د هبت الله پر وړاندې د سراج الدین روانه لوبه
سمیع یوسفزی
ازاد خبریال او شنونکی
سراجالدین حقاني په حقیقت کې اوږده لوبه ښه ترسره کړې ده. هغه د طالبانو دننه ځواک پیاوړی کړی دی، په داسې حال کې چې نړۍ ته یو ډېر عملي مخ وړاندې کوي.
ازاد خبریال او شنونکی
سراجالدین حقاني په حقیقت کې اوږده لوبه ښه ترسره کړې ده. هغه د طالبانو دننه ځواک پیاوړی کړی دی، په داسې حال کې چې نړۍ ته یو ډېر عملي مخ وړاندې کوي.
د هغه وروستي اقدامات، لکه د طالبانو د مشرتابه پر سټایل او کړنو نیوکه کول او د ټولګډوني لپاره هڅول، «ان که یوازې د الفاظو په بڼه وي هم وي.» هغه د هبتالله لپاره د ځواک منځګړي د یوه احتمالي بدیل په توګه ځای پر ځای کړي دي.
د کندهار ډله د هبتالله اخوندزاده او د هغه د نږدې حلقې په مشرۍ لا هم د طالبانو اصلي ایډیالوژیک او مذهبي مشروعیت کنټرولوي.دوی ممکن د کابل په نیولو سره له پوځي پلوه بریالي شوي وي، خو د حپلې سختې حکومتولۍ سټایل، د بدلون پر وړاندې مقاومتاو د انزوا پالیسیو له سیاسي پلوه کمزوري کړي دي. دوی له داخلي درزونو، ناسم اقتصادي مدیریت او زیاتېدونکي مخالفت سره مبارزه کوي.
برعکس حقاني له پاکستان، خلیجي هېوادونو او ان ځینو لوېدیځو کړيو سره قوي اړیکې ساتلي دي.
هغه یو داسي شبکه جوړه کړې چې نوموړی کولای شي د طالبانو د ننه او بهر حرکت وکړي، په داسي حال کې چې کندهاري طالبان په خپل زاړه فکر کې بند پاتې دي. که څه هم هغوی لا د امارت لوړې څوکۍ په لاس کې لري، خو ارزښت له لاسه ورکوي او حقاني به د یو حقیقي ځواک په توګه را څرګندېږي.
دا د انتظار لوبه ده. حقاني محتاط دی. نوموړی به تر هغه وخته پورې حرکت ونه کړي تر څو چې وخت يې نه وي رارسېدلی، خو د طالبانو په رهبرۍ کې به درزونه پیدا کېږي، که اقتصادي ستونزې، داخلي نارضایتۍ او بهرني فشارونه زيات شي، نو په واک کې بدلون ممکن له تمې څخه ژر وشي. مونږ به وخت او حالاتو ته انتظار کوو.
سراج حقاني دومره ستراتیژیک دی چې صبر له لاسه نه ورکوي. هغه پوهېږي چې وخت یې راځي او هغه له کوم مستقیم اقدام څخه مخکې نفوذ ترلاسه کړی دی، که له هبتالله سره د هغه وروستۍ لیدنه ښه وه، نو دا په دې مانا چې نوموړی د مستقیم ټکر پر ځای د تدریجي بدلون لپاره هڅه کوي.د هغه خاموش اعتراض او له وزارتونو د غونډو څخه ډډه کول یو قوي پیغام دی. که هغه ځان لرې وساتي، نو کيدلی شي کندهارۍ رهبرۍ نوره هم کمزورې کړي او که هغه بېرته راشي، نو دا ښايي د یو ډول جوړجاړي نښه وي.
د ښځو د زدهکړې په هکله د هغه تمرکز هوښیارانه دی. دا هغه ته په کور دننه او بهر شهرت ورکوي، پرته له دې چې د طالبانو اصلي مشروعیت په مستقیم ډول وننګوي.هغه اوږده لوبه کوي، پر هبتالله فشار ساتي، خو د یو اصلاح غوښتونکي په توګه را څرګندېږي.
