خبرنگار
نشریه تحقیقی «د پرنت» هند نوشته که پیش از کشته شدن خلیلالرحمان حقانی، تصمیم طالبان برای وضع مالیات در مناطق تحت کنترول شبکه حقانی، که بیش از یک قرن از پرداخت آن معاف بودند، موجب افزایش تنش بیشتر بین طالبان در کابل و قندهار شده بود.
پراوین سوامی، سردبیر نشریه هندی «د پرینت» در مقاله پژوهشی خود به ساختار شبکه حقانی و روابط آن با پاکستان و غرب پرداخته است. او در این مقاله گفته که کشته شدن خلیل حقانی مانند حضور برادرش در دهه ۹۰ میلادی "تاثیرات جهانی" خواهد داشت.
پیشینه شبکه حقانی: از جهاد تا تروریزم جهانی
در این مقاله گفته شده که شبکه حقانی بهعنوان یکی از قدرتمندترین گروههای شبهنظامی در افغانستان و پاکستان، نقشی محوری در تحولات سیاسی و نظامی منطقه ایفا کرده است. خلیلالرحمان حقانی، برادر جلالالدین حقانی، بنیانگذار این شبکه و کاکای سراجالدین حقانی، وزیر داخله حکومت طالبان، یکی از معماران حملات مرگبار در افغانستان شناخته میشد.
مقاله یادآور میشود که شبکه حقانی مسئول بیش از هزار حمله انتحاری در افغانستان بوده و طی دهههای گذشته با حمایت اطلاعات نظامی پاکستان (آیاسآی) و دریافت کمکهای مالی و تسلیحاتی از سازمانهای خارجی، به یک نیروی ترسناک در منطقه تبدیل شده است.
سراجالدین حقانی، وزیر داخله طالبان، در سخنرانیای به تاریخ ۵ حوت ۱۴۰۰ در یک گردهمایی در شهر قندهار اعلام کرد که تنها در یک و نیم دهه گذشته، ۱۰۵۰ نفر از اعضای گروه او، یعنی شبکه حقانی، حملات انتحاری انجام دادهاند. او در این سخنرانی از طرفدارانش خواست تا مهاجمان انتحاری را فراموش نکنند.
تاریخچه همکاری با گروههای افراطی
بر اساس این مقاله، همکاری شبکه حقانی با گروههای افراطی ریشهای عمیق دارد. در فبروری ۱۹۹۵ میلادی گروه افراطی حرکتالانصار که متشکل از جنگجویان سابق جهاد افغانستان بود، حملهای مرگبار را در کراچی ترتیب داد. این گروه تحت فرماندهی جلالالدین حقانی رهبر این شبکه فعالیت میکرد و هدفش گسترش «جهاد دایمی» در منطقه بود.
امریکاییها در آن زمان تلاش کردند تا جلالالدین حقانی را متقاعد کنند که اسامه بنلادن، رهبر القاعده را تحویل دهد، اما او این درخواست را با خونسردی رد کرد.
نبرد قدرت در درون طالبان
نویسنده مقاله به اختلافات داخلی طالبان پیش از کشته شدن خلیلالرحمان حقانی اشاره میکند؛ از جمله به انتقاد سراجالدین حقانی، وزیر داخله طالبان از هبتالله آخندزاده رهبر این گروه که مخالفان این گروه را تکفیر کرده و آنان را «کافر» نامیده است.
همچنین، تصمیم طالبان برای وضع مالیات در مناطق تحت کنترول شبکه حقانی که بیش از یک قرن معاف بودند، تنشهای اقتصادی و قدرتطلبی میان دو جناح را تشدید کرده بود. به باور نویسنده این اختلافات ایدئولوژیک و اقتصادی، به بیثباتی درونی طالبان و تقویت احتمالی گروههای افراطی مانند داعش منجر میشود.
در مقاله آمده است که شبکه حقانی که زمانی توسط یک افسر ارشد استخبارات امریکا به عنوان «بازوی واقعی» سازمان استخبارات نظامی پاکستان (آیاسآی) توصیف شده بود، اکنون به نظر میرسد که از کنترول اسلامآباد خارج شده است.
نویسنده میافزاید اسلامآباد از ناکامی شبکه حقانی در میانجیگری برای برقراری آتشبس میان تحریک طالبان پاکستان (تیتیپی) و حکومت پاکستان ناخوشنود است.
ترور خلیل حقانی: مرگ در سایه اختلافات داخلی و دشمنیهای قدیمی
خلیلالرحمان حقانی در یک حمله انتحاری که گروه داعش مسئولیت آن را برعهده گرفت، کشته شد.
نویسنده مقاله اشتراک نکردن هبتالله آخندزاده، رهبر گروه طالبان، در مراسم تشییع جنازه و مراسم فاتحهخوانی خلیلالرحمان حقانی را نشاندهنده تضاد دیرینه و تشدید اختلافات درونگروهی طالبان میداند.
