د طالبانو، پاکستان او چین ترمنځ د وروستیو اقتصادي هوکړو تر څنګ د دغو هېوادونو تودې اړیکې په سوېلي اسیا کې د جیوپولیټیکي بدلونونو نښې راڅرګندوي. د ارګنایزر مجلې د مقالې پر بنسټ، دغه درې اړخیزه مثلث هند سخت اندېښمن کړی دی.
د روانې مئ میاشتې په ۲۱مه، چين، پاکستان او طالبانو په بېجينګ کې د يوې ناستې پر مهال هوکړه وکړه، چې د چين-پاکستان اقتصادي دهليز دې تر افغانستان وغځول شي.
دا درې اړخيزه پرېکړه د چين د «يو کمربند – يوه لاره» (BRI) نوښت برخه ده، چې موخه يې د سيمهييزو هېوادونو ترمنځ د نښلېدنې پياوړتيا او اقتصادي همکاريو پراخول دي.
د دغې هوکړې له مخې افغانستان هم باید د سي پېک (CPEC) برخه شي.
د دې هوکړې پلويان دا اقدام د اقتصادي ودې او سيمه ييز ثبات لپاره ګټور بولي، خو هند بيا دا يو ستراتيژيک ګواښ ګڼي، چې ښايي د دغه هېواد پر نفوذ او سيمه ييز حاکميت ناوړه اغېزې وکړي.
د سيپيک CPEC پروژه څه ده؟
د چين-پاکستان اقتصادي دهليز (CPEC) يوه مهمه پروژه ده، چې د BRI د ستر نوښت برخه ده.
دغه پروژه د چين له سينکيانګ ولايت نه پیل کېږي او د پاکستان تر ګوادر بندر پورې رسېږي. د دغه دهليز په دننه کې د سړکونو، اورګاډو کرښو او د انرژۍ د نل ليکو يوه پراخه شبکه جوړيږي، چې له لارې يې چين ته يو خوندي، چټک او اغېزناک سوداګريز او ټرانسپورټي مسير برابرېږي.
اوس چې افغانستان هم دې طرحې ته ورګډېږي، د دې هېواد زېربناوې او سرچينې به هم د يادې شبکې برخه شي.
دا پرمختګ کولای شي د افغانستان لپاره سيمه ييزو بازارونو ته د لاسرسي نوي فرصتونه برابر کړي او د سوداګرۍ دروازې پرانېزي.
د هند اندېښنې
هند له پيله د CPEC له پروژې سره مخالفت کړی، ځکه چې دغه پروژه د پاکستان تر ولکې لاندې د کشمير له سيمې تېريږي، چې نوی ډیلی یې خپله خاوره ګڼي.
د دې پروژې افغانستان ته پراخېدل د هند اندېښنې نورې هم زياتې کړي، ځکه نوي مسيرونه ښايي د پاکستان لهخوا د لانجمنو سيمو مشروعيت وبولي.
نوی پرمختګ داسې تعبيرېدلای شي، چې د اوسني دهليز لپاره يو ډول قانوني بڼه پيدا کوي، چې دا کار د هند لپاره د حاکميت او ځمکنۍ بشپړتيا ښکاره نقض ګڼل کېږي.
هند دا وېره هم لري، چې دغه اقدام به د نورو لانجمنو سيمو لپاره هم يوه بېلګه شي.
سټراټېژیکې پايلې
د ارګنایزر مجلې په باور د سي پېک (CPEC) پراخېدل افغانستان ته، د هند لپاره سټراټېژیکې پايلې لري.
د مقالې په باور که له يوې خوا دا کار کولای شي د چين نفوذ په سوېلي اسيا کې زيات کړي او له بل لوري هند له هغو پروژو او زېربنايي اتحادونو سره مخامخ کړي چې د چين تر اغېز لاندې دي.
دا سټراټېژي چې «د مرواريدو لړۍ» په نوم ياديږي، کولای شي د هند سټراټېژیکې خپلواکۍ ته زيان ورسوي او د دغه هېواد سيمه ييزو موخو ته خنډ وګرځي.
مقاله کاږي، بلخوا د افغانستان ورګډېدل د سيمې د ځواک توازن هم بدلولای شي.
چين به د افغانستان او پاکستان له لارې په سيمه ييزو چارو کې لا ډېر نفوذ ومومي او دا موضوع کېدای شي د هند ونډه او اغېزه په مهمو سيمه ييزو پرېکړو کې کمه کړي.
دا بدلون به د هند د امنيت، سوداګرۍ او بهرنيو اړيکو پر تګلارو هم تاثیرات ولري.
اقتصادي او امنيتي اندېښنې
سربېره پر سياسي او ستراتيژيکو اغېزو، دې پروژه اقتصادي او امنيتي اندېښنې هم زېږولي دي.
هند اندېښنه لري، چې د چين پانګونه به په افغانستان کې زياته شي او دا کار به د نوي ډیلي سوداګريزې او د پانګوالۍ ګټې له خطر سره مخ کړي.
د چين، پاکستان او افغانستان ترمنځ نږېدوالی کېدای شي د هند لوېدیځو پولو ته څېرمه د خلکو او توکو د تګ راتګ ډېریدو ته هم اسانتیاوې برابرې کړي، چې نوی ډیلي اندېښنه لري ښايي دغو پولو کې یې امنیتي ننګوونې بیا ډېرې شي.
د هند ممکنه غبرګون
د ارګنایز مقاله کې ویل شوي، په داسې شرايطو کې نوي ډیلي ښايي اړ شي چې خپلې سيمه ييزې سټراټېژۍ بيا و ارزوي.
له اټکل کیدونکو غبرګونونو څخه يو دا دی، چې هند به له خپلو ګاونډيو سره ډيپلوماټيکې اړيکې پياوړې کړي، څو د چين د نفوذ مخه ونيسي.
همدا راز، هند کولاى شي پر بديلو پروژو لکه د شمال–جنوب نړيوال ټرانسپورټي دهليز (INSTC) باندې تمرکز زيات کړي، څو خپلې سوداګريزې لارې پراخې کړي او له هغو سيمو ځان خلاص کړي چې چين پرې اغېز لري.
مقاله کاږي، له امنيتي اړخه، د پولې څارنه، استخباراتي همغږي او د ترهګرۍ ضد تدابیر زياتول، له هغو ګامونو څخه دي، چې هند يې اخيستلای شي.
همداراز د څو اړخيزو نړيوالو سازمانونو او متحدو هېوادونو سره د همکارۍ پراخول، کولی شي د هند سيمه ييز رول پياوړی کړي.
د مقالې پای کې راغلي، له افغانستان نه د چين-پاکستان د اقتصادي دهليز پراخېدل د سوېلي اسيا جيوپوليټيکي فضا ته نوی بدلون ورکوي.
دا پروژه، که څه هم د پرمختګ او همکارۍ يو فرصت ګڼل کېږي، خو د هند لپاره یې ګڼې سياسي، اقتصادي او امنيتي ننګونې راولاړې کړې دي.
ویل شوي، چې نوی ډيلی باید په ځیرکۍ او سړو مغزو يوه هر اړخيزه تګلاره غوره کړي، څو خپلې ګټې خوندي وساتي او د سيمې ثبات ته دوام ورکړي.
