طالبانو ته نږدې کس او د پخوانۍ ولسي جرګې غړی جعفر مهدوي وایي، د نړۍوالو مرستو بشپړ بندېدل یا د پام وړ کمښت به د افغانستان د اقتصاد د سقوط لامل شي. تر دې وړاندې یو شمېر امریکايي چارواکو پر افغانستان د مرستو بندېدو خبره کړې وه.
هغه پر اېکس پاڼه لیکلي، چې د افغانستان "ناوړه اقتصاد" د لسیزو جګړو او سیاسي بې ثباتۍ پایله ده.
د امریکا ټاکل شوي ولسمشر ډونالډ ټرمپ په دې وروستیو کې وویل چې امریکا «طالبانو ته ملیاردونه ډالر استوي.» هغه وویل طالبانو ته د پیسو لیږل ورته د منلو وړ نه دي او ویې ویل چې دا مرستې «باید بندې شي.»
مهدوي لیکلي، چې د افغانستان اقتصاد د پخوانیو واکمنانو او سیاسي مشرانو د فساد او بې کفایتۍ له امله خراب شوی دی.
هغه ادعا کوي، چې په سلګونو میلیارد ډالر نړۍوالې مرستې د ځینو بهرنیو غیر دولتي سازمانونو او د پخواني حکومت د فاسدو چارواکو ترمنځ د همکارۍ له لارې غلا شوې دي.
ښاغلی مهدوي زیاتوي، چې په ۲۰۲۱ کال کې د طالبانو د واکمنېدو سره نړۍوالو مرستو د بندېدو او د کورنیو او بهرنیو پانګهوالو د وتلو سره، عمومي انګېرنه دا وه چې د افغانستان اقتصاد به ډېر ژر سقوط وکړي.
د طالبانو د واکمنۍ پر مهال افغانستان ته د پیسو د استولو موضوع د جمهوري غوښتونکو او د ډونالډ ټرمپ د ډلې تر منځ یو له مهمو بحثونو څخه ده.
په دې وروستیو کې امریکايي میلیاردر او د ټرمپ اغېزمن سلاکار ایلن ماسک هم پر دې موضوع غبرګون ښودلی دی.
د مهدوي په وینا: «د افغانستان خلکو ته د محدودو بهرنیو مرستو دوام، د طالبانو لهخوا د ځانګړو اقداماتو سره یوځای، نه یوازې د افغانستان اقتصاد د بشپړ سقوط مخه ونیوله؛ بلکې انفلاسیون یې هم کم کړ او د افغانستان د اسعارو ارزښت یې هم ثباته وساتلو.
هغه خبرداری ورکوي، چې د مرستو بندېدل یا کمښت به یو ځل بیا افغانستان د مخدره توکو د قاچاقبرانو، انساني قاچاقبرانو، مسلکي مجرمینو او نړۍوالو ترهګرو ډلو په مرکز بدل کړي.
جعفر مهدوي وړاندې کاږي: «د مرستو دوام نه یوازې د طالبانو حکومت؛ بلکې د افغانانو، ناروغ اقتصاد، د سیاسي ټیکاو پیاوړتیا، سولې او نړۍوال امنیت لپاره اړینې دي.»
هغه لیکلي: «زه هیله لرم، چې د نړۍ مشران، د ملګرو ملتونو چارواکي، او په ځانګړې توګه ښاغلی ډونالډ ټرمپ او د هغه همکاران به د افغانانو سره د نړۍوالو مرستو د دوام او زیاتوالي په اړه مسوولانه پرېکړې وکړي.»
د طالبانو مخالفانو د ټرمپ او د هغه د سلاکارانو د څرګندونو هرکلی کړی دی. دوی ویلي چې طالبان د امریکا د مالیه ورکوونکو په پیسو په افغانستان کې ترهګري روزي.
والټز وايي، « د ټرمپ اداره به د استخباراتي ټولنې او ترهګرۍ ضد تصدۍ ته ځیره وي او دا، چې موږ کوم ډول سترګې او غوږونه لرو، چې ډاډ ترلاسه کړو بیا، بیاموږ د نړۍ له دې برخې حیران نه شو».