رابطه پنهان با داعش: اتحادهای موقت و رقابتهای مرگبار
در این گزارش به توافقات پنهانی شبکه حقانی با گروه داعش نیز اشاره شده است.
گفته شده است که این دو گروه در سال ۲۰۱۷ در منطقه زابل افغانستان به توافق رسیده بودند که با یکدیگر در انجام حملات انتحاری در کابل همکاری کنند.
آقای سوامی معتقد است که در سال ۲۰۱۸ شبکه حقانی میان داعش و سازمان اطلاعات نظامی پاکستان «توافقی مخفیانه» برقرار کرد که به داعش اجازه میداد در خاک پاکستان فعالیت کند، به شرط آنکه از انجام حملات در پاکستان خودداری کند.
پیامدهای جهانی ترور خلیل حقانی
در مقاله میخوانیم که کشته شدن خلیلالرحمان حقانی صرفاً یک انتقامجویی تروریستی نبود، بلکه در سایه کشمکشهای قدرت در داخل گروه طالبان رخ داده است. این رویداد میتواند به تشدید اختلافات داخلی طالبان منجر شود و داعش از این فرصت برای گسترش نفوذ خود در افغانستان و فراتر از آن بهرهبرداری کند.
نویسنده مقاله معتقد است که ترور خلیلالرحمان حقانی، مشابه با ظهور برادرش جلالالدین حقانی در دهههای گذشته، میتواند پیامدهای بینالمللی داشته باشد.
گفته شده که با توجه به سوابق طولانی شبکه حقانی در همکاری با گروههای تروریستی و رابطه متناقض با قدرتهای منطقهای، تحولات جدید احتمالاً تأثیر مستقیمی بر امنیت جهانی خواهد گذاشت.
نتیجهگیری: آیندهای مبهم برای افغانستان و منطقه
در مقاله آمده است که ترور خلیلالرحمان حقانی و افزایش تنشهای درونی طالبان نشاندهنده نبرد قدرتی بیپایان در افغانستان است که پیامدهایش محدود به مرزهای این کشور نخواهد ماند.
مقاله هشدار میدهد که قدرتگیری دوباره شبکههای تروریستی در افغانستان و عدم کنترول طالبان بر گروههای افراطی، میتواند این کشور را به کانون بحرانهای جدید جهانی تبدیل کند.
در پایان نویسنده این مقاله تأکید میکند که کشمکشهای داخلی طالبان، بازیهای اطلاعاتی منطقهای و رابطه پیچیده با پاکستان، همه عواملی هستند که آینده امنیتی منطقه را با ابهام و خطر مواجه میکنند. داعش نیز با سوءاستفاده از خلأ قدرت در افغانستان، در تلاش برای ایجاد پایگاههای جدید و گسترش حملات تروریستی در سطح جهانی است.
این دو منبع گفتند که شورشیان مخالف سوریه پس از ۱۳ سال جنگ داخلی، فرصتی را احساس کردند تا بشار اسد، رئیسجمهور سوریه را از قدرت کنار بزنند.
این عملیات که تقریباً دو هفته پیش آغاز شد، با موفقیت سریع در دستیابی به هدف اولیه خود، تصرف دومین شهر بزرگ سوریه، حلب، تقریباً همه را غافلگیر کرد. در کمتر از یک هفته، اتحاد شورشیان از حلب به دمشق رسید و روز یکشنبه به پنج دهه حکومت خانواده اسد پایان داد.
پیشروی برقآسای شورشیان متکی بر یک همترازی تقریباً کامل از نیروهای زبده مخالف اسد بود: ارتش او روحیهاش ضعیف و خسته شده بود. متحدان اصلی اسد، جمهوری اسلامی و حزبالله لبنان، به دلیل درگیری با اسرائیل به شدت تضعیف شدند. و دیگر حامی نظامی کلیدی او، روسیه، درگیر اوکراین بود و علاقهای به درگیر شدن در سوریه نداشت.
این منابع که یک دیپلومات در منطقه و یکی از اعضای مخالفان سوریهاند، گفتند که شورشیان نمیتوانند بدون اطلاع قبلی ترکیه که از روزهای ابتدایی جنگ پشتیبان اصلی مخالفان سوری بوده است، پیشروی کنند.
ترکیه نیروهای زمینی در شمال غرب سوریه دارد و از برخی از شورشیان که قصد شرکت در آن را داشتند، از جمله ارتش ملی سوریه (اسانآ) پشتیبانی میکند؛ هرچند که جناح اصلی ائتلاف مخالفان، هیئت تحریر الشام را یک گروه تروریستی محسوب میکند.
این دیپلومات گفت که طرح جسورانه شورشیان زاییده افکار تحریر شام و رهبر آن احمد الشراع، معروف به ابومحمد الجولانی بود.
جولانی بهدلیل روابط سابقش با القاعده از سوی واشنگتن، اروپا و ترکیه به عنوان تروریست شناخته میشود و امریکا برای سر او ۱۰ میلیون دالر جایزه گذاشته است.
