د افغانستان راتلونکی؛ د نړۍوالو دریځونو اغېز او د ټرمپ د احتمالي پالیسۍ بدلونونه
نظیفه حقپال
څېړونکې او پخوانۍ ډېپلوماټه
د امریکا د ۴۷م ولسمشر په توګه د ډونالډ ټرمپ له پرېکنده بریا وروسته د هغه اداره په چټکۍ سره د جوړېدلو په حال کې ده.
څېړونکې او پخوانۍ ډېپلوماټه
د امریکا د ۴۷م ولسمشر په توګه د ډونالډ ټرمپ له پرېکنده بریا وروسته د هغه اداره په چټکۍ سره د جوړېدلو په حال کې ده.
د امریکا د نوي حکومت ډېره پاملرنه اقتصادي مسالو او په سرحدونو کې د تګ او راتګ لوړې کچې ته ده، چې دواړه موضوعات په تېرو دوو کلونو کې د پراخې ناخوښۍ سبب ګرځېدلي دي.
په ورته وخت کې بیا د نړۍ په بل ګوټ کې د افغانستان خلک د طالبانو تر واکمنۍ لاندې درې کاله د سخت ظلمونه لاندې دي، چې نه یوازې د ښځو او نجونو د بنسټیزو حقونو له سلبولو او د جنسیتي تبعیض له تحمیل سره مخ دي، بلکې د مدني او سیاسي ازادیو څخه هم بې برخې شوي دي ژوند تېروي.
د بشري حقونو دا جدي سرغړونې او ورسره اقتصادي بحران او د بشري ناورین زیاتېدل، د افغانانو سترګې او هیلې د ټرمپ راتلونکې ادارې او د هغه وروستیو ګمارنو څک کړي دي.
ایا د افغانستان لپاره د امریکا پالیسي بدلون کوي؟
پرته له دې چې د امریکا د "غیر مسوولانه" وتلو په اړه انتقاد وکړل شي، چې د میلیاردونو ډالرو په ارزښت وسلې او مهمات طالبانو ته پاتې شول، د خپل ټاکنیز کمپاین پر مهال د افغانستان په اړه د ډونالډ ټرمپ پالیسي مبهمه وه او په ندرت سره یې د افغانستان په مسالې بحث یا تبصره کوله، خو هغه د بګرام د هوايي دګر د بېرته تر لاسه کولو لپاره لیوالتیا څرګنده کړې وه، ځکه چې د امریکا د جیوپولیټیک سیال چین سره د مقابلې لپاره د پام وړ ستراتیژیک ارزښت لري.
دا چې دا موضوع یوازې ټاکنیز کمپاین او شعار و، که واقعاً د عمل وړ پالیسي به وي، دا به د وخت په تېرېدو سره معلومه شي.
د کلیدي پوسټونو لپاره د هغه وروستي نوماندان"د ملي امنیت سلاکار، د بهرنیو چارو وزیر، د دفاع وزیر او د سي ای اې رییس" چې د طالبانو سخت انتقاد کونکي دي، نه یوازې د افغانستان بلکې د نړۍ په اړه د امریکا د بهرنۍ پالیسي احتمالي بدلون ته اشاره کوي.
د نوموړو کسانو پوهې او تجربې ته په کتلو سره داسې ښکاري چې د چین د مخنیوي او په سیمه کې د امریکا د ګټو د ساتلو لپاره به سخت ستراتیژیک موقف ونیسي.
د بېلګې په توګه، مایکل والټز چې له افغانستان څخه د امریکا د ګډې وډې وتنې په اړه سخت انتقاد کوونکی دی، د طالبانو بیا راتګ د امریکا ملي امنیت ته د ګواښ په اړه اندېښنه څرګنده کړې ده.
هغه زیاتوي: "د څو اونیو په اوږدو کې د طالبانو نوی امارت را منځته شو چې نړۍ یې نوره هم خطرناکه کړې ده."
ایا هغه به بیا هم ورته دریځ ولري؟ که داسې وي، امکان لري چې په پالیسۍ کې به ډېر بدلون راشي.
همدارنګه، د نويو ګومارل شويو د بهرنیو چارو او دفاع وزیران دواړه د حقاني شبکې په اړه اندېښنې لري. وروسته له هغه چې افغانستان د طالبانو لاس ته ولوېد، هغه وویل چې طالبانو ته د واک په ورکولو سره، متحده ایالاتو د "شیطان سره تړون یا معامله" کړی ده او د طالبانو د رژیم ډېری مشران پخواني بندیان دي.
