دانشجوی مقطع دکترای مطالعات امنیتی
رئیس‌جمهور ایالات متحده، بارها درباره سلاح‌های امریکایی باقی‌مانده در افغانستان و ارزش آن‌ها صحبت کرده است. دونالد ترامپ در کارزار انتخاباتی و مصاحبه‌های اخیر خود، خروج نیروهای امریکایی از افغانستان را اقدامی نابخردانه و شرم‌آورترین لحظه در تاریخ امریکا خوانده است.
به گفته او، این عقب‌نشینی منجر به باقی ماندن تجهیزات نظامی ایالات متحده در افغانستان شده که اکنون در اختیار طالبان، گروه‌های تروریستی و شبکه‌های جرایم سازمان‌یافته قرار دارد.
با آغاز دوره ریاست‌جمهوری ترامپ، این موضوع بار دیگر در محافل سیاسی و رسانه‌ها مطرح شده است که: آیا ترامپ می‌تواند وعده خود را در مورد بازپس‌گیری سلاح‌های امریکایی عملی کند؟
در این مقاله، ضمن بررسی کمک‌های نظامی امریکا به نیروهای امنیتی افغانستان طی دو دهه گذشته، امکان‌سنجی عملیاتی شدن ادعای ترامپ را تحلیل می‌کنیم. در نهایت، به این پرسش پاسخ خواهیم داد که ترامپ دقیقاً درباره کدام سلاح‌ها صحبت می‌کند، مقدار آن‌ها چقدر است، چه کسانی به آن‌ها دسترسی دارند، و آیا بازگرداندن آن‌ها به امریکا امکان‌پذیر است؟
بیشتر بخوانید: سلاح‌های امریکایی در دستان طالبان؛ چه تجهیزاتی جا مانده‌اند؟
کدام سلاح‌ها مدنظر ترامپ است؟
ترامپ بارها تأکید کرده که این سلاح‌ها متعلق به ارتش امریکا بوده و به دلیل سوءمدیریت و خروج شتاب‌زده، در افغانستان جا مانده‌اند. بااین‌حال، او تاکنون فهرستی رسمی از این تجهیزات ارائه نکرده و منابع دولتی امریکا نیز آمار دقیقی منتشر نکرده‌اند. ترامپ ارزش این تجهیزات را ۸۰ میلیارد دالر اعلام کرده، اما برخی رسانه‌ها این رقم را اغراق‌آمیز می‌دانند. بر اساس گزارش پنتاگون در اپریل ۲۰۲۲، ارزش تجهیزات نظامی امریکایی باقی‌مانده در افغانستان حدود هفت میلیارد دالر تخمین زده شده است.
بخش عمده‌ای از نیروهای ناتو، به‌ویژه نظامیان امریکایی، پس از سال ۲۰۱۴ از افغانستان خارج شدند و تجهیزات خود را یا تخریب کردند یا با خود بردند. اما با سقوط دولت افغانستان، بخشی از سلاح‌ها و تجهیزات به‌دست طالبان افتاد.
بر اساس گزارش‌های رسمی، امریکا بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۶ حدود ۵۹۹ هزار قبضه سلاح به نیروهای امنیتی افغانستان تحویل داده است، که شامل ۳۵۸ هزار قبضه سلاح سبک مانند M16، M4 و سلاح‌های تک‌تیرانداز می‌شود. همچنین، امریکا ۲۰۸ فروند هواپیما و هلیکوپتر، ۷۵ هزار وسیله نقلیه، و هزاران تجهیزات نظارتی و ارتباطی به افغانستان داده است.
بیشتر بخوانید: بازار سلاح‌های امریکایی در منطقه 'دره آدم‌خیل' در حومه پیشاور
آیا انتقال این تجهیزات ممکن است؟
اکنون طالبان و گروه‌های تروریستی به این سلاح‌ها و تجهیزات دسترسی دارند. گزارش‌های متعددی نشان میدهد که بخشی از این تسلیحات در بازار سیاه افغانستان و پاکستان فروخته شده و برخی حتی به خاورمیانه و کشمیر راه یافتهاند. اخیراً تصاویری منتشر شده که نشان میدهد نیروهای ویژه ارتش ایران نیز از سلاح‌های امریکایی M4 استفاده میکنند.
حتی در برخی از حملات داعش، مثل تیرباران هزارهها در ولایت دایکندی، از سلاح‌های امریکایی استفاده شد.
گزارش‌های معتبر رسانهای وجود دارد که نشان میدهند افراد طالبان از همان روز اول قدرتگیری در هر ولسوالی و ولایت، سلاح‌ها، تجهیزات و وسایط فراوانی را غارت کرده و در بازار آزاد به فروش رساندهاند. بر بنیاد گزارشها، اکنون نیز سلاح‌های امریکایی در بازار آزاد داخل افغانستان و مناطق قبایلی پاکستان خرید و فروش می‌شود.
با در نظر گرفتن شرایط کنونی، بازپس‌گیری این سلاح‌ها تقریباً غیرممکن است. حتی اگر طالبان با چنین معاملهای موافقت کند، جمعآوری و انتقال این حجم از تجهیزات، به زمان و هزینه هنگفتی نیاز دارد. علاوه بر این، بسیاری از این تسلیحات بهدلیل استفاده طولانی یا اقدامات تخریبی، دیگر کارایی ندارند.
خطرات این سلاح‌ها برای امنیت منطقه و جهان
گروه‌های افراطگرای مستقر در افغانستان، مانند طالبان، القاعده، داعش، تحریک طالبان پاکستان (تیتیپی)، و سایر گروه‌های جهادی، تهدیدی جدی برای امنیت منطقه و جهان به شمار میروند. افزایش دسترسی این گروهها به تسلیحات پیشرفته، توانایی عملیاتی آن‌ها را تقویت کرده و به گسترش ناامنی دامن میزند.
پس از تسلط طالبان بر افغانستان، توان عملیاتی گروه‌های تروریستی در پاکستان و ایران بهشدت افزایش یافته است. در همین حال، گزارشهایی منتشر شده که نشان میدهد گروه‌های تروریستی در خاورمیانه از سلاح‌های امریکایی برای انجام حملات خود استفاده کردهاند.
جمعبندی
به نظر میرسد ترامپ، با مطرح کردن این موضوع، بیشتر بهدنبال جلب حمایت داخلی و تحت فشار قرار دادن طالبان برای امتیازگیری در توافقنامه دوحه یا برنامههای آینده امریکا در افغانستان است.
در عمل، بازپس‌گیری این سلاح‌ها از طالبان و دیگر گروه‌های تروریستی بسیار دشوار و غیرعملی به نظر میرسد. راهحل واقعی، نه در بازگرداندن این تجهیزات، بلکه در حمایت از جریانهای ضدطالبان و ایجاد یک دولت قانونی و مردمی در افغانستان است. تنها در این صورت میتوان از سوءاستفاده از این سلاح‌ها جلوگیری کرد و امنیت منطقه را تأمین کرد.