سیامک هروی

عمران خان، نخست وزیر پاکستان در جریان دیدار از مقر آی‌اس‌آی در اسلام آباد، از این سازمان استخباراتی به خاطر «محافظت از منافع ملی» پاکستان سپاسگزاری کرد. بر اساس اعلامیه رسمی دفتر عمران‌خان، این سازمان برای امنیت، ثبات و رفاه پاکستان تلاش کرده است.

اما، آی‌اس‌آی چه دستاوردی در این اواخر داشته است که باعث تحسین نخست وزیر پاکستان شده است؟

اگر مشخصاً از منظر قضیه افغانستان نگاه شود، قدردانی عمران خان از سازمان استخباراتی پاکستان از آن رو است که بنا به تمام اظهارات، اسناد و تحلیل‌های رسمی و دقیق، آی‌اس‌آی در سازماندهی و مدیریت طالبان موفق عمل کرده است؛ تا جایی که این گروه توانست حکومت پیشین افغانستان را با وجود حمایت ­های بین­ المللی از آن، ساقط کند.

با این که آی‌اس‌آی هیچ‌وقت تحت کنترول حکومت ملکی پاکستان نبوده و حتی گاهی در عزل و روی کارآوردن صدر اعظم‌ها نقش داشته است، اما در خدمت اهداف استراتژیک پاکستان قرار داشته است.

یکی از این اهداف، تضعیف دولت افغانستان بود که از نظر آسلام آباد به علت نزدیکی استراتژیک با هند و ادعای ارضی، تهدیدی امنیتی برای پاکستان به حساب می‌آمد.

با این حال، آی‌اس‌آی کاملا به اهداف خود در حمایت از طالبان دست نیافته است.

طالبان با این که دولت افغانستان را برانداخت، اما در مورد مساله مرزی متفاوت از خواست تاریخی پاکستان عمل می‌کند. نه تنها در این اواخر تنش میان پاکستان و طالبان بر سر حصارکشی در مرز دو کشور بالا گرفته است، بلکه نماینده جدید طالبان در پاکستان می‌گوید که حل مساله دیورند در صلاحیت این گروه نیست.

چند روز قبل، فرمانده لوای سرحدی طالبان اعلام کرد که به پاکستان اجازه حصارکشی را نمی‌دهند. او نیروهای پاکستانی را تهدید به شلیک راکت کرد. همچنان، گفته شده است که طالبان قطعه بدری خود را که شامل افراد انتحاری اند، در مناطق مرزی میان قندهار و پاکستان جابه‌جا کرده اند.

از سوی دیگر، مقامات پاکستانی فکر می‌کردند با پیروزی طالبان در افغانستان بساط طالبان پاکستانی که با ارتش پاکستان در حال نبرد است، ‌ برچیده می‌شود.

تصور می شود که واکنش طالبان در برابر حصارکشی در سرحد و عدم مهار طالبان پاکستانی می‌تواند بر روابط طالبان و اسلام آباد تاثیر منفی بر جای بگذارد.

آیا این رفتارهای طالبان، نگاه ارتش و به خصوص آی‌اس‌آی را به این گروه تغییر خواهد داد؟ مهم­تر از آن، آیا طالبان پس از پیروزی، خود را مستقل‌تر و بی نیازتر به پاکستان احساس می ­کند؟

به نظر می‌رسد که حالا طالبان با تسلط برافغانستان، کم‌کم می‌خواهد خود را مستقل‌تر از پاکستان نشان دهد و منافع متفاوتی برای خود تعریف کند. این دستکم در بلندمدت می‌تواند برای پاکستان دردسرساز باشد.

در اینجا، رفتار گذشته پاکستان با طالبان را نمی‌توان نادیده گرفت. پس از رویداد تروریستی ۱۱ سپتامبر، امریکا با استفاده از خاک پاکستان بر طالبان حمله کرد. پاکستان برخی رهبران طالبان را به امریکا ‌سپرد که سال‌ها درگوانتانامو و دیگر زندان‌ها محبوس ماندند.

این پاکستان بود که به امریکا اجازه می‌داد تا با طیاره‌های بی‌سرنشین رهبران و فرماندهان طالبان را در پاکستان تعقیب کند و به هلاکت برساند. ملا اختر منصور، رهبر پیشین طالبان، پس از ورود به پاکستان از خاک ایران توسط طیاره‌های بی‌سرنشین امریکایی کشته شد.

در گذشته نیز آی‌اس‌آی با وجود حمایت از مجاهدین افغان در جنگ علیه شوروی با برخی از این گروه‌ها رابطه‌های پرفراز و نشیبی داشت.این سازمان پیوسته از گروه‌های تحت حمایتش برای رسیدن به اهداف خارجی و داخلی استفاده کرده است. اما، برخی از این گروه‌ها وقتی حامیان و منابع مالی دیگر پیدا کرده‌اند، راه خود را از پاکستان جدا ساخته‌اند.

عمران‌خان در مقر آی‌اس‌آی به ارزیابی این سازمان از مسائل منطقه و به خصوص تحولات افغانستان گوش داد. احتمالا، بخشی از این ارزیابی­ به چالش‌های پیش روی حکومت طالبان و سیاست‌های آینده پاکستان در افغانستان اختصاص داشته است.

با گذشت پنج ماه، هیچ کشوری از جمله پاکستان طالبان را به رسمیت نشناخته است.پاکستان که خودش درگیر چالش‌های اقتصادی و امنیتی فراوان است، به تنهایی نمی‌تواند بار سنگین مشکلات حکومت طالبان را بکشد.

رفتارهای غیرقابل پیشبینی طالبان و انعطاف ناپذیری این گروه که باعث انزوای آن شده است، آینده پرچالشی را برای عمران‌خان و جنرال‌های پاکستانی به وجود آورده است.

اگر انزوا، چالش‌ها و تنش‌ها در افغانستان زودتر ختم نشود و این کشور یک دردسر برای پاکستان باقی بماند، اوضاع بیشتر از حالا بد خواهد شد. همین حالا علایم این دردسر را در رخدادهای فاریاب می‌توان دید.

با این وصف، پرسش عمده در برابر آی­اس­آی این است که اگر تا اینجا در پروژه طالبان و حذف رقبا در افغانستان موفق عمل کرده است، برنامه‌های آن برای تهدیدهای امنیتی ناشی از افغانستان چیست؟