سربېره پر دې، د رویټرز په راپور کې راغلي دي چې د ډونالډ ټرمپ ټیم د امریکا په دفاع وزارت کې د چارواکو د ګوښه کولو لېست چمتو کوي.
ټرمپ د خپل کمپاین پر مهال ژمنه کړې وه، چې که بېرته واک ورسېږي د پنټاګون ځینې چارواکي به له دندو لري کړي، په ځانګړې توګه هغه کسان چې د افغانستان څخه د امریکا په وتلو کې ښکېل دي.
وروستیو څرګندونو او کړنو په افغانانو کې هیله پېدا کړې چې د ټرمپ اداره به له دې فرصته ګټه پورته کړي چې د امریکا غیر مسوولانه وتلو په اړه به ځینې ځواب ویلو ته مجبور کړي.
د افغانستان په اړه به د اروپايي ټولني او انګلستان د پالیسۍ بدلون څه وي؟
د سولې پروسه چې د بهرني سرتېرو د وتلو پرېکړه وه، اروپايي ټولنې او انګلستان دواړه د ټرمپ او بایډن ادارې لاندې د متحده ایالاتو پالیسي تعقیب او ملاتړ یې وکړ.
دا امکان هم شته چې د ټرمپ دوېمې دورې په جریان کې د سولې د پروسې په تړاو فکر بدلون ومومي. په همدې ډول د افغانستان په اړه نه یوازي د امریکا تګلاره؛ بلکې د اروپايي ټولنې او انګلستان تګلارې هم خورا ډېر اهمیت لري.
لکه څنګه چې څرګنده ده دا مهال اروپايي اتحادیه په افغانستان کې د خپل سفارت د پرانستلو ترڅنګ او د طالبانو له رژیم سره ښکیلتیا کچه داسې څرګندوي چې له امریکا او حتا له انګلستان څخه بیله پالیسي تعقیبوي.
په داسې حال کې چې انګلستان او اروپايي ټولنه له افغانستان سره د بشري مرستو په برخه کې مرستو ته ژمن دي خو د يادونې وړ ده، چې په دې وروستيو کې د ښځو د حقونو په برخه کې د اروپايي ټولنې غبرګونونه توپير لري.
د بېلګې په توګه، انګلستان د طالبانو د حساب ورکولو لپاره کوم ګام نه دی پورته کړی، په داسې حال کې چې اروپايي اتحادیې د طالبانو د حساب ورکولو لپاره ځینې ګامونه پورته کړي دي.
د اروپايي اتحادیې پارلمان د یوه پرېکړه لیک په تصویبولو سره ویلي یې دي: "د اروپايي اتحادیې غړي غواړي چې جنډر اپارتایډ د بشريت ضد جرم په توګه د پېژندلو ملاتړ وکړي او د نړۍوالې جنایي محکمې (ICC) د تحقیقاتو او د ملګرو ملتونو د خپلواک تحقیقاتي میکانیزم له لارې د افغانستان د موجوده چارواکو څخه د حساب ورکونې غوښتنه کوي.
سربېره پر دې، په EUCJ (د اروپايي ټولنې د عدالت محکمه) کې د هغو افغان ښځو لپاره چې په افغانستان کې د جنسیت او هویت پر بنسټ له ځورونې وېره لري په اروپایي ټولنه کې پناه غوښتنه کولای شي یا همدارنګه د ۲۲ هېوادونو په ملاتړ جرمني او هالنډ د کاناډا او استرالیا سره یوځای د طالبانو پر وړاندې د CEDAW قضیه پرانیستل او د عدالت نړۍواله محکمه (ICJ) ته یې کش بیا د طالبانو په اړه د یو شمېر اروپايي هېوادونو دریځ څرګندوي.
که ټرمپ د طالبانو یا افغانستان په اړه سخت دریځ غوره کړي، اروپايي ټولنه او انګلستان به د افغانستان په اړه د خپل موقعیت او زیانونو په پام کې نیولو سره د امریکا په پرتله مختلف دریځونه غوره کړي او د دوی پالیسي به تر یوې اندازې سره سمون ولري او کېدای شي په درېیو مهمو مسالو باندې استواره وي.