ایا د کندهاري مشرتابه له خوا د ممکنه امتیازاتو کومې نښې نښانې شته، او که دوی لا هم ټینګ دي؟
داسې ښکاري، چې سراجالدین د لومړي ځل لپاره داسې چلند کوي چې کندهارۍ رهبرۍ يې «دوه ذهنه» او «بې زړه» کړې ده، دا په دې مانا ده چې د حقاني ستراتیژي کار کوي او هغه دوی بې باورۍ ته اړ باسي.دوی نهشي کولای په اسانۍ سره هغه له پامه وغورځوي، خو دا هم نه غواړي چې په ښکاره ډول اعتراف وکړي.
که خلک لا د وړاندې دا د سخت دریځو لپاره «لومړی شاتګ» ګڼي، نو داښيي چې د دوی واک څنګه چې مخکې ښکارېده هغومره قوي نه دی، که څه هم دوی په ښکار ډول شاته نه ځي، خو له دغه حقیقت څخه دوی ډډه کوي او دا د حقاني لپاره بريا ده.اوس مهمه پوښتنه دا ده، چې ایا هبتالله به د خپلې واکمنۍ د بیاټینګښت لپاره اقدام وکړي او که نه؟ که هېڅ اقدام ونه کړي د حقاني نفوذ به ډېر شي.
مانا دا چې هبتالله دومره ګوښه دیچې په مستقيمې شخړې کې ښکيل نه شي، نو د وفا، ملا ذاکر او ملا صدر په څېر خپل نژدې وفادار ملګري به پر حقاني د فشار راوړلو لپاره وکاروي.
د شخصي واک په مقابل کې د امیر د اطاعت مساله رامنځته کول د طالبانو پخوانی تکتیک دی او دوی غواړي دا د یوې داخلي سیاسي جګړې پر ځای د یوې مذهبي او ایډیالوژیکي مکلفیت په توګه وښيي، خو دا تکتیک خطرونه لري. که چېرې دوی ډېر فشار راوړي، نو دا کېدای شي برعکس پایله ورکړي او حقاني د یوسخت او زوړ رهبریت د قرباني په څېر ښکاره شي. هغه لا دمخه د طالبانو دننه او بهر قوي شبکې لري. که چېرې جنجال ډېر عام شي نو داخلي وېشونه به زيات شي.دا حقیقت چې د «وروستي انتخاب» په توګه ګڼل کېږي. ښیي کندهاریان پوهېږي چې دوی له حقاني سره د معاملې لپاره اسانه لاره نهلري.
ایا داسې نښې نښانې شتهچې د حقاني د ډلې غړي د دې ډول فشار لپاره چمتووالی نیسي، یا دوی هم د اوس لپاره خاموش دي؟
بلکل! د حقاني مالي ځواک، پر خپلې شبکې د هغه کنټرول، په خلیج او نورو هېوادونو کې د هغه ژورې اړیکې هغه یو پیاوړی ځواک ګرځوي. د امریکا لهخوا د تور لیست څخه د هغه نوم لرې کول یو لوی رواني او سیاسي پرمختګ، دې ته اشاره کويچې هغه مشروعیت ترلاسه کوي او د کندهار رهبري یوازیتوب ته پاتې ده.خو حقاني او هبتالله باید پام وکړي. د طالبانو یووالی په افغانستان کې د نورو جهادي یا کمونیستي غورځنګونو په پرتله د دوی ترټولو لوی ځواک دی.تاریخ ښیي چې هېڅ افغان سیاسي یا پوځي ډله د تل لپاره متحده نه ده پاته شوې، په ځانګړې توګه کله چې قدرت، پیسې او ایډیالوژي په مختلفو لورو کې وي.داسې ښکاري چې حقاني پر یو ښه لور روان دی او فشار راوړي،په داسې حال کې چې له ښکاره وېش څخه ډډه کوي.