با این حال، در طول دهه گذشته، تحریر شام، که قبلاً به عنوان جبهه النصره شناخته میشد، سعی کرد تصویر خود را تعدیل کند. این گروه یک اداره شبه دولتی در استان ادلب ایجاد کرد، جایی که به گفته کارشناسان، از فعالیتهای تجاری و مردم مالیات میگرفت.
رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه، که در سال ۲۰۲۰ با روسیه برای کاهش تنش درگیریها در شمال غرب سوریه به توافق رسید، مدتها با چنین حمله بزرگ شورشیان مخالفت میکرد، زیرا میترسید که موج جدیدی از پناهجویان وارد ترکیه شوند.
با این حال، این منابع گفتند که شورشیان در اوایل سال جاری، پس از رد پیشنهادات مکرر اردوغان با هدف پیشبرد راه حل سیاسی برای شکست بنبست نظامی، که سوریه را بین رژیم و گروههای شورشی با مجموعهای از حامیان خارجی تقسیم کرده است، تشدید موضع انقره در قبال اسد را احساس کردند.
منبع از میان مخالفان سوری گفت پس از آن که تلاشهای انقره برای تعامل با اسد شکست خورد، شورشیان جزئیات طرح خود را به ترکیه نشان دادند.
پیام این بود: "آن مسیر دیگر برای سالها کار نمی کند، پس راه ما را امتحان کنید. شما مجبور نیستید کاری انجام دهید، فقط مداخله نکنید."
هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه روز یکشنبه در سخنانی در دوحه گفت که تلاش اردوغان در ماههای اخیر برای نزدیک شدن به اسد شکست خورد و ترکیه «میدانست که چیزی در راه است».
با این حال، نوح یلماز، معاون وزیر خارجه ترکیه، روز شنبه در کنفرانسی با موضوع خاورمیانه در بحرین گفت که انقره پشت این حمله نبوده و رضایت خود را با اعلام نکرده است. او گفت که ترکیه نگران بیثباتی است.
آسیبپذیری اسد
شورشیان زمانی حمله کردند که اسد در آسیبپذیرترین وضعیت خود بود.
تهاجم گسترده شورشیان علیه مواضع ارتش اسد در حالی آغاز شد که متحدان نظامی او، روسیه، جمهوری اسلامی و حزبالله لبنان که درگیر جنگ در جاهای دیگر بودند، نتوانستند آن طور که در شروع جنگ از او حمایت کردند، در اختیار او بگذارند.
ارتش سوریه قادر به مقاومت نبود. یک منبع دولت اسد به رویترز گفت که تانکها و هواپیماها به دلیل فساد و غارت سوخت نداشتند، نمونهای از اینکه دولت سوریه چقدر توخالی شده است.
این منبع که به دلیل ترس از انتقام خواست نامش فاش نشود، گفت که در دو سال گذشته، روحیه در ارتش به شدت تحلیل رفته است.
آرون لاند، یکی از اعضای سنچری اینترنشنال، یک اندیشکده متمرکز در خاورمیانه، گفت که ائتلاف تحت رهبری تحریر شام در طول جنگ قویتر و منسجمتر از هر نیروی شورشی قبلی بود. او گفت: «و بسیاری از آنچه انجام شد کار ابومحمد الجولانی است.» اما به گفته او، ضعف رژیم عامل تعیینکننده بود.
او گفت: «بعد از از سقوط حلب، نیروهای رژیم هرگز بهبود نیافتند و هر چه شورشیان بیشتر پیشروی میکردند، ارتش اسد ضعیفتر میشد.»
سرعت پیشروی شورشیان، با تصرف حماه در پنجم دسامبر و سقوط حمص در روز یکشنبه یا حوالی روز یکشنبه همزمان با سقوط دمشق فراتر از انتظارات بود.
بسام الکواتلی، رئیس حزب لیبرال سوریه، یک گروه کوچک اپوزیسیون، که در خارج از سوریه مستقر است، گفت: "یک روزنه فرصت وجود داشت، اما هیچ کس انتظار نداشت که رژیم به این سرعت فرو بریزد. همه انتظار یک جنگ را داشتند."
یک مقام امریکایی که نخواست نامش فاش شود گفت که با وجود اینکه واشنگتن از حمایت کلی ترکیه از شورشیان آگاه بوده است، از هیچ گونه تایید ضمنی ترکیه برای حمله به حلب مطلع نشده است.
جنگ غزه و لبنان
رویترز در گزارش خود به درگیری مرگبار در غزه و لبنان هم اشاره کرده است که به گفته این شبکه خبری باعث شد حزبالله لبنان بخش زیاد از نیروهایش را از سوریه به لبنان فرا بخواند.
حزبالله لبنان در کنار گروههای مورد حمایت جمهوری اسلامی در عراق و سوریه نقش مهم در حفظ قدرت بشار اسد در جریان جنگهای داخلی این کشور داشتند.
