چې له دغه شمېر څخه ۱۴۷ ټلوېزیونونه، ۳۰۷ راډیوګانې او ۳۶ چاپي ورځپاڼې وې.
د جمهوریت له پرځېدو او واک ته د طالبانو له رسېدو سره د ۷۴ ټلوېزیونونو، ۱۱۹ راډیوګانو او ۳۲ ورځپاڼو فعالیتونه بند شول.
د افغانستان د خبریالانو د ملاتړ سازمان د معلوماتو له مخې، د جمهوري ریاست پر مهال په ټولییزه توګه ۱۱۸۵۸ خبریالان او د رسنیو کارکونکي وو، چې ۵۲۴۰ تنه یې ښځینه خبریالانې وې؛ خو اوس په ټوله کې په افغانستان کې له ۱۰۰۰ څخه کمې ښځینه خبریالانې کار کوي.
د دغه سازمان په خبره، اوسمهال د هېواد په ۱۹ ولایتونو کې هیڅ خبریاله یا ښځینه کارکوونکې کار نه کوي.
د خبریالانو له ملي ورځې څخه په داسې حال کې نمانځنه کیږي، چې د خبریالانو پروړاندې کاري محدودیتونه زیات شوي، د دې ترڅنګ وزګارتیا، ګواښونه، ناسم اقتصادي وضعیت او په درېیمو هېوادونو کې د خبریالانو اوږدمهاله پاتې کېدل له هغو لسګونو نورو ستونزو څخه دي، چې افغان خبریالان ورسره لاس او ګرېوان دي.
دغه ځوانان هغو ماشومانو ته په وړيا ډول انځورونه هم چاپوي چې په ښوونځي کې د شامېليدو پرمهال ورته اړتيا وي.
د دغې ډلې مشر نقيب الله ځلاند وايي تردې دمه يې زرګونو هغو ماشومانو ته په وړيا ډول انځورونه چاپ کړي، چې ښوونځي ته شاملیږي.
ښاغلي ځلاند له افغانستان انټرنشنل پښتو څانګې سره د خبرو پر مهال وويل چې دغه هڅه یې په دې موخه پیل کړې چېنوی نسل زدهکړو ته وهڅوي.
هغه وايي: «د خوست په مرکز او ټولو ولسواليو کې مو دغه کمپاين روان کړی چې سږ کال مو د یوې اوونۍ په موده کې د څلورو زرو شاوخوا ماشومانو ته د ښوونځي لپاره عکسونه چاپ کړي دي، کمپیوټر، پرنټر او تخنیکي ډله راسره ده ځای پر ځای ماشومانو ته عکسونه چاپ کوو.»
ښاغلی ځلاند وايي، تېر کال یې د دغه کمپاین له لارې ۱۰ زره زدهکوونکو ته په ښوونځیو کې د شاملېدو په موخه وړیا انځورو چاپ کړي وو.
په خوست کې دغو رضاکاره ځوانانو ښوونځیو ته د ماشومانو د هڅونې کمپاین داسې مهال روان ساتلی چې په افغانستان کې واک ته د طالبانو تر رسېدو وروسته څه باندې دوه نیم کاله کیږي چې دغې ډلې تر شپږم ټولګي پورته د نجونو پر زدهکړو او ورسره نجونو او ښځو پر لوړو زدهکړو بندیز لګولی.
په افغانستان کې په لرې پرتو کلیو او بانډو کې د نوي تعلیمي کال له را رسیدو سره په ډیرو سیمو کې لا هم ښوونځي ودانۍ نه لري او هلته ماشومان له زدهکړو بې برخې پاتې دي.
د شنونکو باور دادی چې طالبانو په دې وروستیو کې د ښوونځيو پر ځای دیني مدرسو ته ډیر پام اړولی او دا مهال په زرګونو مدرسې په بیلابېلو ولایتونو کې فعالې دي چې په ډیرو هغو کې د دیني زدهکړو تر څنګ ماشومانو ته نظامي زدهکړې ورکول کیږي.