والټز په مرکو، تلویزیوني څرګندونو او خپلو لیکنو کې بیا بیا خبرداری ورکړی چې ترهګر په افغانستان کې د بیا راټولېدو هڅه کوي او د ۹/۱۱ په څیر به د امریکا پر ضد بریدونه وکړي. هغه وړاندیز کړی چې پنتاګون ممکنه ده یوه ورځ بیرته خپل ځواکونه افغانستان ته واستوي، لکه څنګه چې یې له۲۰۱۱ کال څخه درې کاله وروسته عراق ته له اسلامي دولت سره د جګړې لپاره واستول.
والټز په خپل وروستي خپاره شوي کتاب کې لیکلي، « که موږ د ترهګرۍ پر ضد جګړه د کندهار په څېر ځایونو کې ونه کړو، نو هغه جګړه به د کانزاس ښار په څېر ځایونو ته راشي».
خو هغه واشنګټن پوسټ ته تازه ویلي، چې، « زه به دا داسې تفسیر نه کړم، چې موږ باید بیرته لاړ شو او په کندهار کې جګړه وکړو. زه به دا داسې تفسیر کړم، چې زه نه غواړم منتظر شم، چې پر کانزاس سیټي برید وشي».
رایان مک کارټي، چې د ټرمپ د ولسمشرۍ پر مهال د پوځ وزیر و او له والټز سره یې له ۱۹۹۰مې لسیزې راهیسې چې دوی د ورجینیا پوځي انسټیټیوټ کې زده کړې کولې، پېژني، واشنګټن پوسټ ته وویل: « ملي امنیت د هغه په وینو کې روان دی. دا د هغه جذبه ده، د هغه ژوند».
مایکل ویکرز، یو پخوانی لوړ پوړی امریکایي استخباراتي افسر چې د بوش او اوباما ادارو کې له والټز سره کار کړی و، وویل چې د هغه اصلي ننګونه به د ملي امنیت سلاکار په توګه د سپینې ماڼۍ د پریکړو په پروسه کې «یو رښتینی منځګړتوب» وي چې د ټرمپ او د هغه د کابینې لوړ پوړو غړو ترمنځ اړیکې پراخې کړي. هغه وویل چې والټز د دې رول لپاره وړ کس دی.
د ټرمپ منتقد، د هغه جګپوړی سلاکار
واشنګټن پوسټ ورځپاڼه وايي، په سپینه ماڼۍ کې د یوه ځوان کارکوونکي په توګه والټز ډیری وخت په دې خپه کېده چې جګپوړي امریکايي چارواکي د افغان امنیتي ځواکونو د روزنې په اړه پرمختګ کې مبالغه کوي.
مایکل والټز چې د جګړې په ډګر کې یې زړورتیا ستایل شوې، له طالبانو سره د ټرمپ د دوحې خبرو اترو او په ۲۰۲۱ کال کې له افغانستان نه د بایډن د وتلو پرېکړې مخالف پاتې شوی. هغه د بلې ۹/۱۱ پېښې د خطر په اړه خبرداری ورکړی. د۲۰۲۰ کال په فبروري کې مایکل والټز په فلوریډا ایالت کې د هوايي ځواک د یوې الوتنې بلنه ترلاسه کړه. د الوتنې په ترڅ کې هغه له ټرمپ سره پر هغه څه په لابي بوخت و، چې د خپل ژوند ډېره برخه یې ورته وقف کړې وه: په افغانستان کې جګړه.
واشنګټن پوسټ وايي، ټرمپ له طالبانو سره یوازې یو مشروط تړون تصویب کړی و چې د ۱۴ میاشتو په ترڅ کې یې د امریکایي ځواکونو د خرج وړاندوینه کوله. والټز، چې په افغانستان کې دوه ځله په جګړه کې ګډون کړی و، له ولسمشر ټرمپ نه غوښتنه وکړه چې بیا فکر وکړي، استدلال یې وکړ چې طالبان د باور وړ نه دي او امریکایي پوځ ته اړتیا ده چې بې قید او شرطه پاتې شي. خو ټرمپ، چې د جګړې د پای ته رسولو ژمنه کړې وه، بې پروا پاتې شو. هغه والټز ته وویل،« موږ هلته ډیر وخت پاتې شوو».
