د تېر مارچ په ۲۵ د پاکستان د تجارت د وزارت معین خرم اغا په مشرۍ دولتي پلاوي کابل ته سفر وکړ چې د طالبانو د تجارت د وزارت او نورو مقاماتو سره پر خپلمنځي تجارتي اړیکو کې د ستونځو پر هوارولو خبرې وکړي او د رکود ښکار دوه اړخیزه تجارت او ټرانزیټي تجارت د بیا روانولو لارې پرانیځي.
په دغه درې ورځني سفر کې پاکستاني هیت د طالبانو د تجارت وزیر نورالدین عزیزي او نورو چارواکو سره خبرې وکړې.
په ابتدا کې د خبرو برنامه تر دوو ورځو محدوده وه، خو چې دواړو خواوو ولیدل چې په دوو ورځو کې د دواړو هیوادونو تر منځ تجارت ته د ورپیښو مسلو په ټولو اړخونو بحث تکمیل نه شو نو دوی په دریمه ورځ هم خبرو ته ادامه ورکړه.
چون د امنیت مسلې هم له تجارتي چارو سره تړاو لري نو ځکه په پاکستاني پلاوي کې د داخله وزارت یوه لوړ پوړي افسر خوشال خان هم ګډون درلود.
د پاکستان تورونه او تجارت ته خنډونه
پاکستان پر افغانستان دا تور لګوي چې هغه د ټرانزېټ له لارې وارد شوی مال په قاچاقي توګه پاکستان ته لیږي او دغه قاچاق د پاکستان تجارت او صنعت دواړو ته سخت تاوان رسوي.
افغان اړخ د پاکستان هیت ته ډاډ ور کړ چې د قاچاق په مخنیوي کې د پاکستان کومک ته اماده دی، خو باید پاکستان په خپله ساحه کې د قاچاق د مخه نیولو غم وکړي.
افغان اړخ هغه مشکلات په ګوته کړل چې د پاکستان له خوا د نویو قیوداتو د تحمیل په وجه منځ ته راغلي دي.
پاکستان د کال ۲۰۲۳ په اکتوبر کې د افغانستان له خوا په ټرانزیټي تجارت کې د ځینی شیونو په واردولو بندیز ولګاوه او په دې لړ کې یې په اصطلاح یو منفي لیست هم اعلان کړ، چې د دواړو هیوادونو تر منځه د ټرانزیټي تجارت د ۲۰۱۰ کال د معاهدې او له بین المللي قوانینو او مقرراتو نه سرغړونه ده.
پر دې برسیره پاکستان د عادی اشیاوو په راتیرولو ۱۰ فیصده ټیکس ولګاوه چې دا په افغانانو باندې یو بې ځایه اقتصادي بار دی.
په دې د پاسه پاکستان د ټرانزیټي مال لپاره د څرخیدونکې بیمې تضمین یا انشورنس ګارنټي په بانکي تضمینونو بدله کړه، چې په ټرانزیټي تجارت کې د افغان تاجرانو مصارف لوړوي.
د کرښې د پاسه د عبور او مرور لپاره د پاکستان له خوا د پاسپورټ او ویزې یو جانبه شرط هم مشکل جوړ کړی دی.
د طالبانو امارت د پاکستان پر سیتروس میوو ټیکس زیات کړی دی او د ډبرو سکرو بیه خو یې له څه وخت وړاندې لوړه کړې وه.
د دغو منفي پرمختګونو له امله د دواړو د هیوادونو په منځ کې د تجارت کچه ډیره ټیټه شوه.
د ایران لارې ته د افغان ټرانزېټ اوښتل
د طالبانو د تجارت وزارت ویاند عبدالسلام جواد وايي، چې د پاکستان له خوا د افغان تاجرانو لپاره د بې ځایه مشکلاتو پیدا کولو په وجه د پاکستان له لارې د افغانستان ټرانزیټي تجارت پنځوس فیصده کم شوی دی او افغان تاجران اوس د ټرانزیټ تجارت لپاره ایران ته په مخه کولو مجبور شوي دي.
خو د پاکستان یوې ورځپاڼې ډیلي میل د خبر سره سم د پیښور یو تاجر ضیا الحق سرحدي وايي چې د ۲۰۲۴ کال نه د افغانستان د ټرانزیټي تجارت اویا فیصدي اوس د ایران له لارې کیږي.
ضیا الحق سرحدي دا هم وايي چې پخوا د افغانستان او پاکستان دوه اړخیز تجارت له دریو میلیارد ډالرو نه لوړ شوی و او دواړو هیوادونو غوښتل چې د دوه اړخیز تجارت کچه تر پنځو میلیاردو ډالرو لوړه کړي، خو د پورته ذکر شویو مسایلو په وجه دغه تجارت اوس له یو میلیارد ډالرو نه هم ښکته راغلی دی.
د ۲۰۲۴ کال په جنورۍ میاشت کې د پاکستان او افغانستان د تجارت او صنعت ګډ اتاق رییس جنید مکدا له ایکسپریس ټریبیون ورځپاڼې سره په خبرو کې وویل، چې باید د پاکستان حکومت د افغانستان په ټرانزیټي تجارت لګول شوي یو اړخیز بندیزونه لرې کړي.
