د طالبانو مشر ملا هبتالله اخوندزاده شاوخوا یو کال وړاندې په کندهار کې د علماوو له شورا ځانګړې غوښتنه کړې وه، چې د سمارټ یا ځیرک ټلیفونونو د بندېدو لپاره ورته یوه «شرعي لاره» پیدا کړي.
سرچینو افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته ویلي، چې د دې اقدام موخه د طالبانو پر ضد د خلکو تبلیغات، نیوکې او هغه خبرې بندول دي چې دغه ډله یې «فساد» بولي.
شنونکي ټینګار کوي، چې د دې پرېکړې تر شا اصلي موخه د خلکو د بیان د ازادۍ مخنیوی دی.
د دوی په باور، د طالبانو لوی مشر ملا هبتالله اخوندزاده غواړي چې خلک د دوی پر وړاندې غږ پورته نه کړي، شکایت ونه کړي او د دوی د کړنو انځور نړۍ ته ونه رسوي. له همدې امله طالبان هڅه کوي، چې د سمارټفون او انټرنېټ له لارې د خلکو د اړیکو لارې وتړي.
په کندهار کې یوې باوري سرچینې ویلي، چې د علماوو شورا ملا هبت الله ته نږدې یو کال وړاندې ځواب ورکړی وو، چې د سمارټ ټلیفونونو بندېدل ناشونې ده، ځکه خلک په دې برخه کې میلیاردونه ډالره پانګونه کړې ده.
د شورا د غړو په وینا، د ټېکنالوژۍ دا ډول پرېکون د خلکو ورځنۍ ژوند، سوداګري او تعلیمي برخې له لویو ستونزو سره مخ کوي.
سرچینې وایي، د علماوو د منفي ځواب وروسته هڅې پیل شوې چې انټرنېټ فلټر شي، تر څو هېڅوک د طالبانو پر وړاندې تبلیغات ونه شي کولی. خو د سرچینو په وینا، دا کار د طالبانو له وسه وتلی، ځکه د انټرنېټ فلټر کول پرمختللي تخنیکي وسایل، مسلکي انجنیران او ډېرې مالي سرچینې غواړي، کومې چې دغه ډله یې نه لري.
د معلوماتو له مخې، شاوخوا یوه میاشت وړاندې په کندهار کې پرېکړه وشوه چې د نوري فایبر خدمات باید لومړی بند او وروسته د مخابراتي شبکو انټرنېټ هم تر سختو محدودیتونو لاندې ونیول شي، څو خلک په اسانۍ سره نړۍوالو شبکو او د ټولنیزو رسنیو له لارې خپل نظر شریک نه کړي.
سرچینې زیاتوي، چې له کابل څخه د بېلابېلو ادارو پلاويو څو ځله د انټرنېټ د بندېدو د اقتصادي او ټولنیزو زیانونو په اړه د کندهار سپینږیرو په ملتیا ملا هبتالله ته وضاحت ورکړی دی او دوی ټینګار کړی چې دا پرېکړه د خلکو ژوند، زده کړې او کاروبار سخت اغېزمنوي؛ خو ملا هبت الله یې خبرې نه دي منلې او پر خپلې پرېکړې ولاړ پاتې شوی دی.
د ځینو سرچینو په وینا، طالبان اوس پلان لري چې په دویم پړاو کې د سمارټ ټلیفونونو کارونه هم سخت محدود کړي.
د دې طرحې له مخې به داسې سخت شرایط ولګول شي چې خلک په خپله له ځیرک ټلیفونونو لاس په سر شي، یا به د کارونې لپاره یې درانه قانوني او تخنیکي شرطونه وټاکل شي او یا به یوازې ځینې ځانګړي کسان یې وکارولی شي.
د طالبانو دا ډول پرېکړې د خلکو پر ژوند ژور اغېز کوي، ځکه نه یوازې د ازادې څرګندونې حق محدودوي، بلکې د زدهکړې، سوداګرۍ، روغتیايي خدمتونو او د نړۍ له نورو برخو سره د اړیکو ټولو برخو ته مستقیم زیان رسوي.
د شنونکو په وینا، د انټرنېټ بندېدل یوازې د پیل ټکی دی او که د سمارټفون د بندېدو طرحه عملي شي، نو افغانستان به د ټېکنالوژۍ له نړۍ څخه په بشپړ ډول ګوښه شي.