که هغه ډیر ګړندی حرکت وکړي، کندهاري طالبان کولای شي خپل وفاداران د هغه پر وړاندې راټول کړي. که هغه ډېر ورو حرکت وکړي، نو هغه د حرکت ځواک له لاسه ورکولو خطر لري.ایا کومه سره کرښه شته، چې هبتالله او د هغه ډله به د حقاني پر وړاندې قوي اقدام وکړي؟ یا به دوی یوازې په خاموشۍ سره د هغه د جلاکېدو هڅه کوي؟
دا یوه هوښياره او تېزهه خبره دهچې حقاني د هیچا لپاره اسانه ژاوله نه ده. هغه ډیر ټینګ، ډېر ستراتیژیک دی او ډېرې ښې اړیکه لريچې په اسانۍ سره له دندې نه شي ګوښه کېدای. لې بلې خوا هبتالله هڅه کوي چې خپل ځان د «اميرالمومینین» په توګه وساتی، خو دا هغه وخت امکان لريچې طالبان په ایډیالوژیکي لحاظ متحد پاتې شي. څومره چې د دوی په منځ کې وېش ډېرېږي هومره دغه لقب بې مانا کېږي.حقاني پوهېږي چې وخت يې په خوا دی. هغه ځوان دی. پیسې، جنګیالياو نړيوالې پټې اړيکې لري. ان که هغه اوس بشپړ کنټرول ترلاسه نه کړي، هغه د طالبانو وروسته په هر ممکن بدلون کې د ځواک د منځګړي په توګه ځای پر ځای کيدلی شي.
که چیرې د طالبانو اوسنی جوړښت په راتلونکي کې کمزوری یا سقوط وکړي، هغه به بیا هم یو لوی لوبغاړی وي، که په سېسټم کې وي او که نه. مهمه پوښتنه دا ده، چې ایا حقاني به د دې سېسټم د طبیعي کمزوريکېدو ته انتظار باسيیا به د هغه په پرځېدو کې ډیر فعال رول ولوبوي؟
هو! په یو وخت کې به حقاني او هبتالله دواړه یو پرېکنده اقدام وکړي، د واک دا ډول خاموشه مبارزه د تل لپاره دوام نهشي کولای.
د حقاني تر ټولو لوی قوت د هغه انعطاف دی. هغه کولای شي د قدرت د مختلفو مرکزونو څخه تېر شي: لکه قومي ډلې، جهادي قوماندانان او ان د پخواني ډیموکراتیک رژیم شخصیتونه. دا هغه ته انتخابونه ورکوي.هغه کولای شي د طالبانو د دودیزې اډې ها خوا بنسټونه جوړ کړي کوم، چې هبتالله یې نه شي کولای.هبت الله سخت دریځی، ژور ایډیالوژیکي او سیاسي مهارت او پراخې شبکې نهلري. د هغه قوت یوازي د هغه مذهبي مشروعیت او د کندهاري سخت دريځو وفاداري ده.که چېرې د طالبانو په رهبري کې درزونه پراخ شي، نو حقاني به د مخ ته تګ لپاره ډیر ځای ولري.
اصلي پوښتنه دا ده چې ایا هغه به د داخلي بدلون لپاره هڅه وکړي او که به هغه هر څه د خرابېدو تر وخت پرېږديڅو وکولای شي د سېسټم د ژغورنکې په توګه ګام پورته کړي؟حقاني خپل کارټونه ښه لوبوي.د طالبانو د ننګولو پر ځای د هغوی د ژغورلو لپاره د خپل دریځ په وړاندې کولو سره، هغه هبتالله په یوه سخت حالت کې اچوي. حقاني نه وايي، «زه د ځان لپاره واک غواړم» بلکې وایي «زه هغه څوک یم چې د طالبانو د سقوط مخه نیولی شم.» دا د هغه د منتقدینو لپاره سختوي چې په ښکاره ډول د هغه مخالفت وکړي. پرته له دې چې د دوی حرکت ته زیان ورسوي.که چیرې د طالبانو ډیری وزیران د حقاني له دریځ سره موافق وي، نو دا یو جدي بدلون دی. دا پدې مانا ده چې هبتالله ورځ تر بلی منزوي کېږي او یوازې به په خپلي کندهاري حلقه تکیه وي، په داسې حال کې چې حقاني به پراخ داخلي ملاتړ ترلاسه کوي.