سره له دې چې هغوی په اوږده جګړه کې د نظر پر بنسټ یو بنسټیز اختلاف درلود، ټرمپ والټز ته بلنه ورکړه چې د ملي امنیت سلاکار په توګه له هغه سره سپینې ماڼۍ ته راستون شي.
په داسې یوه اداره کې چې ټرمپ یې په همغږو کسانو ډکوي، والټز د مخالف په توګه وځلیده: یو پوځي تجربه لرونکی چې لاهم د امریکایي ځواکونو اوږدمهاله ماموریتونه غواړي چې له القاعدې، اسلامي دولت او نورو ترهګریزو ډلو سره مبارزه وکړي.
له ټرمپ سره د افغانستان په اړه د والټز اختلافات
والټز له ټرمپ سره په۲۰۲۰ کال کې له طالبانو سره د سولې تړون په اړه له خپل اختلاف نه تېر نه دی، خو هغه په یوه وروستۍ مرکه کې ویلي چې د ولسمشر د غوښتنو مطابق عمل کولو ته ژمن دی.
والټز وویل، « هغه د اختلافاتو هرکلی کوي، هغه د پرله پسې بحث هرکلی کوي، خو کله چې پرېکړه وکړي، تمه لري چې تاسې یې پلي کړئ او زه به هم همداسې وکړم».
والټز د سپینې ماڼۍ د ملي امنیت شورا ټولو کارکوونکو ته له ټرمپ سره پر وفادارۍ ټینګار کړی دی. هغه وویل: « زه به ډاډه شم چې ټول کارکوونکي د ولسمشر له اجنډا سره سل په سلو کې همغږي ولري».
د ټرمپ د انتقالي ټیم ویاند برایان هیوز له ټرمپ سره د والټز د اختلاف په اړه واشنګټن پوسټ ته وویل چې « دا اختلاف نه بلکې یوه بحث و». والټز په څرګنده توګه له ولسمشر ټرمپ سره موافق و چې باید په افغانستان کې یو سیاسي حل موجود وي.
په یوه ایمیل کې هیوز واشنګټن پوسټ ته وویل چې ټرمپ د خپلې لومړۍ دورې په پای کې پریکړه کړې وه چې د بګرام په هوایي اډه کې یو کوچنی پوځي حضور پریږدي «څو ډاډ ترلاسه کړي چې طالبان به خپل تړون ته درناوی وکړي.» هیوز د بایډن پر ادارې نیوکه کړې، چې وروستي وتل یې په غلطه توګه ترسره کړل.
افغانستان لا هم سرخوږ دی
کله چې والټز د دوشنبې په ورځ د سپینې ماڼۍ دفتر ته حرکت وکړي، هغه به د نړۍ په ترټولو جدي حالاتو کې د امریکایي سیاست د همغږۍ مسوولیت ولري، له چین، روسیې، اوکراین او ایران سره اړیکې، خو هغه او ټرمپ به له افغانستان نه له ور پاتې ستونزو سره مخ شي او دا چې څوک باید د جګړې د ډېرو ناکامیو لپاره مسوول وبلل شي.
ورځپاڼه وايي، د ټرمپ د دورې له پای ته رسیدو وروسته ولسمشر جو بایډن له طالبانو سره تړون پر ځای وساته او د پاتې ۲۵۰۰ امریکایي پوځیانو د وتلو امر یې وکړ. دا د افغان حکومت د ناڅاپي سقوط، کابل کې د امریکایي سفارت د بیړنۍ ایستنې او د هغو زرګونو افغانانو د اخراج لامل شو چې د جګړې پر مهال یې له متحده ایالاتو سره مرسته کړې وه.
د تیر کال ولسمشریزو ټاکنو پر مهال ټرمپ ژمنه کړې وه چې د ۲۰۲۱ کال خروج د څارنې مسوول جنرالان او ډیپلوماټان به له دندو ګوښه کړي.
والټز هم له افغانستان څخه د امریکا د وتلو په اړه د بایډن پر ادارې نیوکه کړې، خو د ټرمپ برعکس، هغه ویلي چې دا یوه تېروتنه وه چې امریکایي پوځیان باید ووځي او باید د ترهګرو د مخنیوي او د بګرام په ستراتیژیکه هوایي اډه باندې د کنټرول ساتلو لپاره څو لسیزې هلته پاتې وای.
