حقابه هلمند؛ آیا جمهوری اسلامی متوسل به زور می‌شود؟
افغانستان اینترنشنال
تنش‌های لفظی بین جمهوری اسلامی و طالبان بر سر حقابه هلمند ابعاد تازه‌تری بخود گرفته و با صدور هشدارها و تعیین ضرب‌الاجل از سوی مقام‌های ایران دنبال می‌شود. به نظر می‌رسید فروپاشی حکومت مورد حمایت امریکا در افغانستان، دو متحد ایدئولوژیک را به هم نزدیک‌تر کند، اما چنین نشد.
ادامه خشکسالی‌های اخیر در منطقه که به خصوص با ساخت پروژه‌های بند آب در افغانستان همراه بود، بارها تهران را وادار به واکنش کرد.
درخواست حقابه هلمند موضوع جدیدی نیست، اما پس از اظهارات روز پنجشنبه ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران در سیستان و بلوچستان که خطاب به طالبان گفته بود «حرف من را جدی بگیرید تا بعدا گلایه نکنید»، درخواست‌های حقابه لحن تندتر و تهدیدآمیزتری گرفت.
به دنبال این اظهارات، طالبان بیانیه‌ای نسبتا تندی صادر کرد و از مقام‌های ایرانی خواست که از «اظهارات تحریک‌آمیز» خودداری کنند.
آیا تهران متوسل به زور می‌شود؟
جلیل رحیمی جهان‌آبادی، یک عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران روز جمعه طالبان را دست پروده سرویس‌های امنیتی غرب خواند و به این گروه هشدار داد تا دچار اشتباه نشود و صبر جمهوری اسلامی را نیازماید.
او روز جمعه با نشر تصویری از نیروهای نظامی ایران در صفحه توییترش نوشت: «ادبیات و رفتار گروهک طالبان قابل پیش‌بینی بود. تحجر، حماقت و بی‌توجهی به قوانین بین‌المللی در ذات این تربیت یافتگان سرویس‌های امنیتی غرب است.»
در همین روز، خبرگزاری ایسنا به نقل از حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیس‌جمهور ایران در افغانستان نوشت که او ضرب‌الاجل یک ماهه برای طالبان داده است.
آقای قمی گفته است «اگر ثابت شود در بند کجکی آب است و طالبان حقابه ایران را نمی‌دهد، حجت برای ایران تمام است و طالبان باید پاسخگوی کارش باشد.»
هرچند این اظهارات نشانه ناامیدی جمهوری اسلامی از طالبان است و نشان می‌دهد که تهران بدش نمی‌آید حاکمان جدید اما غیر پذیرفته شده افغانستان را به چالش بکشد.
جمهوری اسلامی قبلا در دور اول حکومت طالبان، آنهم زمانی که این گروه در سال ۱۳۷۷ هشت دیپلومات و یک خبرنگار ایرانی را در شهر مزار شریف کشت، ۷۰ هزار نیرو به مناطق مرزی با افغانستان فرستاد و تهدید کرد که از طالبان انتقام خواهد گرفت.
هرچند تهران خود را درگیر جنگ با طالبان نکرد و نیروهایش را عقب کشید.
اما آیا معضل کمبود آب در سیستان و بلوچستان و مسئله حقابه ایران از رودخانه هلمند (هیرمند) آنقدر مهم است که دو طرف را وادار به رویارویی نظامی بکند؟
رحمت‌الله نبیل، رئیس اداره امنیت ملی پیشین افغانستان می‌گوید هشدارهای مقام‌های جمهوری اسلامی مصرف داخلی دارد.
آقای نبیل در توییترش نوشت که بی‌عدالتی جمهوری اسلامی نسبت به مردم بلوچستان اکنون به چالش امنیتی برای این رژیم تبدیل شده است.
این مقام ارشد امینتی پیشین افغانستان افزود که جمهوری اسلامی در این مرحله با طالبان وارد جنگ نمی‌شود، زیرا به گفته او فعال شدن حاجی بشر و حاجی جمعه‌خان در منطقه سیستان و بلوچستان برای به چالش کشیدن جمهوری اسلامی کافیست.
حاجی بشر از قوم نورزی و از قاچاقبران مهم مواد مخدر است که سال‌ها در گوانتانامو زندانی بود و سال گذشته با یک شهروند ربوده‌شده امریکایی تبادله و آزاد شد.
علاوه بر این، در شرایطی که ایران با چالش‌های جدی اقتصادی و تورم گسترده دست به گریبان است و اعتراضات سراسری اکنون از مسئاله حجاب اجباری فراتر رفته و کل نظام را به چالش کشیده است، بعید به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی متحمل هزینه بیشتری شود.
با این حال، مقام‌های جمهوری اسلامی بد شان نمی‌آید که با برجسته کردن یک موضوع ملی (حقابه) و سر دادن شعارهای تند و داغ، به‌دنبال تحریک حس ملی‌گرایی و تقویت صف حامیان این رژیم باشد.
در این میان البته لحن برخی مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی ملایم‌تر بوده است. احمد وحیدی، وزیر داخله ایران به تازگی خواهان حل مسئله حقابه ایران از طریق تفاهم شده است.
احسان صالحی، دبیر شورای اطلاع‌رسانی جمهوری اسلامی هم گفته است که طالبان در بیانیه خود سه بار تاکید کرده‌اند که به توافقنامه آب متعهدند. آقای صالحی افزود که ادعای کمبود آب از سوی طالبان، بیشتر توجیهی برای نقض تعهدات در گذشته است.
او بااشاره به بیانیه اخیر طالبان گفت که «پیام اخطار قاطع رئیس‌جمهور ایران مبنی بر اینکه حق مردم‌مان را هر جا باشد می‌گیریم، دریافت شده است.»
آیا طالبان توان وارد شدن در یک جنگ بزرگتر را دارد؟
پس از نزدیک به دو سال از حاکمیت طالبان بر افغانستان، رژیم این گروه را هیچ کشور به‌رسمیت نشناخته است. اصرار طالبان بر ادامه محدودیت‌های که بر زنان و دختران وضع کرده، نقض گسترده حقوق بشر، ادامه سرکوب و کشتار مخالفان، به خصوص اعضای نهادهای امنیتی حکومت پیشین و حضور گروه‌های تروریستی در افغانستان باعث شده است که کمک‌های بشردوستانه جامعه بین‌المللی به افغانستان به پایین‌ترین سطح برسد.
علاوه بر این، قطع کمک‌های توسعه‌ای بین‌المللی و مسدود شدن دارایی‌های افغانستان در بانک‌های خارجی، این کشور را با یکی از بزگترین‌های بحران‌های انسانی رو به رو کرده است.
در حال حاضر طالبان به سختی از پس برخورد با مخالفان خود از جمله داعش و جبهه مقاومت برمی‌آید. هرچند طالبان مقدار زیاد مهمات و سلاح‌های به جا مانده از نیروهای حکومت پیشین و امریکایی‌ها را به‌دست آورده است، اما این سلاح‌ها برای جنگ با کشوری که خود اسلحه صادر می‌کند کافی نیست.
از این رو، بعید به نظر می رسد، جمهوری اسلامی و طالبان به خاطر مسئله آب وارد جنگ شوند و شرایط را بیش از پیش بر خود سخت کنند.