د هغه په خبره، د پاکستان د دغو بندیزونو له امله د داوړو هیوادونو تر مینځ دوه اړخیز تجارت د کچې پر ټیټیدو برسیره د دواړو خواوو تاجرانو هم ډیر تاوان لیدلی دی او په دې مسایلو د دواړو اړخونو تر مینځه خبرې له بن بست یا بندون سره مخامخ شوې دي.
نو داسې ښکاری چې د مارچ میاشتې خبرې د پورته ذکر شوي بندون د ختمولو په خاطر وشولې، پاکستاني هیت له طالب چارواکو سره لوظ هم وکړ چې دوی به پاکستان ته د بیر ته تګ نه پس خپل مشرتابه ته په ټرانزیټي تجارت کې افغانانو ته د ورپیښو ستونځو د حل لپاره سپارښتنې وکړي.
له دې سره ځینې شنونکي په دې اند دي، چې په افغانستان کې د پاکستاني الوتکو له بمبار یوه اونۍ وروسته د پاکستان د تجارتي هیت کابل ته د سفر اصلي موخه د هغه شدید تاوتریخوالي کمول و چې د پاکستاني الوتکو د برید له امله زیږیدلی و.
ټرانزېټ پاکستان ته د فشار اله
که موږ په تاریخ نظر واچوو نو په دې خبره پوهیدل ګران نه دي چې پاکستان له ډیر پخوا نه د افغانستان د ټرانزیټ تجارت نه د فشار د یوې الې په توګه کار اخستی دی.
کله چې د دواړو هیوادونو په سیاسي مناسباتو کې کوم اړی ګړی راغلی دی، نو پاکستان سملاسي د افغانستان په تجارت خپلې لارې پوره په ډیر کبر سره تړلې دي او ټولې معاهدې او مقررات یې تر پښو لاندې کړي دي، که هغه دواړو هیوادونو تر منځه د ټرانزیټ تجارت د کال ۱۹۶۵ معاهده وه او که په ۲۰۱۰ کې امضا شوې لوظنامه ده.
د پاکستان له خوا په وار وار د دغه عمل تکرار دا خبره په اثبات رسوي چې پاکستان ځان د خپلو بین المللي لوظنامو پابند نه ګڼي او د حقوقي ژمنتیا په ځای د خپلې خوښې او ناخوښې په اساس عمل کوي، په خاصه توګه له افغانستان سره د یوه مستقل ګاونډي هیواد په ځای د یو تحت الحمایه سیمې غوندې برخورد کوي او دغه برخورد د داړو هیوادونو په مناسباتو کې د کړکیچونو د زیږیدو سبب ګرځي.
افغانستان کې تر تجارت تاوتریخوالی غوره کول
د ډیرو مساعدو جغرافیايي او تاریخي شرایطو باوجود له افغانستان سره د پاکستان د تجارتي او اقتصادي اړیکو د ضعف یو بل مهم علت دا دی چې پاکستان د خپل تاسیس نه سملاسي پس له افغانستان سره خپلو اړیکو ته تل له ستراتیجیکو عینکو کتلي دي، چې پخوا د بریتانوي امپراتورۍ سیاست و، تر دې چې کله د پخواني شوروي اتحاد د ړنګیدو نه وروسته په نړۍ کې پخوانی سوړ جنګ پای ته ورسید، نو بیا هم پاکستان خپل کرغیړن زاړه سیاست ته د پای ټکی نه کیښود.
د مثال په توګه په تیرو پنځو څلویښتو کلونو کې چې پاکستان څومره پاملرنه په افغانستان کې جنګ ته لمن وهلو ته او د ټوپکمارو لیږلوته کړې ده، د هغې شلمه برخه یې هم د تجارتي او اقتصادي اړیکو پراخولو ته نه ده کړې.
په ۱۹۹۲ کې په افغانستان کې د مجاهدینو د حکومت له جوړیدو نه پس د پاکستان حکومت د پیښور نه تر تورخم پورې د ۴۰ میله سړک د پراخولو او دوه رویه کولو اعلان کړی و، خو تر اوسه یې دا کار نه دی کړی.
په تیرو څو لسیزو کې د افغانستان درې ګاونډیو هیوادونو ازبکستان، ترکمنستان او ایران له افغانستان سره خپل ځانونه په پټلۍ او د ریل ګاډي په ذریعه وصل کړي دي.
د پاکستان لپاره پټلۍ خو لرې خبره ده ، دغه هیواد د افغانستان لوري ته هیڅ کومه نوې تجارتي لار هم نه ده جوړه کړې، ځکه چې هغه خپل ټول وس او توان یې د ټوپکمارو په لیږلو مصرف کړی دی.
د جګړې سیاست خپله پاکستان ته هم ډیر تاوان رسولی دی او پاکستان یې په ژورو اقتصادي او سیاسي بحرانونو اخته کړی دی،ځکه د دغه سیاست بدلول ډیر اړین دي او د دواړو هیوادونو په ګټه تمامیدېدلی شي.
یادونه: پورته مقاله د لیکوال خپل نظر څرګندوي، افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د چا د نظر ملاتړ نه کوي.