افغانستان چې د "ترهګرۍ ضد" جګړې په نوم ونیول شو، اوس د نړۍوالو مداخلو تر ټولو ژور او دردونکی انځور وړاندې کوي. له کابل څخه نیولې تر بغداد او طرابلسه امریکا په داسې جګړو کې ښکېله وه چې نه یې ګټه روښانه ده، نه یې موخه معلومه وه او نه یې هم پای څرګند دی.
د انډېپېنډنټ انسټیټیوټ په خپله تازه خپره شوې مقاله کې لیکلي، چې د امریکا لهخوا د اسلامي نړۍ په هېوادونو کې لاسوهنې، د بدلونونو تر شا د "ازادۍ" شعارونه او بیا د خپل لاس جوړ کړکېچونو د حل په موخه بیاځلي پوځي مداخلې د یوه تاریخي تسلسل بڼه غوره کړې ده، چې د دې پایله د ترهګرۍ پراختیا، د دولتونو سقوط او د میلیونونو بېګناه انسانانو کړاوونه دي.
په مقاله کې راغلي، چې د ۲۰۱۶م کال د ولسمشرۍ ټاکنو پر مهال د لیبیا، افغانستان او عراق کړکېچونه د امریکا د بهرنۍ تګلارې د ناکامۍ څرګندې نښې وې.
ډېری جمهوريپالانو د افغانستان او عراق ناورینونه پر بارک اوباما واچول، خو د لیبیا د ناورین او د داعش د چټک راڅرګندېدو مسوولیت د هیلاري کلنټن د مشرۍ پر مهال رامنځته شو.
مقاله زیاتوي، داسې ښکاري چې د امریکا سیاستوال له خپلو تېرو تګلارو څخه سترګې پټوي.
په مقاله کې ویل شوي، چې ډونالد ټرمپ که څه هم له بېپروا قضاوتونو او د کډوالو پر ضد په ناسم چلند بدنام دی، خو یو حقیقت کې یې روښانه کړه، چې جورج ډبلیو بوش نه یوازې د سیپټمبر ۱۱ بریدونو مخنیوی ونه کړ، بلکې د افغانستان د «اشغال» له لارې په یو بېپایه ملتجوړونې کې ښکېل شو او بیا یې د جعلي استخباراتو پر بنسټ عراق ونیو، یو داسې اقدام چې د القاعده عراق څانګه او وروسته خونړۍ داعش ډله وزېږېده.
د امریکا پر سیاست نیوکې یوازې د جګړو له پیل سره پای ته نه دي رسېدلي.
بارک اوباما چې د لیبیا پر ضد هوايي برېدونه د کلېنټن په فشار ومنل، وروسته له هغه اړ شو چې بېرته هم هلته او هم عراق ته ځواکونه واستوي، څو د خپل لاس جوړ کړکېچونه کابو کړي.
ددغه انسټيټیوټ په مقاله کې راغلي، چې د امریکا د لاسوهنو رېښه لا ژوره ده.
د سړې جګړې پر مهال کله چې شوروي اتحاد پر افغانستان یرغل وکړ، امریکا د سعودي عربستان له سخت دریځه وهابي مفکورې سره اوږه په اوږه، مجاهدین تمویل کړل، همدا ملاتړ د اسلامي وسلهوالو د نړۍوال جریان پیل و، چې وروسته القاعده او بیا داعش وزېږېد.
د دې هر څه تر شا یو ستر ټکی دا دی، چې د امریکا، لوېدیځو هېوادونو او روسیې مداخلې که څه هم د اسلامي سخت دریځۍ پیدا کوونکې نه دي، خو د هغوی غبرګون د شعاع د پراخوالي لامل شوې. د داعش له خوا د پاریس بریدونه د فرانسې د نظامي لاسوهنو پایله وه، چې له امریکا سره یې په لیبیا او مالي کې همکاري کړې وه.
مقاله زیاتوي، چې ترهګري د خاورې د اشغال، کلتوري سپکاوي او بهرني پوځي شتون پروړاندې مستقیم غبرګون دی. د امریکا پر دوو سوداګریزو مرکزونو د سپټامبر پر یوولسمې له بریدونو راهیسې دغه هېواد لږ تر لږه په اوو اسلامي هېوادونو کې نظامي عملیات کړي.
مقاله د پوښتنې په بڼه وایي چې په دې حساس پړاو کې کله چې داعش د لیبیا په سیرت ښار کې د نوي "خلافت" د جوړېدو هڅې کوي، امریکايي استخبارات دا څانګه د داعش تر ټولو خطرناکه څانګه بولي. اوباما چې مخکې یې د "نشت مداخلې" وعدې کړې وې، بیا هم د لیبیا پر ضد د بریدونو پر پراخولو غور کوي.
په دغه مقاله کې ویل شوي، چې په افغانستان کې د امریکا د دوو لسیزو حضور هم د داسې یوه ملت پر ضد بدلون ته لاره هواره کړه، چې د پاشل کېدو له خطر سره مخ و. د طالبانو د نسکورېدو پر ځای باید پر القاعدې دقیق عملیات ترسره شوي وای.
په عراق کې د صدام حسین د حکومت نسکورول هم ورته نتایج درلودل.
په مقاله کې د پوښتنې په بڼه ویل شوي، چې ایا د امریکا د بهرنۍ تګلارې دوامداره ناکامي به یو ځل بیا په لیبیا کې تکرار شي؟
که ریښتیا هم امریکا غواړي د ترهګرۍ ګواښ کم کړي، نو باید خپلې نظامي مداخلې پای ته ورسوي، نه دا چې نورې زیاتې کړي.
تجربو ښودلې چې کمه مداخله، لکه څنګه چې د امریکا له خوا د لبنان پرېښودو وروسته د حزبالله بریدونه راکم شول، ګټور تمامېدای شي.
د مقالې په پای کې راغلي، تاریخ باید یوازې د یادونې نه، بلکې د عبرت سرچینه وي.
که امریکا او د هغې متحدین غواړي نور ځان له ترهګرۍ وساتي، باید د خپلو تېرو سیاستونو پر عواقبو ودرېږي، نه دا چې په هماغه تېرو لارو بیا ګامونه واخلي.
د اسلامي هېوادونو اشغال او مداخلې چې د "ثبات" او "ډېموکراسۍ" تر نامه لاندې ترسره کېږي، یوازې جګړې اوږدوي، افراط ته وده ورکوي او یوه بل نسل ته د غچ اخیستنې اور ورپېژني.
