نمایندگان طالبان در نشست‌های بین‌المللی گفته‌اند که از فروپاشی نهادهای دولتی به ویژه در بخش صحت و آموزش جلوگیری کرده‌اند. به راستی معارف و تحصیلات عالی افغانستان در چه وضعیتی به سر می‌برد؟
در ماه‌های گذشته شهروندان افغانستان از عبدالباقی حقانی به طور کنایه به عنوان وزیر مبارزه با تحصیلات عالی نام می‌برند، اما این عنوان از کجا می‌آید و منظور مردم از این نام‌گذاری چیست؟
فرار مغزها
همزمان با ورود طالبان به کابل، موجی از مهاجرت گسترده مردم افغانستان به کشورهای جهان آغاز شد. براساس آمارهای منتشر شده، در یک سال گذشته میلیون‌ها شهروند افغانستان سرزمین خود را ترک کرده‌اند. حجم بزرگی از این آمار جوانانی بودند که در ۲۰ سال گذشته در زمینه‌های مختلف دانش بشری آموزش دیده بودند.که در ۲۰ سال سرزمین خود را ترک کرده‌اند.
شبنم صالحی، استاد دانشگاه کابل می‌گوید در یک سال گذشته حدود ۵۰۰ استاد تنها از دانشگاه کابل کشور را ترک کرده‌اند. به گفته خانم صالحی طالبان به تازگی حدود ۲۵۰ استاد قراردادی استخدام کرده‌اند، اما معلوم نیست که معیار گزینش استادان جدید چیست و از طریق چه میکانیزمی شامل دانشگاه شده‌اند.
یک استاد دانشگاه کابل که نخواست نامی از او برده شود، گفت که متقاضیان روند جذب کادر علمی در دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی بعد از طی مراحل در "ریاست استخبارات" و "دفتر والی"، به عنوان استاد دانشگاه جذب شده‌اند.
در دو مکتوبی که در اول حوت ۱۴۰۰ از سوی وزارت تحصیلات عالی به ریاست استخبارات طالبان ارسال شده است، دو فرد به عنوان واجدین شرایط شمولیت به حیث کادر علمی دانشگاه معرفی شده‌اند.
در این مکتوب دیده می‌شود که وزارت تحصیلات به استخبارات طالبان تایید کرده است که افراد معرفی شده "تفکر اسلامی" و "پیشینه ضد جهادی" دارند و "ضد مجاهدین" نیستند.
افزون بر این، طالبان در یک سال گذشته به برکناری گسترده استادان دانشگاه‌ها دست زده‌اند. در ۲۷ حوت ۱۴۰۱ مکتوبی در رسانه‌ها منتشر شد که نشان می‌داد طالبان سه استاد زن از جمله رئیس دانشکده علوم اجتماعی این دانشگاه را اخراج کرده است.
در موردی دیگر در ۸ ثور ۱۴۰۱ رسانه‌ها گزارش دادند که طالبان ۵۰ کادر علمی دانشگاه بلخ را به گونه گروهی برکنار کرده‌اند.
تغییر نصاب
در ۱۵ حوت ۱۴۰۰ منبعی از وزارت تحصیلات عالی اسنادی را در اختیار افغانستان اینترنشنال قرار داد که نشان می‌داد طالبان تغییرات گسترده‌ای در نصاب درسی دانشگاه‌ها وارد کرده‌اند.
پیش از این مضمون ثقافت اسلامی در ۸ کریدت در تمام دانشکده‌های دانشگاه‌های افغانستان به گونه اجباری آموزش داده می‌شد. اکنون طالبان تدریس اجباری ثقافت اسلامی را از ۸ کریدت به ۲۴ کریدت افزایش بخشیده‌اند.
براساس برنامه‌ای که طالبان تهیه کرده‌اند مضامینی مثل نظام عقیدتی اسلام، تلاوت و تجوید قرآن، نظام عبادات اسلامی، سیرت نبوی، نظام اخلاقی اسلام، نظام اجتماعی، مضمونی موسوم به آگاهی فکری، ادیان و مذاهب، نظام سیاسی، نظام اداری اسلام، نظام اقتصادی اسلام، جزوه درسی موسوم به قرآن و علوم معاصر و تمدن اسلامی شامل نصاب شده است.
رامین کمانگر، مولف تحقیق "گونه‌شناسی جریان‌های فعال در دانشگاه‌ها" می‌گوید این تغییر به اعتبار نظام آموزشی و مدارک صادره فارغ‌التحصیلی آن صدمه زده و آینده تحصیلی دانشجویان با مشکل مواجه می‌سازد. او تاکید می‌کند که از پیامدهای دیگر این تلاش عقب‌ماندگی بیشتر در بعد داخلی و انزوای بیشتر در بعد خارجی است. به گفته او نصاب مورد نظر طالبان شکاف‌های اجتماعی، به ویژه شکاف‌های مبتنی بر مذهب و جنسیت، را بیشتر فعال ساخته و جامعه را بیشتر درگیر تضاد و تنش می‌کند.
