نتیجه نشست سمرقند چه بود؟
اگر بخواهید برآیند نشست وزیران خارجه چین، روسیه، ایران، پاکستان، اوزبیکستان، تاجیکستان و ترکمنستان در قبال افغانستان را در یک جمله خلاصه کنید، شاید چنین باشد: همسایگان توافق کردند که «رویکرد منطقه‌ای مشترک و واحد» در امور افغانستان اتخاذ کنند. اما این به چه معنی است؟
همسایگان افغانستان نگرانی‌های مشترک از این حوزه دارند و برای مهار آن ظاهراً هماهنگ عمل می‌کنند.
نگرانی‌های کشورهای همسایه
اولین نگرانی تروریسم است. ایران از جندالله و جیش‌العدل، پاکستانی از تحریک طالبان پاکستانی و ارتش آزادی‌بخش بلوچستان، اوزبیکستان از جنبش اسلامی اوزبیکستان، چین از جنبش اسلامی ترکستان شرقی، تاجیکستان از جماعت‌الانصار، ترکمنستان و روسیه از داعش و القاعده می‌ترسند.
همه اینها در افغانستان آزادانه تحت نظر طالبان که آنرا برادران دینی خود می‌خوانند، فعالیت دارند. طالبان علی رقم درخواست‌های مکرر هیچ اقدامی علیه آنها نکرده و ظاهراً از آنها می‌تواند به عنوان ابزار سیاست خارجی استفاده کند. این گروه‌های تروریستی ظرفیت بالقوه تخریب‌کاری در منطقه دارد و خیلی روشن نیست که منابع مالی هر یکی از کجا تامین می‌شود.
این ترس و نگرانی در بیانیه مشترک وزیران که در سایت وزارت خارجه چین منتشر شده، به وضوح مشهود است.
به نظر می‌رسد قدرت‌ها نگرانند که دست بیرونی به دنبال برهم زدن امنیت آنها از طریق استفاده از این گروه‌ها است.
اما نگرانی دوم همسایگان افغانستان، قاچاق مواد مخدر از این کشور است. افغانستان با وجود دستور رهبر طالبان مبنی بر حرام دانستن کشت مواد مخدر، بزرگترین تولید کننده مواد مخدر دنیا است. سازمان ملل متحد می‌گوید که به رغم این دستور، کشت مواد مخدر در این کشور در سال ۲۰۲۲ حدود ۳۲ درصد افزایش داشت. پس این خطر را هم نباید نادیده گرفت.
چنانچه در بیانیه مشترک آمده است طرف‌ها گفت‌وگوهای رک و در فضای اعتماد درباره اوضاع افغانستان داشتند که تمرکز آن بر «ابعاد امنیتی و تقویت هماهنگی تلاش‌های منطقه‌ای برای مبارزه با تهدیدهای تروریسم و قاچاق مواد مخدر افغانستان» بوده است.
به نظر می‌رسد منظور از رویکرد مشترک قدرت‌های نزدیک افغانستان، در وهله اول مبارزه با گروه‌های تروریسی و قاچاق مواد مخدر است.
اما هر دو پدیده به ثبات داخلی سیاسی در افغانستان نیز ارتباط دارد.
اگر اوضاع افغانستان از این بدتر شود و طالبان بخشی از خاک کشور را به گروه یاغی‌تر مانند داعش ببازد و یا شکنندگی اوضاع در افغانستان بیشتر از آنچه شود که جاری است، تهدیدهای بزرگتری گریبانگیر منطقه خواهد شد که می‌تواند فروپاشی اقتصادی کشور و سیل از مهاجرت‌های اجباری را بر آن دو تهدید بالا افزود.
تعامل با طالبان
این است که براساس اعلامیه مشترک، طرف‌ها توافق کردند که با اتخاذ رویکرد واحد با حکومت طالبان تعامل کنند تا «ثبات سیاسی داخلی افغانستان» را حفظ کرده و مانع یک بحران بشری شوند.
اینها در واقع منافع مستقیم قدرت‌ها در افغانستان تحت کنترول طالبان است. اگر طالبان بتوانند این نگرانی‌های همسایگان را رفع کنند، تا حد زیادی توانسته حمایت پایتخت‌های منطقه را حفظ کنند و مسایل دیگر ممکن است در اولویت‌های بعدی قرار گیرد.
نکات مانند ایجاد حکومت فراگیر که در سخنان امیر عبداللهیان، وزیر خارجه ایران حین دیدار با امیرخان متقی، همتای طالبانش مطرح شد و حق آموزش و کار زنان در مقایسه با نگرانی‌های جدی قدرت‌ها، در رده‌های پایین‌تر قرار می‌گیرد.
طالبان به این نکته پی برده است و حضور آقای متقی که برای شنیدن نگرانی‌های همسایگان مهمان خارج از نشست سمرقند بود، نیز با این هدف بود. او بدون اشاره به حقوق زنان، حکومت فراگیر یا گفت‌وگوهای بین‌الافغانی که خواست بسیاری از طرف‌های سیاسی افغانستان است، اقدامات طالبان را برشمرد و گفت: «افغانستان بر تعهدش قویاً پایبند است که به هیچ فرد و یا گروه اجازه ندهد که خاک افغانستان را ضد کدام کشور منطقه و یا جهان استفاده کند و یا در افغانستان کشت و یا قاچاق مواد مخدر کند. این تنها به یک تعهد لفظی خلاصه نمی‌شود بلکه ما عملاً در افغانستان برای امنیت و ثبات سرگرم مبارزه جدی هستیم.»
هرچند حرف‌های طالبان را باید با عملکرد آنها سنجید، اما حسن خطاب نشست سمرقند را می‌توان در سخنان حنا ربانی، معاون وزیر خارجه پاکستان سنجید.
نگرانی از کاهش کمک‌ها
او گفت: «در زمانی‌که مردم افغانستان بیش از پیش به جامعه جهانی نیاز دارند، جهان با بستن درش به روی افغانستان از این مردم فاصله می‌گیرد. نشانه‌های واضحی وجود دارد که حمایت بین‌المللی از مردم افغانستان امسال کاهش چشمگیری داشته است. برخی حتی تعامل با حکومت موقت افغانستان را زیر سوال می‌برند.»
او هشدار داد که ترک افغانستان در این شرایط تکرار اشتباه گذشته است که جهان تاوان سنگینی داد.