د نړیوالو شریکانو او خواخوږو یادونه هم مهمه ده. حقاني ځان د طالبانو یوازینی مشر په توګه ځای په ځای کويچې بهرنۍ اړیکې ساتلی شي، هغه څه چې هبتالله یې نه شي تر سره کولای.پوښتنه داده چې حقاني به مخکي له دې چې یو پرېکنده اقدام وکړي د فشار کمپاین ته څومره وخت دوام ورکړي؟ ایا تاسو فکر کوئ چې هبتالله د حلقې غړي د ځان په اړه خطر درک کوي او که هغوی لا هم د حقاني ستراتيزې کمزورې ګڼي؟
دا د حقاني او هبت الله ترمنځ مهم توپير دی. حقاني د حالاتو نښې ويني په داسې حال کې چې هبتالله په خپل شاوخوا کې بند پاتېدی. طالبان ممکن همدا اوس له وسلهوال مقاومت سره مخ نهشي، خو د خلکو غوسه ورځ تر بلې زياتېږی او تاریخ ښيې چې کله افغان ولس حوصله ختمه شي او ستړي شي، نو هغه رژيم دوام نه شي کولای. حقاني پوهېږيچې که طالبان بدلون ونه کړي، نو بالاخره به له یوې پراخ ولسي پاڅون سره مخ کېږي. له همدې امله هغه ځان د هغه مشر په توګه مطرح کوي، د دې پر ځای چې سخت دریځې پالیسۍ پلي کړي، د خلکو خبرې اوري.که وضعیت لا نورخراب شي، نو هغه ممکن پریکړه وکړي، چې د ناکام نظام پر ځای غوره ده، چې د خلکو او تاريخ سره ودريږي.
داسې ښکاري چې حقاني به د اوس لپاره اوږده لوبه روانه وساتي. د نفوذ زياتېدو لپاره د هغه محتاطه ستراتیژي او یو عملي او جامع څېره وړاندي کول هغه ته نور قوت هم ورکوي. د کندهار طالبانوپر وړاندې یو مستقیم اقدام کولای شي د طالبانو دننه ناسم وېش رامنځته کړي، کوم چې حقاني په احتمالي ډول غواړي تر هغه وخته پورې مخنيوي وکړي تر څو یو مناسب وخت راشي.هغه خپل ځان د داسي مشر په توګه وړاندې کوي چې کولای شي طالبان د هغو ننګونو له لارې رهبري کړي چې دوی ورسره مخ دي. اقتصادي ستونزې، داخلي درزونه، او نړیوال فشار پرته له دې چې بشپړ داخلي بحران رامنځته کړي.حقاني ښودلېچې هغه پوهېږي څنګه د طالبانو دننه او بهر سیاسي فشارونه وکاروي او دا هغه ته برتري ورکوي.
داسي ويل کېږي که چیرې وضعیت خراب شي، که هغه د اقتصادي بې ثباتۍ، عامه ناکرارۍ، یا د نړیوالې بې ځایهکېدو له پلوه وي، حقاني ممکن د ډېرپرېکندهاقدام ته اړ شي، په ځانګړي توګه که کندهاري طالبان د هر ډول مانالرونکي اصلاحاتو پر وړاندې مقاومت ته دوام ورکړي.
