طالبان با ساخت کانالها و بندهای بزرگ در پی تثبیت «حاکمیت آبی» خود است؛ اقدامی که به افزایش تنش با کشورهای همسایه انجامیده است. همزمان، تغییرات اقلیمی و بحران آب در سطح منطقه نیز یخچالهای طبیعی و رودخانههای افغانستان را در معرض تهدید جدی قرار داده است.
در بیش از چهار دهه جنگ، افغانستان کنترول محدودی بر پنج حوزه رودخانهای بزرگ داشت که از مرزهایش عبور کرده و به کشورهای همسایه پاییندست میریزد.
اما با به قدرت رسیدن طالبان، این گروه بر «حاکمیت آبی» افغانستان تأکید کرده و پروژههای زیربنایی برای مهار منابع آبی در سرزمین خشک افغانستان را آغاز کرده است.
کشورهای آسیای مرکزی و شمال افغانستان
افغانستان در حال ظهور بهعنوان بازیگری جدید در مذاکرات پرچالش بر سر استفاده از رود آمو است؛ یکی از دو رودخانه کلیدی برای کشاورزی در آسیای مرکزی که با کمبود آب دست و پنجه نرم میکند.
کشورهای آسیای مرکزی نگرانی خود را از پروژه بزرگ «کانال قوشتپه» ابراز کردهاند؛ کانالی که میتواند تا ۲۱ درصد از جریان کل رود آمو را منحرف کند تا ۵۶۰ هزار هکتار زمین در شمال خشک افغانستان آبیاری شود و در عین حال موجب کاهش بیشتر آب دریای آرال گردد.
اوزبیکستان و ترکمنستان بیشترین آسیب را خواهند دید و قزاقستان نیز در این مورد هشدار داده است.
بیشتر بخوانید: موسسه تحقیقی: کانال قوشتپه میتواند میزان آب به کشورهای همسایه را تا یکپنجم کاهش بدهد
ایران و غرب افغانستان
ایران تنها کشوری است که با افغانستان معاهده رسمی تقسیم آب دارد. این توافق در سال ۱۹۷۳ بر سر رود هلمند امضا شد، اما هیچگاه بهطور کامل اجرا نگردید.
تنشهای دیرینه بر سر منابع این رود بهویژه در دورههای خشکسالی افزایش یافته است؛ خشکسالیهایی که احتمالا با تشدید تغییرات اقلیمی بیشتر خواهند شد.
ایران که با بحران شدید آب در جنوبشرق خود مواجه است، بارها از افغانستان خواسته تا به حقوقش احترام بگذارد و ادعا کرده که بندهای بالادست مانع از جریان کافی آب هلمند به دریاچه مرزی میشوند.
مقامهای طالبان تاکید میکنند آبی برای رهاسازی بیشتر به سوی ایران وجود ندارد و تغییرات اقلیمی کل منطقه را تحت فشار قرار داده است.
بیشتر بخوانید: جنبههای پیدا و پنهان تنش آبی میان طالبان و جمهوری اسلامی
پاکستان و شرق افغانستان
منابع آبی هیچگاه در صدر دستور کار روابط پرتنش میان افغانستان و پاکستان نبوده است. حوزه رود کابل افغانستان که شامل شاخههایی از حوزه بزرگتر سند میشود و پایتخت و بزرگترین شهر کشور را تغذیه میکند، با پاکستان مشترک است، اما دو کشور هیچ سازوکار رسمی همکاری ندارند.
با شدت گرفتن بحران شدید آب در کابل، طالبان تلاش کرده پروژههای قدیمی را احیا کند و پروژههای جدیدی برای مقابله با این مشکل آغاز نماید؛ اقدامی که میتواند تنشهای تازهای با پاکستان ایجاد کند.
با این حال، کمبود منابع مالی و ظرفیت فنی به این معناست که پروژههای بزرگ آبی طالبان در سراسر کشور ممکن است سالها طول بکشد تا به نتیجه برسد.
به گفته منابع، این نشست قرار است در روزهای ۲۵ و ۲۶ ماه جاری میلادی در اسلامآباد برگزار شود.
پس از تسلط دوباره طالبان بر افغانستان، این اولین نشست علنی احزاب و جریانهای متکثر افغانستان خواهد بود که به میزبانی پاکستان برگزار میشود.
طبق اطلاعات رسیده به افغانستان اینترنشنال، نصیراحمد اندیشه، نماینده افغانستان در ژنو،- مصطفی مستور، وزیر سابق اقتصاد افغانستان،- فوزیه کوفی، فعال حقوق زنان و عضو پارلمان سابق افغانستان،- حبیبالرحمان حکمتیار،- حسین یاسا، سخنگوی شورای مقاومت ملی برای نجات افغانستان،- زهرا جویا، مسئول رسانه رخشانه و مولوی عبدالله قرلق، والی سابق تخار در این جلسه حضور خواهند داشت.
