ملګري ملتونه: د طالبانو تر واک لاندې د افغانستان کمزوري اقتصاد خلک له کړاو سره مخ کړي
د ملګرو ملتونو پراختیایي پروګرام په یوه تازه راپور کې خبرداری ورکړی، چې که څه هم د افغانستان اقتصاد یو څه وده کړې، خو په خبره یې، چې دغه هېواد لا هم د ژور ټولنیز او اقتصادي ناورین پر لور روان دی.
خبر زیاتوي، چې له همدې امله د نا انډولۍ کچه لوړه شوې، کلیوالي سیمې او ښځې یې ډېرې اغېزمنې کړې دي.
په راپور کې ویل شوي، افغانستان له ۲۰۱۹ کال راهیسې د لومړي ځل لپاره د ۲.۷ سلنه اقتصادي ودې شاهد و، چې دا پرمختګ هم ډېر کمزوری بلل شوی.
راپور کاږي، چې د ۲۰۲۴ کال د لومړیو ۹ میاشتو لپاره د افغانستان د سوداګرۍ کسر ۶.۷ میلیارده ډالرو ته رسېدلی، او په وینا یې، حال دا چې د تېر کال په ورته موده کې دا شمېر ۵.۱ میلیارده ډالره و.
راپور وايي، دغه زیاتوالی د کورني تولید د ودریدو، د کاري فرصتونو د کمښت، پر وارداتو او نړۍوالو مرستو د اقتصادي تکیې له امله رامنځته شوی دی.
راپور ښيي، چې په ۲۰۲۴ کال کې د طالبانو تر واک لاندې شاوخوا ۷۵ سلنه افغانان د ژوند د بسنټیزو اړتیاوو له نه پوره کیدو څخه کړیږي، چې دا شمېر د تېر کال په پرتله شپږ سلنه لوړ شوی دی.
د ملګرو ملتونو راپور وايي، چې خلکو ته د مناسبو سرپناوو، روغتیایي خدمتونو او اړینو توکو لاسرسی کم شوی دی. همدا راز افغانان د اقتصادي او اقلیمي بدلونونو پر وړاندې زیان منونکي شوي هم دي.
د راپور د معلوماتو له مخې، ښځو لهخوا د کورنیو سرپرستي، د کلیوالي سیمو اوسېدونکي او داخلي بې ځایه شوي کسان تر ټولو زیات د عوایدو او لګښتونو له کمښت سره مخ دي.
وايي، له هرو لسو څخه نهو کورنیو ویلي، چې اړ شوي خپل ورځني لګښتونه کم کړي. دې کار د دوی د مقاومت توان کم کړی او د غربت لا ډېریدو ته یې لاره. اواره کړې ده.
د ملګرو ملتونو راپور دا هم وایي، چې پر نجونو او ښځو د زده کړو تر څنګ د کار محدودیتونو جنسیتي توپیرونو لا زیات کړي او ښځې له ټولنیز ژونده نورې هم شاته پاتې شوې دي.
د ملګرو ملتونو د سرمنشي مرستیالې او د UNDP د اسیا او ارام سمندر لپاره سیمه ییزې مشرې کاني ویګناراجا ویلي: «زموږ نوې شمېرې ښيي، چې د افغانستان خلک لا هم د لوړ کچې زیان سره مخ دي او دا حالت په ځانګړي ډول د ښځو او نجونو لپاره اندېښمنونکی دی.»
په افغانستان کې د UNDP استازي سټېفن روډرېکس هم وايي: «یوازې بشري مرستې بسنه نه کوي. موږ باید د اوږدمهاله او دوامداره اقتصادي او ټولنیزو حل لارو لټه وکړو. د ښځو پر وړاندې محدودیتونه باید لېرې شي، څو د هغوی بشري حقونه خوندي شي او اقتصادي وده بېرته راژوندۍ شي.»
راپور کې له نړۍوالې ټولنې غوښتل شوي، چې د ښځو کاروبارونه، کوچني او متوسط شرکتونه، د کرنیزې چارې او د ټولنیز ملاتړ پروګرامونه تقویه کړي.
دا راپور داسې مهال خپرېږي چې د افغانستان په بېلابېلو برخو کې طالبانو د خپلې سختدریځۍ له مخې سخت بندیزونه لګولي دي او له همدې کبله د ګاونډیو هېوادونو په ګډون نړۍواله ټولنه لا هم دغه ډله په رسمیت نه پېژني.
د سیاسي چارو کارپوهان په دې باور دي، چې په افغانستان کې د لوږې او اقتصادي کړکېچ روان حالت د طالبانو د سختدریځه تګلارو زېږنده ده او که دا ډله خپلو کړنو ته همدا ډول دوام ورکړي، نو ښايي افغانان د لوږې له لا سختو څپو سره مخ شي.
د طالبانو د بندیزونو او محدودیتونو له کبله ډېری نړۍوالو مرستندویه ادارو په افغانستان کې خپل دفترونه تړلي او د بشري مرستو کچه هم د پخوا پرتله د پام وړ راکمه شوې ده.