جاسوسی، بازجویی و لت‌وکوب در محیط اکادمیک
یک دانشجوی دانشگاه کابل می‌گوید طالبان او را فقط به این دلیل مورد بازجویی قرار داده‌اند که در محوطه دانشگاه با همصنفی‌هایش عکاسی کرده است. دانشجویان دانشگاه‌ها به طور جداگانه گفتند فضای جاسوسی در محیط اکادمیک در حدی حاکم شده که همه به همدیگر مشکوک‌اند و همه از همدیگر می‌ترسند.
دانشجویان دختر می‌گویند هر بار طالبان هشدار می‌دهند که اگر به هدایات این گروه عمل نکنند، کارت آنها سلب و خودشان از دانشگاه اخراج خواهند شد.
به گفته یک استاد دانشگاه کابل، محتسبین وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان بر دروازه‌های دانشگاه می‌ایستد تا نحوه پوشش دختران را هنگام ورود به دانشگاه بررسی کند. این استاد می‌گوید اگر پوشش یا رفتار یکی از این دختران مورد تایید محتسبین این وزارت نباشد، آنها به گونه خودکامه دانشجوی مورد نظر را "از دانشگاه اخراج می‌کنند."
در یک سال گذشته بارها گزارش‌هایی به دست آمده که دانشجویان ولایت‌های مختلف از سوی طالبان مورد تهدید، بازپرسی، بازداشت، لت‌وکوب و توهین و تحقیر قرار گرفته‌اند.
در یکی از این موارد طالبان شب چهارشنبه، ۱۷ حمل وارد خوابگاه پسرانه دانشگاه بدخشان شدند و ده‌ها دانشجوی این دانشگاه را "به اتهام شرکت نکردن در نماز تراویح" مورد ضرب‌وشتم قرار دادند. روز پنجشنبه این دانشجویان در اعتراض به برخورد طالبان دست به اعتراض زدند و خیابان عمومی مقابل دانشگاه بدخشان را بستند.
در موردی دیگر، طالبان عصر روز جمعه، ۲۷ جوزا در ولایت تخار ۳۰ دانشجوی دختر دانشگاه دولتی این ولایت را بازداشت کردند. این دانشجویان دختر به اتهام بیرون شدن از خوابگاه دانشگاه، بازداشت شده بودند و مورد بازپرس قرار گرفتند.
روز سه‌شنبه، ۱۹ ثور ۱۴۰۱ مکتوبی از وزارت تحصیلات عالی طالبان در رسانه‌ها منتشر شد که در آن از نمایندگان طالبان در دانشگاه‌ها خواسته شده از ترفیع، انتخاب و تبدیلی "افراد مفسد، نااهل و مخرب جلوگیری شود."بود "گذشته استادان را مورد بررسی جدی قرار دهند." در این مکتوب از نمایندگان طالبان در دانشگاه‌ها خواسته شده
سرنوشت دانشکده هنرهای زیبا
علی امید، استاد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه کابل می‌گوید از نخستین روزهای بازگشایی دروازه دانشگاه‌ها، اعضای طالبان که در دروازه دانشگاه‌ها موظف شده بودند برخورد نادرست در برابر استادان و دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا داشتند.
به گفته آقای امید هنگامی که سربازان طالبان کارت دانشجویان را در دروازه دانشگاه بررسی می‌کردند، نمی‌توانستند نفرت خود در برابر استادان و دانشجویان دانشکده هنر را پنهان کنند.
به گفته او دیپارتمنت‌های مجسمه‌سازی و موسیقی به کلی از بین رفته و اکنون هیچ دانشجو و استادی ندارد. طالبان نام برخی از دیپارتمنت‌های دانشکده هنر را تغییر داده‌اند زیرا به نظر آنها "نام مناسب" نداشته‌اند.
شماری از صنف‌های این دانشکده تجزیه شده و دانشجویان آن به صنوف دیپارتمنت‌های دیگر فرستاده شده‌اند تا با تغییر رشته، به تحصیل خود ادامه دهند.
علی امید می‌گوید روزی در یکی از ایست‌های بازرسی طالبان در دشت برچی طالبان از من پرسیدند: "چه کاره هستی؟" گفتم: "استاد هستم." آنها از من خواستند کارت هویت خود را نشان بدهم. کارتم را به آنها دادم. زمانی که چشم آنها به نام دانشکده هنر افتاد، سرباز طالبان کارت را دور انداخت و گفت: "افسوس که عفو عمومی اعلام شده، اگر نه دو مرمی به پیشانی‌ات می‌زدم."