لومړی: د امنیت او تروریزم ګواښ
دویم: د بشري حقونو سرغړونې
درېیم: بشري بحران
که چېرې ټرمپ په امنیتي مسالو کې امریکا له ناټو څخه جلا کړي یا د امریکا ښکیلتیا په ناټو کې کمه کړي، که څه هم د تروریزم، ډله ییز مهاجرت او نور ګواښونه، لکه د راپورونه له مخه چې القاعده د افغانستان سره د پاکستان تحریک طالبان جنګیالي چمتو کوي او روزنیز کمپونه لري؛ خو بیا هم د انګلستان په ګډون د اروپايي ټولني هېوادونه به په اسیا یا افغانستان کې د مداخلې پر ځای خپل تمرکز په اروپایي ټولنې او اروپا باندې وکړي.
د افغانستان لپاره د متحده ایالاتو د نوې ادارې احتمالي لومړیتوبونه
امریکا د اوکراین او غزې بحرانونه د خپل بهرني سیاست د لومړیتوبونو په توګه په ګوته کوي او دا دا ډول کلیدي موضوعات دي چې امریکا کولای شي لومړیتوب ورکړي او تمرکز پري وکړي.
ټرمپ او د هغه منتقدین دواړه په دې موافق دي چې د دوحې تړون هیڅکله په بشپړ ډول نه دی پلي شوی، پخواني استازي زلمي خلیلزاد وویل، چې د ټرمپ د بیا واک ته د رسېدو سره د دوحې د تړون د بشپړ تطبیق لپاره یو فرصت دی.
طالبان د خپلو ډېرو ژمنو په عملي کولو کې پاتې راغلي، چې پکې د ټول شموله حکومت د جوړولو او له نورو افغان مشرانو سره د خبرو اترو په برخه کې ژمنې شاملې دي.
سربېره پردې، دا تړون د بین الافغاني خبرو اترو لپاره یو بنسټ دی، چې موخه یې د هېواد راتلونکې حکومتولي ده.
زه دا هم استدلال کوم چې که د اوکراین موضوع حل شي؛ نو دا به د امریکا او روسیې ترمنځ کړکیچ مات کړي او کېدای شي چې د امنیت شورا د 2721 پرېکړه لیک پلي کولو ته لاره هواره کړي او همدا راز به د ځانګړي استازي ټاکل او د تماس ډلې رامنځته کړي.
د بین الافغاني خبرو اترو لپاره د ویانا پروسې په ګډون د بین الافغاني خبرو اترو او د تیرانا د پروسې له لارې د ښځو د خوځښت په ګډون د ډیالوګ او نړۍوالې پروسې ملاتړ خورا مهم دی.
دا پروسې د یو شمېر شریکانو له خوا په تفصیل سره مطالعه شوي، چې متحده ایالات کولی شي په فعاله توګه د یو ټول شموله او مشروع حکومت د جوړولو، په ځانګړې توګه د افغانستان د راتلونکي نسل سره د ښکیلتیا له لارې د اوسني بحران د حل لپاره د یو متحد چتر په جوړولو کې مرسته وکړي .
د افغانستان اوسني نازک وضعیت او په سیمه کې د امریکا ګټو ته په پام سره، د افغانستان په اړه د امریکا په پالیسي کې احتمالي بدلون ډېر اټکل شوی دی.
دا بدلون باید د پیل ټکي په توګه د غیر طالب افغانانو سره ښکیلتیا ته لومړیتوب ورکړي او په طالبانو فشار راوړي چې په ټول شموله پروسو کې برخه واخلي.
د اروپايي ټولني له لارې د بشري حقونو د سرغړونو په خاطر د طالبانو حساب ورکول، په فعاله توګه د طالبانو د بدیلونو ملاتړ او د ښځو د حقونو د حرکتونو په ګډون د مقاومت غورځنګونو ملاتړ د وضعیت د بدلون لپاره خورا مهم دی. دا تګلاره د افغانستان د اوږدمهاله ثبات او په سیمه کې د امریکا د ګټو د ساتلو لپاره حیاتي ده.
د ولسمشر ټرمپ تر رهبرۍ لاندې د افغانستان د مسالې د حل لپاره د یوې حل پېدا کولو تعقیبول نه یوازې د افغانانو لپاره، بلکې د امریکا او ولسمشر ټرمپ د اعتبار لپاره هم اړین دي، په ځانګړې توګه چې د دوحې د تړون د جمهوری دولت په سقوط کې د رول درلود.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوی لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.