یک جنرال، یک رهبر و یک ملت درمانده در بحران

رویارویی عمران خان، نخست‌وزیر سابق پاکستان و جنرال عاصم منیر، رئیس ستاد مشترک ارتش این کشور بر سر چگونگی اداره کشور، پاکستان را در یکی از بدترین نقاط تاریخی‌اش قرار داده است.

تورم اقتصادی در پاکستان به بالای ۳۶ درصد در سال گذشته رسیده، بهای روپیه افت چشمگیری داشته، بی‌کاری اوج گرفته و چندپارچگی سیاسی حاکمیت ملی پاکستان را تهدید می‌کند.

پاکستان با بحران سیاسی بیگانه نیست. اما بحران‌های پی‌درپی کنونی امنیتی، اقتصادی و سیاسی حتی پاکستان اتمی آشنا با بحران را غافلگیر کرده است.

بازداشت عمران خان توسط نیروهای شبه‌نظامی ارتش در ۹ ماه جاری میلادی از درون مجتمع‌های دادگاه اسلام‌آباد چنان خشم هواداران حزب انصاف را برانگیخت که به مقر ارتش در راولپندی و خانه‌های جنرالان ارتش حمله کردند. حمله‌ به جایی که معتبرترین نهاد کشور و پاسبان قلمرو پاکستان در برابر دشمنان خارجی خوانده می‌شود، در طول تاریخ این کشور بی‌سابقه است.

دولت پاکستان که در دست حزب مردم بلاول بوتو زرداری و مسلم لیگ شهباز شریف است، زیر فشار تظاهرات خشونت‌بار حامیان عمران خان، که معروف‌ترین رهبر سیاسی پاکستان قلمداد می‌شود، به رای دادگاه عالی ناچار شد عمران خان را آزاد کند.

در تاریخ ۷۵ ساله پاکستان اکثر رهبران غیرنظامی سابقه رفتن به پشت میله‌های زندان یا بازداشت را داشته‌اند. در همین اواخر، بی‌نظیر بوتو، مادر رهبر کنونی حزب مردم در دوران حاکمیت نواز شریف، رقیبش بازداشت شد.

خانم بوتو با بیرون شدن از زندان به قدرت رسید و برعکس نواز شریف را پشت میله‌ها فرستاد. بعد که دوباره روزگار چرخید و نواز شریف نخست وزیر پاکستان شد، آصف علی زرداری، شوهر بی‌نظیر بوتو را که رئیس‌جمهور بود، راهی زندان کرد. در نهایت هر دو رهبر در تبعید به لندن رفتند.

اتهامات تمام این نخست‌وزیران یک چیز بوده است: سوءاستفاده مالی و فساد.

در آن دوران که حزب عمران خان کوچک بود و تازه پله‌های قدرت را به کمک ارتش ناراضی از احزاب مردم و مسلم لیگ می‌پیمود، از بازداشت هر دو نخست‌وزیر سابق خرسند به نظر می‌رسید. اکنون اما نوبت به خود عمران خان رسیده است.

عمران خان در بیش از ۱۳۰ پرونده فساد اداری و مالی و نقض قانون متهم است اما برجسته‌ترین اتهام کمک به اختلاس ۱۹۰ میلیون پوندی است.

دولت پاکستان می‌گوید اتهامات عليه عمران خان اين است كه او و همسرش زمينی را به ارزش هفت ميليارد روپيه معادل ۲۴.۷۰ ميليون دالر از يك دلال زمين دريافت كرده‌اند كه توسط مقامات بریتانیا به پولشويی متهم شده است. براساس اين ادعا، مقامات بريتانيا ۱۹۰ ميليون پوند را در رابطه به پولشويی به پاكستان بازگرداندند كه عمران خان، نخست‌وزیر وقت، به جای نگهداری آن در خزانه ملی، آنرا به سازنده زمين ملک ریاض بازگرداند.