دا په داسې حال کې ده، چې سرچینو افغانستان انټرنشنل ته ویلي چې د نوري فایبر او انټرنېټ د پرې کولو په تړاو د طالبانو د مشر تصمیم نهايي دی او له کابل نه د ورغلي پلاوي خبرې بې پایلې پای ته رسېدلې. د طالبانو مشر ویلي، چې دولتي ادارو او ډیپلوماتیکو استازځایونو ته د انټرنیټ ورکولو لپاره دې نوې کمپنۍ ایجاد شي.
په کندهار کې سرچینو د چهارشنبې په ورځ افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې د نوري فایبر او انټرنېټ د پرې کولو په تړاو د طالبانو د مشر مولوي هبت الله اخوندزاده پرېکړه نهايي ده.
کله چې د ۲۰۲۱کال په وروستیو کې دغه پرېکړه عملي شوه، ډېرې زدهکوونکې د افراطي بریدونو له ګواښونو سره هم مخ وې.
فاطمه امیري چې هغه مهال ۱۷کلنه وه، د کابل په یوه ښوونځي کې د ځانمرګي برید ښکار شوه. په دې برید کې له ۵۰زیاتې زدهکوونکې ووژل شوې او فاطمه د تل لپاره معلوله شوه.
هغه اوس له هېواده بهر ژوند کوي او د افغان نجونو د زده کړو لپاره غږ پورته کوي.
فاطمې نن په جینوا کې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو شورا ته په خپله وینا کې وویل: «زما همزولې ژاړي، ماته پیغامونه را استوي او وايي چې موږ د زدهکړې حق غواړو. د دوی یوازینۍ هیله زدهکړه وه، خو له هغوی څخه دا حق اخیستل شوی دی.»
د ملګرو ملتونو د مېرمنو ادارې د یوې سروې له مخې، د افغانستان له لسو وګړو څخه نهه یې د نجونو دزدهکړو ملاتړ کوي. سره له دې چې طالبان لا هم پر دې بندیز ټینګار کوي او ان د ښځینه مرستندویانو کار یې هم محدود کړی دی.
د ملګرو ملتونو او د هغوی همکارو ادارو بیا په پرلهپسې ډول د دې پرېکړې غندنه کړې او له نړۍوالې ټولنې یې غوښتي، چې د افغان نجونو د زدهکړو ملاتړ وکړي.
د تازه ارقامو له مخې، شاوخوا ۲،۲میلیونه افغان نجونې له منځنۍ زدهکړې بېبرخې دي او په ټوله کې تر اوو میلیونو ډېر ماشومان د ښوونځي له درسي چوکاټه بهر پاتې دي.
فاطمه چې خپله یوه سترګه او یو غوږ یې له لاسه ورکړي، وایي چې له زدهکړو د نجونو محرومیت د روښانه راتلونکې له لاسه ورکولو په معنا دی.
هغه زیاتوي: «کله چې ته زدهکړه ونه کړې، د راتلونکي لپاره لید نه لرې. ته شپه او ورځ په کور کې ناست یې، بېښوونځي، بېتعلیمه؛ دا خپله ړندوالی دی.»
هغې وویل، چې له ډېرو نجونو سره په اړیکه کې ده او هغوی په پټه زدهکړو ته دوام ورکوي: «نجونې په کورونو کې له زړو کتابونو سره یا له انټرنېټي کورسونو سره چې ډېر لږ ورته لاسرسی لري، بیا هم هڅه کوي چې نوي څه زده کړي. هغوی له دې کار څخه لاس نه اخلي.»
فاطمې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو شورا ته وویل، چې نړۍوال باید یوازې په خبرو بسنه ونه کړي، بلکې عملي ګامونه پورته کړي. هغې وړاندیز وکړ چې هغو نجونو ته دې بورسونه برابر شي چې ښوونځیو ته لاسرسی نه لري، د انلاین زدهکړې فرصتونه دې رامنځته شي او نړۍواله ټولنه دې د افغان نجونو د اساسي حقونو په دفاع کې واحد دریځ خپل کړي.
نن څلور کاله کېږي چې د افغانستان زرګونه نجونې د زدهکړې له حقه بېبرخې دي. هغوی چې د راتلونکي د جوړولو هیلې یې درلودې، اوس د تیارو او نامعلوم برخلیک سره مخامخې دي.
د یادولو وړ ده، چې اوس تازه د طالبانو مشر ملا هبتالله د فایبر نوري انټرنېټ د بندولو امر کړی دی او په ځینو ولایتونو کې دا شبکه رښتیا هم تړل شوې ده. د څارونکو په باور، دا پرېکړه به د هغو نجونو پر انلاین زدهکړو هم دروند اغېز وکړي، چې د ښوونځي له دروازو د تړل کېدو وروسته یې هڅه کوله له انټرنېټي کورسونو او پروګرامونو ګټه واخلي.