طالبان و حامیان این گروه با برگزاری این نشست مخالفت کردهاند. اما به گفته منابع، پاکستان در پاسخ به این موضعگیری تاکید کرده است که گروه طالبان نماینده تمام افغانستان نیست.
یک منبع مطلع درباره این نشست به افغانستان اینترنشنال گفت: «این میتواند تغییر اساسی در رویکرد پاکستان نسبت به افغانستان باشد که نشان میدهد اسلامآباد پس از سالها، میخواهد افغانستان را نه از نگاه یک گروه خاص، بلکه آنگونه که هست، ببیند.»
منابع پاکستانی به افغانستان اینترنشنال گفتند که این نشست با عنوان «بهسوی اتحاد و اعتماد» به میزبانی دانشگاه موسسه ثبات استراتژیک جنوب آسیا و با همکاری گروه «زنان برای افغانستان» برگزار میشود.
این منابع افزودند که این نشست نه یک اقدام سیاسی بلکه ابتکار علمی است که با هدف ایجاد اعتماد میان افغانستان و پاکستان طراحی شده و بهدنبال ترویج صلح است.
تاکنون اداره طالبان و حکومت پاکستان بهصورت رسمی درباره این نشست اظهار نظر نکردهاند.
انتقاد تند زلمی خلیلزاد از برگزاری نشست مخالفان طالبان در اسلامآباد
زلمی خلیلزاد، نماینده پیشین امریکا در امور افغانستان از برگزاری این نشست به شدت انتقاد کرد. او روز شنبه در اکس نوشت که افغانهای مخالف طالبان از جمله برخی افرادی که از سرنگونی خشونتآمیز اداره طالبان حمایت میکنند در این نشست شرکت میکنند.
وی این اقدام پاکستان را «غیرمسئولانه و تأسفبرانگیز» خواند و نوشت: «شهروندان افغان حق دارند دیدگاههای سیاسی خود را داشته باشند، اما حمایت ظاهری پاکستان از آنان از طریق میزبانی این نشست، اقدامی بسیار ناپخته، تحریکآمیز و نادرست است.»
او افزود در صورتی که طالبان میزبان گردهمایی پاکستانیهایی بودند که بهدنبال سرنگونی حکومت نظامی این کشور هستند، او همین دیدگاه را بیان میکرد.
خلیلزاد تاکید کرده است که افغانستان و پاکستان با کمبود شدید اعتماد و همکاری روبهرو هستند.
حمایت فعالان زن از نشست اسلامآباد
فوزیه کوفی از فعالان حقوق زنان از این نشست استقبال کرد. او گفت که اگر کشورهای منطقه، از جمله پاکستان، مایل باشند فضایی برای گفتوگو فراهم کنند، باید از آن بهعنوان گامی مثبت در جهت اعتمادسازی میان مردم دو کشور استقبال کرد.
خانم کوفی تاکید کرد گروههای زنان، نمایندگان سیاسی و جامعه مدنی، باید بتوانند گرد بیایند و درباره آینده کشورشان و زنان گفتوگو کنند. او نوشت که زنان و دختران در افغانستان یکی از سرکوبگرانهترین واقعیتهای جهان امروز را تحمل میکنند.
این فعال حقوق زنان بدون نام بردن از زلمی خلیلزاد در اکس نوشت: «برخی دیپلوماتهای سابق با این موضوع مخالفت میکنند — آیا به این دلیل که میخواهند برای همیشه معمار سرنوشت کشور ما باقی بمانند؟ آیا زمان آن نرسیده که خود ما آنچه را برایمان خوب است، طراحی کنیم؟»
فوزیه کوفی روز شنبه در یادداشتی نوشت: «ما باید بهطور جمعی از هر ابتکاری که به حلوفصل مسالمتآمیز و بازگرداندن حقوق زنان در افغانستان منجر میشود، حمایت کنیم.»
شکاف میان طالبان افغان و پاکستان
اگرچه پاکستان و طالبان طی چهار سال گذشته تعاملات سیاسی گستردهای داشتهاند، اما افزایش ناامنی در پاکستان و حضور شبهنظامیان تحریک طالبان پاکستانی در افغانستان باعث بروز اختلاف میان اسلامآباد و اداره طالبان شده است.
پاکستان بارها این گروه را به پناه دادن به جنگجویان تیتیپی متهم کرده است، اتهامی که طالبان آن را همواره تکذیب کرده است.
اوایل سال جاری میلادی هیئتی بلندپایه از سازمان اطلاعات و امنیت ملی پاکستان (آیاسآی) به انقره سفر کرد و با مقامهای پیشین افغانستان و چهرههای جهادی دیدار کرد.
همزمان، عاصم منیر، رئيس ارتش پاکستان، به طالبان افغانستان هشدار داد که از سوقدادن و هدایت جنگجویان تحریک طالبان پاکستان به داخل خاک این کشور خودداری کند. او تاکید کرد که طالبان افغان باید این سیاستها را متوقف کند.
بیشتر بخوانید: هشدار عاصم منیر به طالبان: اعزام شبهنظامیان به پاکستان را متوقف کنید