این اتهامات در تاریخ سیاسی پاکستان بی‌سابقه نیست اما آنچه بی‌سابقه است، ادعای عمران خان علیه جنرالان ارتش و به ویژه جنرال عاصم منیر، رئیس ارتش است. او تا آنجا پیش رفته است که گفته یک جنرال ارشد آی‌اس‌آی قصد داشته است او را بکشد. آقای خان در ماه نوامبر سال گذشته از یک سوءقصد زنده ماند اما پایش مجروح شد. او می‌گوید این حمله کار آی‌اس‌ای بوده است.

چنین چالش داخلی کمتر برای هسته اصلی قدرت پیش آمده است. در پی تظاهرات خشونت‌بار جند روزه در شهرهای مختلف پاکستان، سه هزار هوادار عمران خان بازداشت شده، بیش از ده نفر کشته و ۲۰۰ مامور پولیس زخمی شده‌اند.

اما چه شد که رابطه عمران خان که محبوب ارتش بود، با جنرال‌ها به هم خورد و آیا اکنون عمران خان چنان که می‌گوید در پی تغییرات اساسی در ارتش و کوتاه کردن آنها از قدرت اصلی در پاکستان است؟

تحریک انصاف عمران خان در سال ۱۹۹۶ ایجاد شد. عمران خان پیش از تاسیس حزب، کریکت‌باز حرفه‌ای بود که برای ملتش جام جهانی را به ارمغان آورده بود. او تصمیم گرفت از محبوبیت ورزشی است سرمایه سیاسی بسازد. تلاش‌های او تا سال‌های اخیر هیچ نتیجه‌ای نداشت و رهبران سیاسی اصلی پاکستان عمران خان را به شوخی می‌گرفتند.

با این حال باد تغییر زمانی وزید که دستگاه اصلی قدرت پشت عمران خان قرار گرفت. پاکستان خسته از فساد و فقر با شعارهای عمران خان درباره انصاف و مبارزه با «دزدان سیاسی» روحیه تازه گرفت و در نتیجه، حمایت ارتش کمک کرد که این چهره ورزشی آموزش‌دیده در دانشگاه آکسفورد که همسر انگلیسی داشت، در ردای یک رهبر سیاسی در پاکستان درآید و سرانجام او در سال ۲۰۱۸ با بردن انتخابات پارلمانی به مقام نخست‌وزیری کشور نایل شد.

رقیبان سیاسی عمران خان حتی همان زمان می‌گفتند که خان، منصوب شده است نه انتخاب.

با این حال ارتش به مرور زمان از رفتار عمران خان خسته شد و در ماه آپریل ۲۰۲۲ با حمایت از رای عدم اعتماد در پارلمان او را از قدرت خلع کرد. آقای خان خلع خود از قدرت را غیرقانونی می‌داند و از آن زمان با برگزاری اعتراضات خیابانی، خواهان برپایی انتخابات زودهنگام شده است.

بسیاری از تحلیلگران می‌گویند عمران خان پسر دوست‌داشتی ارتش بود اما حاضر نبود که بعد از برکناری از قدرت، بدون سر و صدا به حاشیه برود.

او پس از رهایی از بازداشت بار دیگر عاصم منیر، رئیس ارتش را هدف گرفت و گفت که در ارتش دموکراسی وجود ندارد و همه چیز دست «یک مرد است.» او زمانی که نخست‌وزیر پاکستان بود نیز با جنرال عاصم منیر که رئیس آی‌اس‌آی بود درافتاد و او را برکنار کرد. عاصم منیر در آن زمان ادعا داشت که همسر عمران خان و بستگانش آغشته به فساد اند و برای اثبات این ادعا، اسناد جمع کرده بود.

در تاریخ پاکستان هر رهبر سیاسی که با ارتش تعامل نکرده، سرنوشت فاجعه‌باری داشته است. از ذوالفقار علی بوتو تا نواز شریف. به نظر می‌رسد عمران خان نیز به رغم حمایت گسترده، نتواند این آیین را تغییر دهد. ظاهرا او تمام تلاش خود را به کار خواهد برد تا دوباره توجه ارتش را برای بازگشت به نخست‌وزیری پاکستان جلب کند.